یهكێتيی ئەوروپا و عێراق و كورد 1
January 1, 2015
وتار و بیروڕا
ئهم بایهخدانهی ههتا ساڵی 2003 هوه بایهخدانێكی بههێز و جیدی بوو، بهڵام لهدوای ئهمهوە سهردهمێكی دیكهی ئاڵۆزكاوی و ناسهقامگیری و ململانێی مهزههبگهرایی له عێراق دهستی پێكردووه، بهڵام ئاڕاستهی كردهیی بایهخدانی ئەوروپا بهرهو هاوكاری عێراق لاوازه، ههروهك چۆن سهرۆكی لیژنهی كاروباری عێراقی(ئیما نیشهولزون) له پهرلهمانی ئەوروپا جهختی لهسهر كردهوه، ئاماژهی بهوهكرد ئەوروپا بههۆی ئهو ململانێ ناوخۆییهی ههیهتی سهبارهت بهو سیاسهتهی له عێراق پێڕهو دهكرێت چهندین ههلی لهدهستداوه. ههربۆیه ئەوروپا دهستی كردووه به چارهسهركردنی ئهو ناكۆكیانهو تێیاندهپهڕێنێت، بۆ ئهوهی بتوانێت رووبكاته عێراق له پێناوی بونیادنانی پێوهندیهكی به هێزدا.
له ناو ئهم بارودۆخهدا، یهكێتی ئەوروپا دهستیكردووه به ههوڵدان بهرهو ئاڕاستهی بونیادنانی پێوهندیيهكی بههێز لهگهڵ عێراقدا، ئهم ههوڵانهش بریتی دهبن له ههوڵی سیاسی، ئابوری، كۆمهڵایهتی، رۆشنبیری.
له ساڵی 2005 له چوارچێوهی پشتگیری یهكێتی ئەوروپا بۆ پرۆژهی (سهروهریی یاسا له عێراق) 140 قازی و لێكۆڵهرو بهرپرسی پۆلیس مهشق و راهێنانێكی چڕیان پێكرا بۆ چۆنیهتی جێبهجێكردنی یاسا. ههروهها له 16ی نیسانی 2008 رێككهوتنێك گرێدرا بهم ناونیشانه (نهوت و گاز لهبهرامبهر بونیادنهوهی عێراق و پشتگیریكردنی له قهڵاچۆكردنی تیرۆریزمی جیهانیدا) ههروهها له پێناوی (گواستنهوهی ئهزموونی ئهوروپی له بونیادنانی دامهزراوهی دیموكراتی له عێراقدا).لهمبارهوه سهرۆكی كۆمسيۆنی باڵای ئهوروپی (باروسو) له نیسانی 2008 له بهیانێكدا رایگهیاند: ئێمه سوورین لهسهر دامهزراندنی بناخهیهكی هاوچهرخ و بهردەوام بۆ هاوكاری عێراق و گهلهكهی. ههروهها دووباره بونیادنانهوهی عێراقێكی سهقامگیر و خۆش گوزهران و دابینكردنی ههلی كار و بونیادنانی كۆمهڵگهیهكی مهدهنی (نه ئایینی نه سهربازی) لهسهر بنهمای سهروهری یاسا و رێزگرتن لهمافهكانی مرۆڤ).
ئهم ههوڵانه دوای دانوستاندنێك كه ماوهی 6 ساڵی خایاند، گهیشتنه رێككهوتنێكی سهرتاپگیری گرنگ ئهویش(رێككهوتنی هاوبهشی و هاریكاری له نێوان یهكێتی ئەوروپاوعێراقدا)و له11ی مایسی 2012 ئیمزای لهسهر كراوهو لهلایهن پهرلهمانی یهكێتی ئەوروپاوه له 17ی كانوونی دووهمی 2013 پهسهند كراوه و ماوهی ئهم رێككهوتننامهیه به 7 ساڵ دیاریی كراوهو دهتوانرێت تازهش بكرێتهوهو جهخت لهسهر ئهم بوارانه دهكاتهوه (بازرگانی، وهبهرهێنان، پهرهپێدان، ئهم رێككهوتنه بهندێك لهخۆی دهگرێت كه پێوهندی به گرێدانی كۆبوونهوهیهكی ساڵانه بۆ پێداچوونهوه بهو پێشكهوتنانهی له جێبهجێكردنی رێككهوتنهكه وهدیهاتوون، به تایبهتیش لهبوارهكانی دیموكراتی و سهروهریی یاساو پاراستنی مافهكانی مرۆڤ و ئازادییه سیاسیهكان و تیرۆردا). ههروهها ههر له چوارچێوهی ئهم رێككهوتنهدا 33 پرۆژه له بوارهكانی (وزه و تهندروستی و رۆشنبیری) بۆ عێراق دهكرێت، یهكێتی ئەوروپا بڕی 150 ملیۆن یۆرۆی پێشكهشی عێراق كردووه بۆ ئهو پرۆژانه و بهتایبهتیش بۆ بوارهكانی كۆمهڵایهتی و رۆشنبیری.
دوای پێكهێنانی حكومهتهكهی دكتۆر حهیدهر عيبادی له 2014، زنجیرهیهك پێوهندی بۆ بههێزكردنی پێوهندییهكان لهگهڵ یهكێتی ئەوروپا دهستی پێكرد، ئهم ههنگاوه له كۆنگرهی نێودهوڵهتی بۆ قهڵاچۆكردنی تیرۆر له رۆژی 3ی كانوونی دووهمی 2014 دهستی پێكردو د.حهیدهر عەبادیش خۆی له كۆنگرهكه بهشدار بوو، له چوارچێوهی ئهم كۆبوونهوهیهدا عەبادی زنجيرهیهك دیداری كرد وهك كۆبوونهوهی لهگهڵ جۆن كیری وهزیری دهرهوهی ئهمریكا، ههروهها كۆبوونهوهی لهگهڵ خاتوو فیدریكا موگرینی بهرپرسی كاروباری دهرهوه و سیاسهتی ئاسایشی یهكێتی ئەوروپا، لهم كۆبوونهوەیهدا عەبادی داوای پشتگیری نێودهوڵهتی و ئهوروپی كرد بۆ ئهوهی له بوارهكانی چهك و مهشق و راهێنانی سهربازی و گێڕانهوهی ئاوارهكان بۆ سهر زیدی خۆیان و بونیادنانهوهی شوێنهكانیان، هاوكاری عێراق بكهن.
له ماوهی سهردانهكهی عەبادی بۆ برۆكسل و له پهراوێزی ئهو سهردانهدا، دوو چالاكی گرنگ ئهنجامدران كه پێوهندیان به عێراق و كورده ههبوو و بریتی بوون له: وهرشهیهكی كاركردن بۆ دیراسهتی توندوتیژی له عێراقدا، ئهوی دیكهشیان كۆبوونهوهی لیژنهی كاروباری عێراقی بوو له پهرلهمانی ئەوروپادا.
1. وهرشهیهكی كاركردن بۆ دیراسهتی توندوتیژی له عێراقدا
ئهم وهرشهیه له ژێر ئهم ناونیشانه كارهكانی خۆی ئهنجامدا(كۆبوونهوهی تۆڕی دیالۆگی كۆمهڵگهی مهدهنی: توندوتیژی چهكداری، تواناكان بۆ ئاشتی له عێراقدا، هۆكارهكان، كارهكتهرهكان، كاریگهری و وهڵامدانهوهی یهكێتی ئەوروپا) ئهم وهرشهیه له رۆژی 3ی كانوونی یهكهمی 2014 هۆڵهكانی كۆبوونهوه له یهكێتی ئەوروپا بهڕێوهچوو و تا شهوێكی درهنگ لهماوهی چوار دانیشتندا درێژهی ههبوو، ئهوهی جێگهی بهبیرهێنانهوهیه، د.ساحێب عیسا وهزیری پێشووی حكومهتی عێراق وهزیری پێشووی حكومهتی عێراق و د.شێرزاد نهجار راوێژكار له سهرۆكایهتی ئهنجوومهنی حكومهتی ههرێمی كوردستان، به بانگهێشتی یهكێتی ئەوروپا وهك پسپۆر و تایبهتمهند له كاروباری عێراق و كوردستان بانگهێشت كرابوون.
لهم وهرشهیهدا ئهم پرسانه باسكران:
دانیشتنی یهكهم و دووەم:
هۆكارهكانی توندوتیژی چهكداريی ئێستای عێراق.
گرووپه بهشدارهكان و پشتگیریيان بۆ توندوتیژی چهكداريی له عێراقدا.
چهكداركردنی گرووپهكان و ئامادهكردنیان بۆ توندوتیژی یان بۆ زامن كردنی ئاسایش
هۆكارهكانی: هاندان، پێكهێنان، تهكتیك
زۆربوونی مهزههبگهرایی له عێراق و كه هۆكارێكه بۆ توندوتیژی
راماڵینی عێراق لهلایهن گرووپه چهكداری ههمهجۆرهوه له ناویاندا داعش.
ئایا عێراق وڵاتی شهڕی بهوهكالهته؟
بوونی تێڕوانینی جیاواز سهبارهت به دهستووری عێراق.
فهشهلی حكومهت و بونیادنانی دهوڵهت وهك دوو هۆكار بۆ توندوتیژی.
چاكسازی له دامهزراوهكانی دهوڵهتهدا.
چاكسازی له ناو سوپای عێراق و زاڵبوون بهسهر مهزههبگهرایدا.
نایهكسانی لهنێوان ههردوو رهگهزی نێرو مێ كێشهیه بۆ حكومهتی تازهی عێراق.
نهبوونی سهروهریی یاسا، وایكردووه گرووپه چهكدارهكان گهشه بكهن.
كۆمهڵگهی مهدهنی رۆڵی خۆی ههیهو دهبێت بیگێڕێت.
دهبێت پشتگیری پرۆسهی دادپهروهری ئینتیقالی بكرێت.
پانتايی پێشێلكاری مافهكانی مرۆڤ له لایهن حكومهت و گرووپه چهكدارهكان زیادی كردووه.
باسكردنی سیناریۆكانی داهاتوو:
1. حكومهتی عێراق به بههێزی دهمێنێتهوه بهڵام له ههمانكاتدا لاوازه.
2. بوار بۆ ههموو لایهك هاتۆته ئاراوه بۆ ئهوهی كار له پێناوی ئاشتی بۆ عێراق بكهن.
3. بڕوا نهبوون به یهكپارچهیی عێراق ئهویش یهكێكه له هۆكارهكانی توندوتیژی و ئهگهری ئهوه ههیه ئهم توندوتیژیه به چهندین ساڵ درێژهی ههبێت.
4. ئهگهر ئهم بارودۆخهی ئێستای عێراق بهردهوام بێت، لهوانهیه بگۆڕدرێت بۆ ئهو بارودۆخهی ئێستای سوریا.
5. ئهگهر بارودۆخهكه وهك خۆی مایهوه، ئهوا كهمینهكان ناچار دهبن كۆچ بكهن و عێراقیش گۆڕانكارییهكی دیموگرافی بهخۆیهوه دهبینێت.
6. تێكشكانی 10 لهوانهیه دهیان ساڵ بخایهنێت.
7. ئهگهر ئهمریكا پشتگیری هۆزهكانی عهرهبی سونه بكات و ئێرانیش گرووپه چهكدارهكانی شیعه، ئهوا لهوانهیه داعش لاواز بێت، به ریشهكێش ناكرێت.
دانیشتنی سێیەم
تواناكان بۆ بونیادی ئاشتی و دهمكوتكردنی توندوتیژی
ئهم دانیشتنهیان تایبهت بوو بۆ ههڵسهنگاندنی توانا و دهستپێشخهریيهكان له عێراقدا بۆ كۆتایی هێنان به توندوتیژی و پشتگیری كردنی پرۆسهی ئاشتیهكی دوور مهودا، ههروهها بۆ ههڵسهنگاندنی ههوڵه نێودهوڵهتی و ئیقلیمهكان بۆ پرۆسهی ئاشتی ، لهمبارهوه ئهم بوارانه باسیان لێوهكرا:
سنووردای توانای دامهزراوهكانی دهوڵهت لهسهر ئاست ناوهند و لۆكاڵ بۆ كۆتایی هێنان به توندوتیژی، بۆ ئهمهش ئهم باسانه خرانه ڕوو:
1. ههر لهساڵی 2003 هوه توانای سیستمه سیاسیهكه بۆ كۆتایی هێنان به توندوتیژی لاواز بووه.
2. سنوورداری تواناو لێهاتووی سوپای عێراق زۆر به راشكاوی لهكاتی داگیركردنی موسڵ بهدهركهوت.
3. له ئێستادا پێویستیهكی زۆر به بونیادی هێزێكی پۆلیسی تازه ههیه، له ئێستا لهناو پۆلیسدا، رێژهی پۆلیسی بندیوار دهگاته 40%-60%.
4. ههتا ئهمڕۆش، پهرلهمانی عێراق تهنيا ئهو پرسانهی خستۆته بهرباس ئەوهی پێوهنداره به بهرژهوهندی حزبه جیاوازهكان.
5. زۆر گرنگه رۆڵ و توانای پۆلیسی لۆكاڵ له ناوچه گهمارۆدراو و ناسهقامیگیرهكاندا فهرامۆش نهكرێت.
6. زۆر پێویسته دهست بكرێت به پرۆسهی مهشق و ئامادهكردن و بونیادنانی توانای دادوهرهكان و ئهندامانی پهرلهمان لهدهرهوهی وڵات(یهكێتی ئەوروپا ئهو كێشهیهی ههیه كه عێراق بهدواداچوون لهسهر ئهو خولانه ناكات كه بۆ دادوهرو پیاوانی ئاسایش دهكرێنهوه).
پێویستی پشتگیری كردن له كۆمهڵگه لۆكاڵهكان، ئهمانه باسكران:
1. مهسهلهیهكی گرنگه كۆمهڵگه لۆكالهكان لهوانهیه ببنه سهرچاوهی گرنگ بۆ زانیارییهكان.
2. زۆر له هاووڵاتیانی عێراق دڵخۆشن بهوهی كه حكومهتهكهیان دهبین بهدهست داعشهوه گرفتار بووه، بهڵام ئهوانهی ههڵاتوون و پهنایان بۆ شوێنی دیكه بردووه، لهوانهیه ببنه توخمێك بۆ بونیادی ئاشتی له ئایندهدا.
كۆمەڵگەی مەدەنی لە عێراق كارامەیەو توانای هەیە رۆڵێك لە پشتیوانیی ئاشتیدا بگێڕێت
1. كۆمەڵگەی مەدەنی بە شێوەیەكی بەرچاو لەوەتەی 2003 وە پەرەی سەندووەو دەتوانێت رۆڵی بنەڕەتی لە پڕۆسەی بنیادنانی ئاشتیدا بگێڕێت، هەروەها هەندێ رێكخراوی كۆمەڵگەی مەدەنی هەن كە بوونەتە پسپۆڕ لە مەسەلەكانی قەدەغەكردنی ململانێكان و بنیادنانی ئاشتیدا.
2. ئەم رێكخراوانە لە عێراقدا بەشدارییان لە چالاكییە جیاوازەكاندا كردووە تایبەت بە مەسەلەكانی چاكسازیی سیستەمی سیاسی و كاریگەریی لە سیاسەتی حكومەتەكاندا.
3. عێراق یاسایەكی باشی رێكخراوەكانی مەدەنی هەیەو بە شێوەیەكی ئەرێنی كاریگەریی هەیە بۆ سەر كاری ئەو رێكخراوانە كە لەوەتەی 5 ساڵە كاردەكەن بۆ دەركردنی یاسایەكی تازە كە كارەكانیان رێكبخات، كە دەكرێ ببێتە پێشكەوتووترین یاسا لە ناوچەكەدا.
4. ئەم رێكخراوانە دەتوانن رۆڵی ئەرێنی بگێڕن لە نزیككردنەوەی نێوان كۆمەڵگا لۆكاڵییە جیاوازەكاندا.
5. ئەم رێكخراوانە رۆڵی گرنگیان گێڕاوە لە مەسەلەی بەرەنگاربوونەوەی كردەوە توندوتیژییەكان كە ئافرەتان رووبەڕوویان دەبنەوە و ئەویش لەرێگەی دامەزراندنی مەڵبەندی تایبەت بە ئافرەتان.
6. زۆربەی ئەم رێكخراوانە چالاكییەكانیان لە رێگەی هۆیەكانی پێوەندیی كۆمەڵایەتییەوە ئەنجام دەدەن، لە كاتێكدا هۆكارانە زیاتر بۆ هاندانی توندوتیژی بەكاردێت لەجیاتی بنییادنانی ئاشتی.
7. لەگەڵ ئەو رۆڵە ئەرێنییەی رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنیشدا، بەڵام تا ئێستا رووبەڕووی هەڕەشەو و تۆقاندن دەبنەوە و ئێستا زۆر زەحمەتە رۆڵی جەوهەری لە بنیادنانی ئاشتیدا ببینن بەهۆی بەرزبوونەوەی شەپۆلی توندوتیژیی چەكدارانە.
8. زۆر لەو چالاكوانانە لە ماوەی دە ساڵی رابردوودا لە ئەنجامی چالاكییەكانیان گیانیان لەدەستداوە.
9. لەسەر یەكێتیی ئەوروپا پێویستە پشتیوانیی بەهێز پێشكەش ئەو رێكخراوانە بكات بۆ زیادكردنی تواناو لێهاتووییان لەجیاتی ئەوەی كە كۆمەكیان پێ بدرێت.
10. ئەو پاڵپشتییە ئەوروپییە لە پێناو ئەوەیە كە رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی وەك ناوبژیوانێك بێت بۆ هێوركردنەوەی توندوتیژی و چاودێریكردنی حكومەت.
11. پاڵپشتیی ئەوروپی و نێودەوڵەتی پێویستە بۆ پڕۆژە درێژخایەنەكان بێت لەگەڵ بەكارهێنانی رێوشوێنی لەبار بۆ بەدیهێنانیان،(پڕۆژەكانیش وەكو: هاوسەنگیی جوگرافی، پشتیوانیی ئافرەت و لاوان و كەمایەتییەكان...)
12. ئەم رێكخراوانە لە عێراق پێویستیان بە كۆمەكی باش هەیە بۆ بنیادنانی بەهرەكانیان و زێدەكردنی تواناكانیان بۆ كاركردنێكی درێژخایەن.
13. پێویستە یەكێتیی ئەوروپا كاربكات بۆ قایلكردنی حكومەت تاكو گوێ لە راوبۆچوونی رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی بگرێت.
پیاوانی ئایینی رۆڵی جەوهەری دەگێڕن
جەخت لەسەر ئەم خاڵانەی خواروە دەكرێتەوە:
1. لەئێستادا سەركردە ئایینییەكان زیاتر كراوەن بۆ كاركردن لەگەڵ رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی كە بەچاكی دەزانن زەحمەت نییە بیروڕا لەگەڵ پیاوانی ئایینیدا ئاڵوگۆڕبكەن چونكە ژمارەیەك لەوانە پشتیوانیی لە پرۆسەی بنیادنانی ئاشتی دەكەن.
2. یەكێك لە ئەركە نائاساییەكانی رێكخراوەكانی مەدەنی كاركردنە بۆ نزیككردنەوەی نێوان گرووپە ئاینییە جیاوازییەكاندا.
دانیشتنی چوارەم
بژاردەكانی وەڵامدانەوە بە لای یەكێتی ئەوروپاوە
لەم دانیشتنەیاندا بە خستنەڕووی چالاكیەكانی ئێستای یەكێتی ئەوروپا دەستی پێكرد، كە لەم خاڵانەی خوارەوە چڕ دەكرێنەوە:
جەخت كردنەوە لەسەر وەڵامدانەوەی یەكێتی ئەوروپا كە بۆ خۆی سنووردارە، بەهۆی ئەوەی كە پێویستە چارەسەرەكان بۆ كێشەكانی عیراق هەر لە ناو عیراق خۆیەوە دابنرێت.
دەكرێت گەمەكارە لۆكاڵەكان ڕۆڵی خۆیان بگێڕن، وەك یەكەمین هەنگاوێك، چونكە پێویستیان بە سووككردنەوە یان ڕاگرتنی شەڕە لەو جەنگانەی بە وەكالەت دەكرێن..
بەرپرسیارێتی بونیادنانەوەی كۆمەڵگە دەكەوێتە ئەستۆی گەلی عیراق تا ڕووبەڕووی هۆكارەكانی توندوتیژیەكان ببنەوە(بۆ نموونە هۆكارەكانی گەندەڵی و تایەفەگەرێتی..)
دەكرێت یەكێتی ئەوروپا ئەزموونە ئەرێنی و نەرێنیەكانی خۆیان سەبارەت بە بەردەوامبوونی توندوتیژی درێژخایەن بخەنەكار، هاوكات لەگەڵ پرۆسەكانی ئاشتبوونەوەو سەرلەنوێ بونیادنانەوە هەڵبسوڕێن..
سەبارەت بە بونیادنانەوەی دامودەزگاكان، یەكێتی ئەوروپا دەتوانێت هاریكارو پشتگیری پێشكەش بكات، بەڵام توانای بنەڕەتی پێویستە لە ناو عیراق خۆیەوە بێت..
پێویستە ئەوە بدرێ بە گوێی دراوسێكانی عیراقدا، كە بەردەوامبوونی توندوتیژی لە عیراقدا دەبێتە هەڕەشە بۆ ئەوانیش..
لە دانیشتنەكەدا پێشنیازەكانی تایبەتمەند بە چۆنیەتی وەڵامدانەوەی یەكێتی ئەوروپا سەبارەت بە توندوتیژی لە عیراقدا خراونەتە ڕوو كە لەم چەند خاڵەدا چڕ كراوەنەتەوە
كاركردن لەسەر دانانی ستراتیژیەتێك بۆ ساڵی 2015
دوا ڕووداوەكانی ناو عیراق وەك زەنگی مەترسی و وەئاگاهێنانەوەی دروستكارانی بڕیار بوو لە ئەوروپادا
زیاتر جەخت كردنەوەی یەكێتی ئەوروپا لەسەر داعش بوو كە ئەمەش لە بۆشاییەوە نەهاتبوو بەڵكو زۆر فاكتەری تر هاوكار بوون لە دەرخستنی داعش، لەوانە لاوازیی حكومەت و لاوازی بڕیاری سیاسی
یەكێتی ئەوروپا جەخت ناكاتەوە لەسەر چارەسەری سەربازیی، بەڵكو هۆشیارە لەسەر ئەوەی كە هاووڵاتیان خۆشیان ڕێگەخۆشكارن بۆ دروست كردنی توندوتیژی، لەبەر ئەوەیە مامەڵە لەگەڵ ئەم بارەدا دەكات
لەبەرئەوەیە كە یەكێتی ئەوروپا كەوتە كاركردن لەسەر دانانی ستراتیژیەتێك سەبارەت بە چەكدارە بیانیەكان ئەوەش هەر لە مانگی ئۆكتۆبەری ساڵی 2014 بە دواوە دەستی پێكردووە.
یەكێتی ئەوروپا كاردەكات بۆ پتەوكردنی حكومەت و پەرەپێدانی كاردانەوە لە بەرانبەر داعشدا..
یەكێتی ئەوروپا كار دەكات بۆ بەهێزكردنی
1. دامودەزگاكانی دادوەری
2. فەرمانگەكانی پۆلیس
3. ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی
4. پێوەندییەكان لەگەڵ پیاوانی ئایینی
5. هۆیەكانی پێوەندی كۆمەڵایەتی
6. نامەركەزیەت
یەكێتی ئەوروپا كاردەكات بۆ پشتگیری كردنی بزاڤەكانی مافەكانی مرۆڤ و چالاكوانەكانیان كە دەكەونە ژێر هەڕەشەو تۆقاندنەوە.
یەكێتی ئەوروپا كار دەكات بۆ هاندانی دامەزراندنی دەستەیەكی باڵای نیشتمانی بۆ مافەكانی مرۆڤ لە عیراقدا تا شوێنی وەزارەتی مافەكانی مرۆڤ بگرێتەوە.
سەبارەت بە بابەتەكانی دەستوور یەكێتی ئەوروپا كاردەكات بۆ هاندانی جێبەجێكردن و هەمواركردنەوەی دەستوور كە ڕاڤەو شرۆڤەی هەمەچەشنەو زۆر لە خۆ دەگرێت.
بەو شێوەیە ئەم دانیشتنە كۆتایی هات كە وەك وەرشەیەكی كاركردن بوو، ئێمەیش لە داڕشتنەوەی داخوازیەكاندا ڕۆڵێكی بەرچاومان هەبوو.