باراك ئۆبامای سەرۆكی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە وتارێكی رۆژی 11/9/2014دا پلانی كۆنتڕۆڵكردنی هەڕەشەی رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامی لە عێراق و شام (داعش)ی راگەیاند، لە وتارەكەیدا روونی كردەوە كە ئەم هەڕەشەیە دژی بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا و ئاسایشی نیشتمانیی ئەمریكایە و ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكاش بە هەموو هێز و توانا و سووربوونێكەوە رووبەڕووی ئەم هەڕەشەیە دەبێتەوە، ئەو راستەخۆ بە ئەمریكییەكانی راگەیاند: «من دەمەوێ گەلی ئەمریكا تێبگات ئەم ئەركە لەگەڵ جەنگی عێراق و ئەفغانستان جیاوازە. كە مەبەست بەشداری پێكردنی هێزەكانی ئەمریكا نییە لە ناو خاكی بیانیدا». هەروەها گوتی: «ئەم ستراتیژییەتە بۆ كۆتایی پێهێنانی تیرۆریستانە كە هەڕەشەمان لێدەكەن، ئەمەش لە رێی پاڵپشتی كردنە بۆ هاوپەیمانەكانمان كە لە هێڵەكانی پێشەوەن، ئەمە هەمان ستراتیژیەتە كە لە ساڵانی رابردوودا لە یەمەن و سۆماڵ پیادە كرا»
قەبارەی ئەم پلانەو ئەو ئۆپەراسیۆنانەی دەیگرێتەوە كە بریتییە لە گورزی ئاسمانی و ناردنی راوێژكاری سەربازی بۆ عێراق و پشتگیریی لە جۆرێكی تازەی ئۆپۆزسیۆنی میانڕەوەی سووریا، لە داهاتوودا ئامانجەكانی ئەم قەبارەیە كەم دەبێتەوە، لەو وتارەیدا كە 13 خولەكی خایاند، ئۆباما روونی نەكردەوە كە ئەو ئۆپەراسیۆنانە كەی كۆتایی دێن و ماوەی یارمەتی و پاڵپشتییەكانی بۆ بەدیهێنانی ئامانجەكانی پلانەكە لە ماوەی سەرۆكایەتی ئەو درێژتر دەبێت.
ئۆباما باسی لە مەسەلەیەكی گرنگ و مەترسیداری دەستووری كرد، كە پەیوەستە بەوەی راوێژ بە كۆنگریس بكات بۆ ئەنجامدانی كردەوەی سەربازی، ئەو دووپاتی كردەوە كە پێویست بەوە ناكات، سەرلەنوێ رێگەپێدانی كۆنگریس بەدەست بێنێت، چونكە خۆی دەسەڵاتی یاسایی هەیە كە ئۆپەراسیۆنی سەربازی جێبەجێ بكات. هەرلەو بارەیەوە گوتی: «ئەوە پرەنسیبی بنەڕەتیی سەرۆكایەتییەكەی منە: ئەگەر ئەمریكا هەڕەشەی لێكرا، ئەو كاتە تۆ هیچ شوێنێكی ئارام بۆ خۆت نادۆزیتەوە»، هەروەها گوتی: «تا ئێستاش داوا لە كۆنگرێس دەكەم دەسەڵاتم پێ بدات كە سەربازانی ئەمریكا مەشق بە سووری و عێراقییەكان بكەن بۆ بەرەنگاربوونەوەی میلیشیا ئیسلامییەكان لەو دوو وڵاتەدا، من خۆشحاڵم كە كۆنگرێس پشتگیریی لەم ئەركە دەكات، تاكو بۆ جیهانی روون بكەینەوە كە ئەمریكییەكان لە رووبەڕووبوونەوەی ئەم مەترسییەدا یەكگرتوون»، دووپاتیشی كردەوە بە یەقین بڕوای بەوەیە كە ئەمریكییەكان وەك نەتەوە بەهێز دەبن كاتێ سەرۆك و كۆنگریس بەیەكەوە كاردەكەن.
لەگەڵ ئەوەشدا رێپێدانی كۆنگریسی نییە، بەڵكو پشت بە رێپێدانی پێشووی كۆنگرێس دەبەستێ كە دابووی بە سەرۆكی پێشوو(بوش) تەنیا بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەلقاعیدە، لەم بارەیەوە سیناتۆر مارك ئۆدل Mark Udall لە چەپخوازانی ناو حزبی دیموكراسی دەڵێت: «هەندێ لە دیموكراسییەكان سوورن لە سەر ئەوەی كە پێویستە كۆنگریس دەنگ لەسەر فراوانكردنی ئۆپەراسیۆنە سەربازییەكان بدات»، زیاتر دەڵێت: «من چەكێكی سپی (a blank check) نادەمە ئەم سەرۆكە، یان هەر سەرۆكێكی دیكە تاكو جەنگێكی دیكە لە عێراق دەست پێبكات».
ئۆباما وتارەكەی بە هێنانەوەی دەستكەوتەكانی لەسەر هەردوو ئاستی ناوخۆ و دەرەوە دەست پێكرد، ستایشی هەوڵەكانی هێزە چەكدارەكانی ئەمریكای كردو دووپاتیشی كردەوە كە ئەمریكییەكان قوربانییان داوە بۆ وەدیهێنانی ئەو دەستكەوتانە، روونیشی كردەوە كە زۆرینەی گەلی ئەمریكا ئاستی مەترسییەكانی رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامی نازانێت. ئەم مەترسییانە گەورەن، بۆیە پێویستی بە (شەڕێكی گشتگیر و بەردەوام) لە دژی ئەو تیرۆریستانە هەیە.
ئۆباما جەختی لەوە كردەوە كە ئەم ململانێ و كوشتارە مانای گۆڕانكاری نییە، یان دووبارەبوونەوەی ئەوەی كە لە جەنگی عێراق روویدا، ئەو دووجار دووپاتی كردەوە كە هێزی ئەمریكی بۆ عێراق نانێرێت، چونكە شەڕ دژی رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامی بریتییە لە هەڵمەتی دژ بە تیرۆر، نەك جەنگ، یان شەڕی چەكدارانە.
لە كۆتایی وتارەكەیدا ئۆباما گوتی: «ئەمڕۆ ئەمریكا پێگەیەكی باشی هەیە بۆ ئەوەی لە ئایندەدا لەهەر نەتەوەیەكی سەر زەوی زیاتر تەحەكوم بكات. بۆیە بەپێی ئەو قسانەی لەسەرەوە ئاماژەیان پێكرا، دەكرێ چی دەربارەی ئەو ستراتیژییەتە بگوترێت.
دە ساڵێكە، ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا هەر لە سایەی (خولیای جەنگ) دەژی و بیر لەوە دەكاتەوە چۆن دەكرێ رووبەڕووی ئەو مەترسییە ببێتەوە، سەرۆك ئۆباما لە هەڵمەتەكەی هەڵبژاردنیدا بەردەوام دووپاتی دەكردەوە كە دژی تێوەگلانی جەنگە، هەروەها لە كاتی هەڵبژاردنیدا هەموو هێزەكان لە عێراق و ئەفغانستان دەكێشێتەوە. بۆیە بەڕاستی لە كۆتایی ساڵی 2011 هێزەكانی لە عێراق كێشایەوە،(بە نیازیشە لە كۆتایی ئەمساڵ هێزە ئەمریكییەكان لە ئەفغانستان بكێشێتەوە) و لەو بڕوایەدایە كە بەم كارەی لاپەڕەی جەنگ لە واقیعی سیاسیی ئەمریكا بپێچێتەوە و زیاتر خەریكی كێشەكانی ناوخۆی وڵاتەكەی دەبێت. بۆیە ئۆباما بەوە وەسف كرا كە سەرۆكێكە كۆتایی بە جەنگ دەهێنێت، بەڵام ئەمەی بۆ نەچووەسەر، چونكە ئۆباما جارێكی دیكە خۆی لە جەنگێكدا دۆزییەوە بەرامبەر رێكخراوێكی بەهێز كە دەوڵەتی نییە. كەواتە، سەرۆك ئۆباما بە زۆرداری تووشی شەڕ كرا، لەم بارەیەوە دیك چینی جێگری جۆرج بوشی سەرۆكی پێشووی ئەمریكا، (هەڵۆیەكی جەنگی دژ بە عێراق) گوتی: «ئۆباما هەمان سەرۆكە كە پێشتر رایگەیاندبوو شەپۆلی جەنگ هێور بۆتەوە، بەڵام لە راستیدا هەژموون و دەسەڵاتی ئەمریكا لە عێراق كەم بۆتەوە، تاكە شتیش پارێزگاریكردنە لە هێز و دەسەڵاتی ئەمریكا».
ئەم جەنگە جەنگێكی نەریتی و ئاسایی نییە، بەڵكو جەنگی هەڵبژاردەو جووڵاوە، ناكرێ ئاسۆكانی ئایندەی بە وردی و بە روونی دەربخرێت، ئەمە شەڕێكە بەرامبەر بە نەناسراو، چونكە ژمارەو لایەنە شەڕكەرەكان زیاد دەكەن و لە جەنگێكی دیاریكراوەوە(هەروەك سەرۆك ئۆباما دیاری كردووە) گۆڕا بۆ جەنگێكی نادیار. بەتایبەتیش كە ناوچەكە پڕیەتی لە مین (نەتەوەیی و ئایینی و ئیتنی....) كە دەكرێت لە كاتی پێویستدا بتەقێنرێنەوە.
جا بۆ ئەوەی سەرلەنوێ ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لەم شەڕانەدا تێوەنەگلێت، ئۆباما دووپاتی كردەوە كە هیچ هێزێك بۆ جەنگ لەسەر زەوی نانێرێت، بەڵكو پاڵپشتیی هاوپەیمانەكان دەكات و ئەمریكاش لەم رووەوە شێوازی پەسندكراوی خۆی هەیە.
ئەمە چی دەگەیەنێت؟
ئەمریكا (پاش كوژرانی نزیكەی پێنج هەزار سەربازی ئەمریكی لە ساڵی 2003بەدوا لە عێراقدا) ئامادە نییە بۆ ناردنەوەی سەرباز، بەڵكو (كۆمەڵێك راوێژكار رەوانە دەكات بۆ هاوكاریكردن لە دانانی پلان و راوێژپێكردن كە ژمارەیان تا ئێستا لە 1000 كەس نزیك بۆتەوە). كەواتە، نایانەوێت سەربازی ئەمریكی زیاتر بكەنە قوربانی، بەڵام جەنگ هەر جەنگەو سووتەمەنییەكەشی بریتییە لە قوربانییەكان، لەم جەنگەشدا قوربانی دەكەوێتەوە، كەواتە قوربانییەكان كێن؟ ئایا ئەوانە خەڵكی ئەو ناوچانەن كە لە پێناوی وەدیهێنانی بەرژەوەندییەكاندا ئەو ئەركە قورسەیان بە ئەستۆ دەكەوێت؟ بەڵام لە بنەڕەتەوە بۆ بەرژەوەندی كێیە؟ سەرۆك ئۆباما زۆر بە روونی رایگەیاند: بەرگریكردنمان لە پێناوی بەرژەوەندییە باڵاكانی ئەمریكایە (واتە بەرگریكردن لە بەرژەوەندییەكانی خەڵكی ناوچەكە بە پلەی دواتر دێت). ئەمەش دەبێتە هۆی كردنەوەی دەروازەیەك بۆ هەڵگیرساندنی شەڕی ناوخۆ لەسەر بنەمای ئیتنی و مەزهەبی و تایەفەگەری، دەبێتە هەڕەشە بۆ هەڵوەشاندنەوەی ناوچەكە بۆ (كۆمەڵێك دەوڵەتۆكەی وا كە بەگشتی ژیان تێیاندا زەحمەت بێت)، پێوەندییەكانی نێوانیشیان هەمیشە خەسڵەتی رقەبەرێتی و دوژمنایەتی هەڵدەگرێت هەر وەك لویس برنارد و سامۆئیل هانتكتن و سەرهەنگ راڵف یبیتەرز لە مەسەلەی نەخشەكانی خوێن پێشبینییان بۆ دەكرد..
لە پێناوی بەرگریكردن لە بەرژەوەندییەكانی ئەمریكادا، زۆر لە هەڵسوكەوت و رەفتارە نێودەوڵەتییەكان بە پێچەوانەی رێبازەكانی یاسای نێودەوڵەتی دەكەونەوە، لەوانە وتنی ئەوەی كە سنوور بزر بكرێت، وەك چۆن لەو رووەوە (بی.رۆدزـ نوێنەری راوێژكاری ئاسایشی نیشتمانی ئەمریكا) لەسەری دەدوا: «سنوور دیار نەماوە، هەڵدەستین بە فراوانكردنی جەنگی ئاسمانی، ئۆباما داعش بۆردومان دەكات، هەروەها لە سووریاش دەیانكوتێت و لەهەردوو دیوی سەر سنوورەوە لێیان دەدات». لەو پێناوەدا ئۆباما بۆ پشتگیریكردن لە هەڵوێستەكەی رووی لە كۆنگرێس و گەلی ئەمریكا نا، راپرسییەكانیش لە ئەمریكا جەخت دەكەنەوە لەسەر ئەوەی رای گشتی ئەمریكا پشتگیری لە لێدان و كوتانی دیاریكراوی ئاسمانی دەكەنەوە، بەڵام نایانەوێت راستەوخۆ دەستێوەردانی سەربازی ئەمریكی لەسەر زەمین بكرێت.
ئۆباما دەیەوێت دەستێوەردانەكەی تەنیا لە رێی گورزی ئاسمانی دیاریكراوەوە بێت (گورزی بە فڕۆكەی بێ فڕۆكەوانی پێ باشترە). ئەو ئامارانەی بڵاوكراونەتەوە، پشتبەستوون بەو راستییەی ئەگەر بێتو ئەمریكا لە رێی ناردنی سەربازی جەنگاوەرەوە دەستوەردان بكات، ئەوە تێچووی خەرجییەكان بۆ هەر سەربازێكی ئەمریكی لە ماوەی یەك ساڵدا بریتییە لە یەك ملیۆن دۆلار(بیهێننە پێش چاوتان تێچووی خەرجییەكانی هەزاران سەرباز ئەگەر بنێردرێن بۆ جەنگ دەگاتە چەند؟) بەڵام تێچووی خەرجی لێدانی ئاسمانی بە فڕۆكەی بێ فڕۆكەوان زۆر لەوە كەمترە كە سەرباز راستەوخۆ بخرێتە ناو گۆڕەپانی جەنگەكەوە، هەر بۆیە ئۆباما بۆردومانی ئاسمانی لە رێی فڕۆكە بێ فڕۆكەوانەكانەوە بە باشتر داناوە و لە بۆشی سەرۆكی پێشووی ئەمریكای زیاتر بەكارهێناوە.
لە لایەكی ترەوە سەرۆك ئۆباما هەوڵ دەدات پشتگیری نێودەوڵەتی بۆ پشتیوانی لێكردنی ستراتیژیەتەكەی وەدەست بهێنێت، لەو بارەیەوە جۆن كێری وەزیری دەرەوەی خۆی چالاكانە خستۆتەكار، لەو هەوڵانەشی بەستنی كۆنگرەی پاریسە كە لەوێدا جەختی كردۆتەوە لەسەر دامەزراندنی هاوپەیمانێتی نێودەوڵەتی بۆ بەرەنگاربوونەوەی داعش، هەروەها بۆ جێبەجێكردنی بڕیارەكانی نەتەوەیەكگرتووەكان بەتایبەت بڕیاری 2170ی ئەنجومەنی ئاسایش لە بارەی بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر و وشككرنەوەی سەرچاوەكانی پارەو سامانی تیرۆریستان.
ئەو شتەی لە واشنتۆن زۆر جێی داچڵەكاندنە، بەكارهێنانی خوازەی «سەركردایەتیكردن لە دواوەیە»، كاتێ نووسینگەی بەڕێوەبردنی سەرۆكی ئەمریكا رایگەیاند، بۆ وەسفكردنی ئەو پرۆسەیەی كە ئەمریكا هەوڵی بۆئامادەكردنی داوە، ئەوەش دژ بە لیبیا ساڵی 2011 بەكار هێنراوە، بەڵام ئیدارەی ئەمریكا تەنیا بە بۆردومانی ئاسمانی دەستیپێكرد و ئیتر لێگەڕا ئەوانی تر ئەركەكەی تەواوبكەن.
لەگەڵ ئەوەشدا سەركردایەتیكردن لە دوواوە، خوازەیەكە بۆ گوزارشتكردن لە ستراتیژیەتەكەی ئۆباما بۆ رووبەڕووبوونەوەی داعش لە عێراق و سووریادا.
بە رای جیفری دایر كە لە رۆژنامەی فایننشاڵ تایمز بڵاوكراوەتەوە، ئەو ستراتیژیەتەی ئۆباما دیاری كردووە گوزارشت لە «سەركردایەتیكردن لە دواوە»دەكات، بەو پێیە ئەمریكا هەڵدەستێت بە دامەزراندنی هاوپەیمانێتیەكی نێودەوڵەتی و ئاسانكاری بۆ دروستكردنی سەرپۆشێكی ئاسمانی، دەوڵەتانی تریش لە زەمینەوە هێز بۆ جەنگان لە دژی داعش تەرخان دەكەن، ئۆباما لە گوتارەكەیدا روونیكردەوە «ناتوانین لەبری عێراقییەكان خۆیان شتێك بكەین، ناتوانین شوێنی عەرەب بگرینەوە بۆ پاراستنی ناوچەكەی خۆیان»، بە رای رۆژنامەكەش (وێڕای باڵادەستێتی سەربازی هێزەكانی ئەمریكا، ئۆباما لەو بڕوایەدایە كە سەركەوتنێكی هەمیشەیی دژ بە هێزەكانی داعش وەدینایەت بە بێ بوونی سەربازانی ناوچەكە خۆیان)
هەر لەو رۆژنامەیەدا هاتووە: گرفتەكانی ستراتیژیەتی ئۆباما كورتدەكرێنەوە و لە كۆمەڵێك ئەركی كەموكوڕدا دەبینرێتەوە، ئومێد بە وەدیهاتنی ئامانجی گەورە دەخوازێت، بێ ئەوەی ئامڕازەكانی جێبەجێكردنی ئەو ئامانجەی هەبێت.
ئۆباما دەیەوێت داعش هەڵوەشێنێتەوەو ئینجا دواتر لەناوی بەرێت، ئەوەش ئامانجێكی تەمومژاویەو پێویستی بە روونكردنەوەی زیاترە، هەڵوەشانەوە، یان لاوازكردنی ئەو رێكخراوە واتە پچڕاندنی بەشێك لە تواناكانی و كەمكردنەوەی قەبارەی چالاكییەكانی، بەڵام لەناوبردنی رێكخراوەكە بە تەواوەتی پێویستی بە سەرلەنوێ داڕشتنەوەی نەخشەی خۆرهەڵاتی ناوەندە كە ماوەیەكە شەڕە ناوخۆییەكان لە ناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەندا لە زیادبووندان، ئەوەش كۆتایی ئامانجە ستراتیژیەتەكەی ئۆبامایە.
رۆژنامەكە لە سەرزاری بەرپرسێكی باڵای ئەمریكییەوە دەنووسێت كە چەند ئاماژەیەك هەن بۆ پشتیوانی سەرۆك هۆزە سوننەكانی سەر بە حكومەتی بەغدا، بەڵام ئەو جەنگەی دژ بە داعش ئێستا ئەنجام دەدرێت، لە لایەن پێشمەرگە و میلیشیا شیعەكانەوە دەكرێت، نەك لە لایەن سوپای نیشتمانی كە نوێنەری هەموو كۆمەڵگەی عێراقییە. (رۆژنامەی شەرقولئەوسەت لە 19/9/2014 لەسەر رۆڵی كورد لەو جەنگەدا دەنووسێت: رۆڵێكی نوێی كورد بەو سیفەتەی هێزی وشكانین لە بری خۆرئاوا دژ بە داعش دەجەنگن، جۆرێك لە گەشبینی داوەتە زۆركەس بەرامبەر بە هەولێر، ئەمریكاش بۆ كاتێكی درێژتر خۆی پابەند كردەوە بە سەقامگیریی هەرێمی كوردستان و سەركەوتنی ئەزموونەكەی ئەو هەرێمەوە، بەڵام كێشەیەكی تر هەیە كە رۆژنامەكە ئاماژەی پێداوە، ئەویش بریتییە لەوەی ناتوانرێت بە هێزی ئاسمانی داعش بە تەواوی لەناو ببرێت، بەتایبەتی كاتێ ئۆباما جەختی كردۆتەوە لەسەر ئەوەی داعش بە دەردی قاعیدە بەرێت كە لە یەمەن و سۆماڵ لەناو براون، سەرەڕای ئەوەش داعش بریتی نییە لە گرووپێكی بچكۆلەی وا كە لە ناو چیاو بیابانەكان خۆیان حەشاردابێت و پیلان دابڕێژن بۆ هێرشكردن، بەڵكو بزاڤێكی یاخیگەرن و زنجیرەیەك شارو شارۆچكەو گوندی زۆریان خستۆتە ژێر ركێفی خۆیانەوە، بەمەش تەحەدایەكی سەربازی جیاوازیان لە رووبەڕووبوونەوەدا پێویستە.
فایننشیال تایمز بەم شێوەیە كۆتایی بە وتارەكەی دێنێت: «زۆر لە رەخنەگرانی ئۆباما قسەدەكەن لەسەر پێویستیی هێزەكانی ئەمریكا بۆ پارێزگاریكردن لەو ناوچانە، مەترسییەكانی سەركردایەتیكردن لە دواوە وا لە ئەمریكا دەكات، پشت ببەستێت بە توانای هاوپەیمانەكان، ئەگەر شكست بهێنن، سەرۆك ناچار دەبێت بە تێوەگلان بە جەنگ لە زەمینەوە، كە ئەمەش تارماییەكە بۆ ئەوانەی پاش خۆی بە سەغڵەتییەكەوە دەمێنێتەوە، یان ئەوانی پاش خۆی دەگلێنێت لە جەنگێكەوە كە كۆتاییەكەی نادیارە».