دەوڵەتی ئیسلامی داعش، كە پێشتر بە دەوڵەتی ئیسلامی لە عێراق و شام ناسرابوو ئەوەندە خاكی داگیر كردووە لە سوریا و عێراق كە بەس بێت بۆ ئەوەی دەوڵەتی تێیدا رابگەیەنێت. دوای ئەنجامدانی ئەم كارەش داوای لە سەرجەم موسڵمانان كرد لە سەرتاسەری جیهاندا بۆ ئەوەی حكومەتەكانیان بە حكومەتی بەتاڵ و پوچەڵ بناسێنن و ملەكەچی فەرماندەیی خەلیفە و سەرۆكی دەوڵەتەكە بن.
دەوڵەتی ئیسلامی داعش بانگەشەیەكی جیهانی دەكات بۆ یەكخستنی سەرجەم موسڵمانان لە سایەی یەك ئاڵا و یەك دەسەڵاتدا. شێوازی ئەم دەوڵەتەش بۆ بەدەستهێنانی دەستڕۆیشتوویی جیهانی بریتییە لە جیهاد یاخود جەنگی پیرۆز. زۆرێك لە پێكهاتە موسڵمانەكانیش كە لە جیهاندا پەرت و بڵاو بوونەتەوە، بە دەم ئەو داواكارییەوە چوون و چوونە ریزەكانی داعشەوە. راپۆرتەكان باس لەوە دەكەن زۆرێك لەو كەسانە لە رێی توركیاوە رۆیشتوون، كە توركیاش پەرۆش بوو بۆ پشتیوانیكردنی موعارەزەی سووری و «كاریگەرییە پێچەوانەكانی» پشتیوانی كردنی رادیكاڵەكان.
لەگەڵ دروستبوونی دەوڵەتی ئیسلامیدا، -ئەم دەوڵەتە- سەرنجی زۆرێك لە موسڵمانەكانی رۆژئاوا، بە هەمان شێوە موسڵمانەكانی لەسەر ئاستی مەحەلی و ناوچەیی راكێشا. من دڵنیام لەوەی كە چەندین توێژینەوە ئەنجام دەدرێن لەبارەی ئەوەی بۆچی و چۆن خەڵكی چوونە نێو ئەم رێكخراوە جیهادییەوە. نیگەرانی من ئەوەیە لە توركیاوە دایك و باوكەكان منداڵەكانیان دەبەن، شان بە شانی چەند خێزانێك بە تەواوی ئەندامەكانیانەوە (ئەگەرچی ژمارەیان كەمە) لەگەڵ چەندین گەنجدا وڵاتی خۆیان جێدەهڵێن و بە دوای ژیانێكی نوێدا دەگەڕێن لە نێو ریزەكانی ئەم رێكخراوەدا.
شیكردنەوەی هۆكارەكانی ئەوەی بۆچی هاووڵاتییانی توركیا دەچنە نێو ریزەكانی دەوڵەتی ئیسلامی دوو هۆكاری بنەڕەتی لە نێو ئەوانی دیكەدا ئاشكرا دەكەن:
1. هۆكاری هەرە لە پێشینەكە بریتییە لە ژینگەی كۆمەڵایەتی و كەلتووری كە هەست و سۆزی بەرامبەر ئەو هزر و بیركردنەوانە درووست كردووە كە بوونەتە پاڵنەری دەوڵەتی ئیسلامی. هەستێكی ریشەقووڵ هەیە بە بەزین و بێتوانایی لە ململانێكردنی رۆژئاوا. هەستی گەمارۆدراوی و ستەملێكراوی لەلایەن رۆژئاواوە سەریان كێشاوە بۆ نائومێدی و تووڕەییەكی لە كۆتانەهاتوو دژی رۆژئاوا (ئەوروپا و ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا). هەرچۆنێك بێت، چەند واقیعێكی نزیكتر هەن كە نوێنەرایەتی رۆژئاوا دەكەن لە رەحمی پێكهاتە موسڵمانەكاندا: دەوڵەتی نەتەوەیی، نوخبەی عەلمانی و حكومەتە پرۆ رۆژئاواییەكان، هەموو ئەمانە وەك دەستڕۆیشتوویەكی گەندەڵكارانەی رۆژئاوا سەیر دەكرێن. لەگەڵ مۆدێرنیزەكردندا، رۆژئاوا شیرازەی تەقلیدی كۆمەڵگەی موسڵمانی تێكدا و بە كۆیلەی كردن لە رێی نامۆكردنیەوە بە بەها رەسەنەكانی خۆی. لەم روانگەیەوە، دەبێت هەر كاتێك مومكین بوو ئەوا پێویستە بەرەنگاری رۆژئاوا ببینەوە بۆ ئەوەی كۆتایی بۆ ئەم كاریگەرییە گەندەڵكارانە دابنێت، ئەویش لە رێی هێرشكردنی راستەوخۆوە بۆ سەر رەمزەكانی، یاخود واقیعە كەلتوورییەكانی. ئەمە هەم خەباتە بۆ مانەوە و هەم هەوڵێكە بۆ گەڕاندنەوەی ئەوەی لە دەست چووە. ئەم بیركردانەوە بووە كە فێری بوون و بوونەتە بەشێك لە ناخیان لە كاتی وەرگرتنی پەروەردەی ئایینیدا. ئەوان دەیانەوێت ئیسلام لە بوونی رۆژئاوای مەترسیدار رزگار بكەن، بەتایبەتی رژێمی عەلمانی توركیا و كەلتووری دامەزرێنەرەكەی، موستەفا كەمال ئەتا تورك و شێوە مۆدێڕنی ژیان (لە نێویاندا سەربەست بوونی ئافرەتان)..
2. نووسینی واژۆی سوڵتانەكانی عوسمانی لەسەر جامی پشتەوەی ئۆتۆمبێلەكان و نیشانەیەك بە جلەكانیانەوە، ئەو هەستە نۆستالۆژییە بۆ سەردەمی عوسمانی دەردەخات، لەبەرامبەر رۆژگاری كۆمارییەكاندا كە وا لێیان دەڕوانرا، وەك ئەوەی لە ئیسلام لایان داوە. ئەم بیروباوەڕ و هەستانە دەبنە پاڵنەری ئەوەی دایكان و باوكان، هەندێ جاریش تەواوی خێزانەكان، بەتایبەتی گەنجەكان بچنە نێو (دەوڵەتی ئیسلامی)یەوە. ئاشكرایە ئەوەی لێرەدا وترا پەیوەندی بە هەندێ لە باوەڕدارانەوە هەیە. بەڵام بە سیاسی كردنی ئایین، هەروەك ئەوەی حكومەتە عەلمانییەكان شكستیان هێنا لە رازیكردنی خەڵكەكەی خۆیاندا، هۆكارێكی یارمەتیدەر بوو بۆ پرۆسەی بە رادیكاڵیكردنی باوەڕداران كە ئامادەبوون بۆ رزگاركردنی ئایینەكەیان و شێوازی ژیانی ئیسلامی كە وا وەسف دەكرێت تێكەڵێكە لە ژیانی كۆمەڵایەتی تەقلیدی و بەها پێش مۆدێڕنەكان.
3. هۆكاری دووەم بریتییە لە هۆكاری سایكۆلۆژی. ئەو راستییە روونەی پەردەی لەسەر لادرا لە دوای چاوپێكەوتنەكان لەگەڵ ئەو كەسانەی سەر بە ئەلقاعیدە بوون و ئەو گەنجانەی ئێستا ئامادەن بۆ ئەوەی بچنە پاڵ دەوڵەتی ئیسلامی بە دوای ژیانێكی جیاواز و پڕمانادا دەگەڕێن. ئەو خۆبەخشانەی پەیوەندییان پێوە كراوە، ئەو كەسانە بوون كە ژیانێكی ئاساییان بەسەر دەبرد. ئەوان بەشێك بوون لەو حەشاماتەی كە هیچ سەنگێكیان نییە. ئەوان دەیانەوێت بەشێك بن لە بزووتنەوەیەك، یان گرووپێك كە شوێنكەوتەی پرسێكن كە گەورەتر بێت لە ژیان.
«برایان، ئێمە دەمانەوێت خاوەنی چیرۆكی خۆمان بین»، ئەمە دەستەواژەیەكی باوە. خەباتی ئەوان دەرمانی دەردی ناسەنگینی ئەوانە.
كاتێك هەستی ئارەزوومەندی بۆ قوربانیدان بە تین و تاوتر دەبێت بەهۆی راهێنانی ئایینەوە، ئەوا كەسێكی رادیكاڵت هەیە، ئیدی پیاو بێت، یان ئافرەت، ئامادەیە بۆ ئەوەی ئیرادەی خۆی بداتە دەست دەسەڵاتێك كە بانگەشەی ئەوە دەكات كە هەقیقەت و هەڵسوكەوتی راست و دروست لای ئەوە.
بە كورتی، كەسانێك هەن باوەڕیان وایە تەنها موسڵمان بوون بەسە بۆ ئەوەی ببێتە كەسێكی باش و دادپەروەر و بە رەوشت. ئیدی گرنگ نییە بەلایانەوە رەفتارەكانیان یاسایین، ئەخلاقین، یاخود تەبا دێنەوە لەگەڵ ستانداردە جیهانییەكان و رەفتاری راست و درووستدا. كاتێك بەهۆی پەروەردەی ئایینی ناڕەسمییەوە و بەهۆی گۆڕانكاری كەلتوورییەوە، هان دەدرێن بۆ ئەوەی ببنە كەسانی جیهادی بۆ ئەوە هەڵبستن بە جێبەجێكردنی ئەركە ئایینییەكان، لە هەرە لە پێشینەكانیشیدا شەڕكردن لە دژی رۆژئاوا و هەر شتێكی دیكە كە پەیوەست بێت پێیەوە، كۆمەڵە كەسانێكی رادیكاڵمان هەن كە ئامادەن بۆ ئەوەی بچنە ریزی گرووپە توندڕەوەكانەوە، ئەو گرووپانەی كە گەورەترن لە «پرسەكانی»ی ژیان. ئەمە بیرۆكەكەیە كە دەبێت بیری لێ بكرێتەوە.