ئەم دۆخەی كە لە عێراق هاتۆتە ئاراوە، هیچ كەسێك چاوەڕێی ئەوەی نەدەكرد بەو ئاستە بگات و بەو شێوەیە بكەوێتەوە، فاكتەر و توخمی بنەڕەتی كە لەم دواییەدا ڕۆڵێكی سەرەكی لە پەرەسەندنی ڕووداوەكاندا گێڕا، ئەمریكا بوو كە هاتە سەر هێڵ، ئەمەش پاش ئەوەی داعش لە پەلامارێكدا هێرشێكی بەرەو كوردستان هێنا، بێگومان ئەمریكییەكان بە دەستێوەردانێكی ئاسمانی و سەربازی سەرلەبەری دۆخەكەیان گۆڕی. پرسیارێك لێرەدا دێتەپێشەوە: ئایا ئەمریكا كە بەو كتوپڕییە هاتە سەر هێڵ بە ستراتیژییەتەوە هات؟ ئۆباما ڕایگەیاند و گوتی: ستراتیژییەتمان نەبووە، كەواتە ئەمە كاردانەوەیەك بووە لەسەر دۆخەكە، رۆژی 5/9 پەیمانی ناتۆ كۆبوونەوەیەكی فراوانی سازكردو تێیدا گفتوگۆكراوە سەبارەت بە داڕشتنی ستراتیژییەتێك بۆ رووبەڕووبوونەوەی داعش. كەواتە ئەمە لە بارێكی هەڵچووندا بووەو بوارێكی تریان نەبووە بژاردەی دیكە بۆ خۆیان دەستنیشان بكەن. ئەوانەی كە كەسایەتیی ئۆباما شیكار دەكەن، دەڵێن: ئەو كەسێكە زۆر بە درەنگ بڕیار وەردەگرێت و بە ئاسانی ڕای خۆی بەیان ناكات و زۆرجاریش هەر ڕای خۆی دەرنابڕێت، یەكێك لەوانەی كە قسە لـــــــــــــەسەر ئەم كەسایەتییە دەكەن (جۆن كێری)ی وەزیری دەرەوەی ئەمریكایە كە ئێستا سەرپشك كراوە، یان ڕوونتر بڵێین بۆ ڕێكخستنی وتوێژەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ڕاسپێردراوە، بە تایبەتیش بۆ چارەسەری كێشەی فەلەستین. ئۆباما بە جۆن كێری گوتووە: ئەگەر سەركەوتوو بوویت، پیرۆزباییت لێ دەكەم و ئەگەر شكستیشت هێنا ئەوە بەرپرسیارێتیی خۆتە، واتە ئۆباما بەم عەقڵییەتەوە دەچێتە ناو بابەتەكانەوە. لێرەوە پرسیارێك دروست دەبێت، ئایا ئۆباما هەمان حاڵەت لەبەرانبەر ئێمەو ناوچەكە دووبارە دەكاتەوە؟ لە ئێستادا وەك دەبینین بژاردەی سەربازیی هەڵبژاردووە، بۆیە ئەگەر سەركەوتوو بوو، ئەوە باشە، ئەگەر نا، ئەوە پێیوایە گرفتی خۆمانە، لە ڕاستیدا ئەوەشی بە ئێمە وتووە كە ئەو كێشەیە كێشەی خۆمانەو خۆشمان دەبێت چارەسەری بۆ بدۆزینەوە، كەواتە یەكەمین قوربانیی ئەم حاڵەتە ناوچەكەی ئێمە دەبێت، بە هەموو میللەتانی دەوروبەریشەوە، بەڵام وا دیارە ئەمریكییەكان لە ناوچەكە و دنیادا پێویستییان بە چەندین هاوپەیمانی دیكە هەیە، ئەوەتا ئێستا بۆ هاوپەیمانی نوێ دەگەڕێن لە دژی داعش، ئایا پەیداكردنی ئەم هاوپەیمانێتییە چۆن دەبێت و لەگەڵ كێ دەبێت؟ ئەم بابەتەش هەر لە كۆبوونەوەكەی رۆژی 5/9ی ناتۆدا تاوتوێكراوە.
بۆ وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارە دەبێت سەرەتا سەیری بارودۆخەكە بكەین، هەست دەكەین جۆرێك لە پەرتەوازەیی بە نەخشەكەوە دیارە و هەموو ئەو دەوڵەتانەی لەنێو ئەم بارودۆخەدان كێبڕكێیان هەیە، هەروەها هەماهەنگییش هەیە، بۆیە لەم دۆخە ئاڵۆزەدا ئاسان نییە رایەكی راشكاوانە بڵێین، یان بڵێین پێویستە خۆمان چ بڕیارێك بدەین؟ بەڵام ئەوەی ئاشكرایە ئەوەیە ئەو هاوپەیمانێتییەی ئەمریكییەكان دەیانەوێت، هەرگیز بە جموجۆڵی سەربازی و ئەمنی چارەسەر ناكرێت، بەڵكو پێویستی بە بزاڤێكی سیاسییانەیە، ئەگەر بە تەنیا چارەی سەربازی و ئەمنی بێت، وەك ئەوەیە كەسێك بە یەك پێوە ڕێ بكات، پێیەكەی دیكە بۆ هەنگاونانی دروست بریتییە لە لێكگەیشتنی سیاسیی نێوان ئەو دەوڵەتانەی كە ئێستا لەسەر بارودۆخی عێراق لە ململانێدان، هەر لە ئێران و توركیاو ئەردەن و سعودیەوە تا ئەمریكا و ئەوروپاش، ئەم ململانێیانەش لە نێو دوو بازنەدان، یەكەمیان داعش و عێراق و كوردستانە، دووەمیشیان كە بازنەی فراوانترە سووریا و ئۆپۆزسیۆنی سووریایە، ئەو دوو بازنەیە چوونەتە ناو یەكترییەوەو تێكهەڵكێش بوون، بۆیە ئەو پرسیارەی دروست دەبێت، ئەوەیە چۆن ئەم بابەتە ئاڵۆزە چارەسەر دەكرێت؟.
ئەمریكییەكان ئێستاش لە یەك بان و دوو هەوادان، لە عێراق بە جۆرێك هەڵسوكەوت دەكەن لە سووریاش بە شێوازێكی دیكە ، بە ڕای شرۆڤەكارانیش ئەگەر ئەمریكا لە سووریاش بۆچوونێكی وردو واقیعیان هەبوایە وەك ئەوەی ئێستا بەرامبەر عێراق هەیانە، ئەوا بارودۆخی سووریا جۆرێكی دیكە دەبوو، ئەمەش لەبەر ئەوەیە ئەمریكا نەیتوانی دوای چەندین ساڵ سەبارەت بە دۆخی سووریا هیچ بڕیارێك وەربگرێت، بەڵام پاش دوو مانگ لە داگیركردنی موسڵ لەلایەن داعشەوە بە پرتاو جووڵایەوە، ئەمریكییەكان سەبارەت بەم جووڵانەوەیەی دواییان گوتیان بەرژەوەندیمان وای دەخواست كە پێویستە ئەم جووڵانەوەیە ئەنجام بدەین. ئۆباما دەڵێت: ناهێڵین داعش بەنداوی موسڵ بڕووخێنێت، ئەویش لەبەر پارێزگاریكردن لە باڵیۆزخانەكەمان لە بەغدا، ئایا هەر لە سەرەتاوە نەیدەتوانی ئەو چەند هەزار كەسەی كە پەلاماری موسڵیان دا نەهێڵێت بگەنە ئەوێ؟ كەواتە پێویستە بە وردی تەماشای دۆخەكە بكرێت، ڕاستە ئەمریكییەكان بەرگری لە بەرژەوەندییەكانی خۆیان دەكەن، بەڵام ئامادە نین سەرباز بنێرن و ئامادەش نین پارە بە بەلاش خەسار بكەن. ئێستا ئەمریكا ڕۆژانە حەوت ملیۆن دۆلار و نیو خەرجیی هەیە لە عێراقدا، كێ ئەمە دەداتەوە؟ خۆ ئەگەر بێت و كۆنگرێس ڕەزامەندی نەنوێنێت لەسەر ئەم خەرجییە، ناتوانێت لەسەری بەردەوام بێت، ئێستاش مشتومڕە لە نێوان ئۆباما و ئەوانی دیكەدا لە بارەی پلانی لێدانی داعشەوە، ئەمڕۆ كۆنگرێس شتێكی دیكەیی رادەست كردوون كە نەخشەی كۆمەڵێك حەشارگە و پێگەی داعشی تێدایە، كەواتە ئەمە بۆ ئەوەیانە بتوانن خەرجییەكەی بدات، ئەدی ئەگەر خەرجییەكەی نەدا، كێ هەیە بیدات و چۆن دەدرێت؟ ئەمانە هەموو خاڵن كە پێویستە بە وردی شرۆڤە بكرێن. ئێستا عێراق بووەتە خاڵی ململانێیەكی زۆر توند لە نێوان ئێرانیيەكان و ئەمریكیيەكاندا، دەگوترێت لە دەرئەنجامی كۆتاییدا، بەرژەوەندییە ستراتیژیەكانی ئەمریكا و ئێران یەكتردەگرنەوە، وا دەكەن لەسەر عێراق و لەسەر سووریا تێگەیشتنێكیان لە نێواندا هەبێت، ئەمە دەكشێت بەرەو سعودیە و كەنداویش، یەكێك لە بیرۆكەكان ئەوەیە، گریمانەی ئەوە دەكرێت هەرێمی سوننی لە عێراق دابمەزرێت و سەر بە ئەنجومەنی هاریكاریی كەنداو بێت، واتا جیابوونەوەیەك دروست بێت، بە حیساب دەسەڵات و هەژموونی ئەو ئەنجومەنە بێتە ناو پارێزگا سوننییەكانەوە و تا سووریاش ببڕێت، ئەمەش یەكێكە لەو سیناریۆیانەی باس دەكرێت.
سەبارەت بەم بیرۆكەیە ئەو پرسیارە دیتەئاراوە، ئایا لێدانی داعش و نەمانی، بە هێزی سەربازییانەی ئەمریكا كارێكی هێندە ئاسانە؟ دیارە ئاسان نییە و مەحاڵیش نابێت، بەڵام یەكێك لە دەرئەنجامەكانی ئەوەیە بارودۆخی ناوچەكە سەرلەبەری دەگۆڕدرێت، كەواتە ئەمەش بژاردەیەكە لای ئیدارەی ئەمریكایی ماوەتەوە، بژاردەیان ئەوە بوو داعش، یان نەمێنێت، یان لاواز بێت، بەڵام كێ لێرەدا قوربانی دەبەخشێت؟ لەم بارودۆخەدا كورد دەڵێت: ئێمە لە جیاتی جیهان شەڕ دەكەین، با ئەو پرسیارە لە خۆمان بكەین: ئایا ئەوە ئەركی ئێمەیە لە جیاتی جیهان شەڕێكی خوێناوی بكەین؟! ئایا دەتوانین شەڕی هەموو تیرۆریستانی جیهان بكەین كە ڕۆژانە لە دەوری داعش كۆدەبنەوە؟ ناوچەكە نەخشەیەكی ئاڵۆزی هەیە، هەرێمی كوردستان نزیكەی 600 كیلۆمەتر سنووری لەگەڵ توركیادا هەیە، 1200 كیلۆمەترێك لەگەڵ ئێراندا سنووری هەیە، زیاتر لە 1000 كیلۆمەتر لەگەڵ «دەوڵەتی داعش»دا سنووری بۆ دروست بوو، هەندێك سنوور لەگەڵ عێراق و بیست كیلۆمەتریشی لەگەڵ سووریا هەیە، كەواتە هێزی پێشمەرگەی كوردستان بۆ ئەوەی بتوانێت لە ئەركی پاراستنی سنوورەكانی كوردستان سەركەوتوو بێت، دەبێت بەمانای وشە بكرێتە سوپایەكی نیزامی و لە پێكهاتەی ئەم سوپا نیزامییەدا خەڵكانی دەرچووی ئەكادیمیای سەربازی هەبن، هەروەها هەموو جۆرە مەشق و راهێنانێكیان پێ بكرێت بۆ ئەوەی لە ڕووی زانستی سەربازییەوە بتوانن چەكەكان بە كاریگەری بەكاربهێنن.
پێوەندیی نێودەوڵەتی دوو فاكتەر و سروشتی هەیە، یەكەمیان ئەوەیە داینامیكییە، واتە یەك سەعات لە شوێنی خۆیدا ڕاناوەستێت، كەواتە پیاوی سیاسسەتمەدار پێویستە هەمیشە ئاگاداری هەموو جووڵانەوەكانی دەوروبەری بێت، ئاماژەكان بخوێنێتەوە و دەرئەنجامەكان تاوتوێ بكات، بە تایبەت لە كاتی ڕوودانەكاندا، دووەمینیان ئەوە بزانرێت كە سیاسەتى نێودەوڵەتی لە بنەڕەتەوە بریتییە لە ململانێ، ململانێیەكان لەسەر دەسەڵات، هەروەها ململانێ لەسەر بەرژەوەندییەكان، كەی بەرژەوەندی لێبدرێت، لەوێوە جووڵانەوەكە زیاتر دەبێت، ئیتر، یان بەو جووڵانەوەیە دەتوانرێت بەرژەوەندی بپارێزرێت، یان ناتوانرێت، دەمێنێتەوە سەر هێزی خۆمان كاتێك بەرژەوەندیمان لێیدەدرێت، ئایا دەتوانین بیپارێزین یان نا؟ بەو هێزەی هەمانە دەتوانین ئەركی پاراستنی خۆمان راپەڕێنین یان نا؟ ئینجا قۆناغی دواتر دێت، ئایا ئێمە دەتوانین لە بری هەموو جیهان شەڕێك بكەین؟
پێش هەفتەیەك شاعەبدوڵڵاى سعوديه ئەوروپی و ئەمریكییەكانی ئاگادار كردەوە لەوەی كە پاش ماوەیەكی نزیك تیرۆر دەگاتە ئەوروپا و دەگاتە ئەمریكاش، ماوەی یەك دوو مانگی بۆ داناون، كەواتە ئەمە شەڕێكی جیهانییە، لەم شەڕەدا فیكرو پراكتیك تێكەڵ بوون، ئەمە تەنیا بیردۆز و تیۆر نییە ڕاوبۆچوونی سەرپێی لەسەر بدەین، بەڵكو شتێكە هاتۆتە سەر بواری پراكتیك، ئیتر كە گەیشتۆتە سەر بواری جێبەجێكردن، حیساباتەكە دێتە سەر ئەوەی بەراورد بكەین كامیان بەهێزترن، تیرۆریستان بە كردەوەی تیرۆریستی دەتوانن هێڕشی خۆیان ببەنە خۆرئاواشەوە؟ ئەمریكا لە گرێی 11ی سێبتەمبەرەوە ترساوە، ئەمە خاڵی ترسێتی بەرانبەر داعشیش، هەر بۆیە ئێستا بەریتانیاش لە حاڵەتی ئامادەباشیدایە. لێرەدا سەبارەت بە كورد ئەم بابەتە چەندین ڕەهەندی هەیە، ئەم جۆرە شەڕە مەترسیی گەورەی لەسەر دۆخی ناوخۆ هەیە، ئەم شەڕە ئابووریی دەوڵەت دەڕزێنێت، تا وردە وردە وای لێدێت توانای نامێنێت، نەك بۆ شەڕ، بەڵكو بۆ ئیدامەدانی ژیانیش دەسەوسان دەمێنێتەوە.
ئێستا ئێمە لەوپەڕی حاڵەتی ئێمرجنسیداین، پێویستە حكومەتی هەرێم بە زووترین كات پلان و سیاسەتی ئابووریی جەنگ دابنێت، نرخەكان و هاوردەكردنەكان و خەرجییەكان هەموویان بخرێتە بەر كۆنترۆڵەوە، ئەگەرچی داعش مەترسیی سەرەكییە بۆ سەر هەرێمی كوردستان، بەڵام ئەرك و لێپرسینەوەكانی حكومەتیشە كە ڕەنگدانەوەی سیاسەتی حوكمە بۆ چۆنیەتی بەرێوەبردنی بارودۆخەكە.
لەم بارودۆخە هەستیارەدا ڕاگەیاندن لە دۆخێكدایە بە چەپ و بە ڕاست بیرۆكەی زۆر نادروست دەهاوێنە ناو ڕای گشتییەوە ، سەرلەبەری ڕای گشتی دەورووژێنن، دەبێت سیستمی حوكمڕانی ئامادە بێت بۆ ئیدارەدانی ئیمرجنسییانەی ئەو دۆخەی دروست بووە، كەواتە پێویستت بە ئیدارەیەكە بتوانێت لە ئاستی ئەو دۆخەدا بێت، چارەسەر بۆ گرفتەكان بدۆزێتەوە، كوردستان لە جەنگێكی خوێنپژان (ئیستینزاف)دایە، لە لایەكەوە بودجەو مووچەیان لێ بڕیوە، لە لایەكی ترەوە ئەم دۆخە هی ئەوە نییە دابەشبوونی جەماوەری و میللی لێ دروست بكەین، هەروەها چەك و چۆڵی كەمە، لەم كاتەشدا گرفتی كۆمەڵایەتی و ئابووریی زۆری بۆ دروست دەكرێت، پێویستە تا ئەو جەنگە تەواو دەبێت، كوردستان لە ئابووریی خۆشگوزەرانی و كەمالیاتەوە بچێتە دۆخی ئابووریی جەنگەوە، چونكە جەنگ دژی داعش بەمزووانە تەواو نابێت و ماوەیەكی دوور و درێژتری دەوێت، ڕۆژانە لە بەرەكانی جەنگەوە چەندین شەهیدمان هەن، باشە ناپرسن ئەمە ئەگەر دوو سێ ساڵ بخایەنێت، چی بكەین؟