كاتێك نووری مالیكی لە 6/8/2014 دەیوت: ئەگەر سەرپێچی لە دەستوور و مافە دەستوورییەكانی پێوەندیدار بە راسپاردنەوەم بۆ دامەزراندنەوەی حكومەتی نوێی عیراقی بكرێت، ئەوا دەرگاكانی دۆزەخ دەكرێنەوە، وا لێكدانەوەی بۆ كردبوو كە گوایە عیراق شێوەی بەهەشتێكە و هەموو شتێك تێیدا بە هێمنی هەڵدەسووڕێت و بە ڕێكوپێكی بەڕێوەدەچێت، وەك ئەوەی عیراق كەوتبێتە ریزی ئەو دەوڵەتانەی لە رێكوپێكیدا بێ وێنەیە وەك دەوڵەتی قانون وێناندنی بۆ دەكات!
ئەم وێناندن و لێكدانەوەیە وەهمێكە مالیكی تێی كەوتبوو، چونكە ئەگەر بە بابەتییانەو بە روانینی دەوڵەتمەدارێكی خاوەن ئەزموونی هەشت ساڵانە تەماشای بارودۆخی عیراقی بكردایە، دەگەیشتە دەرئەنجامێكی لۆژیكییانەی وا، بەوەی حوكمداری لەم ساتەوەختە دژوارانەدا پێویستی بە لێهاتوویی سەماكارێكە بەسەر تەپڵی سەری هەژدیهاوە(غەسان شربل لە رۆژنامەی حەیات لە 7/8/2014بەو جۆرەی لێكدابووەوە)، چونكە حوكمدار پێویستییەكی زۆری بە حیكمەت و عەقڵانییەت دەبێت لە وڵاتێكدا كە رۆژانە بەرەوڕووی قەیرانی قووڵی هەمەچەشنی رەگدار دەبێتەوە، بەڵكو عیراق وەك درەختێكی لێهاتووە كە بەرهەمەكانی بریتین لە بەروبوومی بێ بڕانەوەی قەیرانی یەك لە دوا یەكتر.
لەم چوارچێوەیەدا پرسیارێكی گرنگ سەردەردێنێت كە پێوەندیدارە بەوەی ئاییندە چی بۆ عیراق لە هەگبەدا بێت؟
دروستكردنی داهاتوو لە عیراقدا بۆ ساتەوەختی ئێستا بە تەنیا لە دەستی عیراقییەكاندا نییە، بەڵكو چەندین جەمسەری هەمەلایەنی ناوخۆیی و هەرێمایەتی و نێودەوڵەتی تێیدا بەشدارن، هەر بۆیە تەمومژاوی و هاوپێچە بە بێ متمانەیی و گومانی ئەو جەمسەرانە لەسەر یەكتر بەتایبەتی وڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا كە لە بنەڕەتدا بەرپرسیارێتی ئەم رووداوانەی لە ئەستۆیە كە لە عیراقدا دەقەومێن، چونكە ئەو هەستاوە بەم گۆڕانكارییە ریشەهێنەی لە ساڵی 2003 روویداوەو هەموو خۆرهەڵاتی ناوەڕاستی راتڵەكاندووەو هاوسەنگی تەقلیدییانەی هێزی ناوچەكەی گۆڕیوە.
پاش دەستێوەردانی سەربازیی راستەوخۆی ئەمریكی لە عیراقدا وڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە بەرانبەر رووداوەكانی 2011 پاش كشانەوەی لەو وڵاتەدا سیاسەتی خۆبەدوورگرتنی خستەكار، ئەم كارەشی ناولێنا: پرۆسەی (داڕشتنەوەی نوێ بۆ سیاسەتی دەرەوە، یان سەرلەنوێ داڕشتنەوەی ستراتیژییانەی ئاسایشی نیشتمانیی ئەمریكایی).
پرۆسەی لەم بابەتە لە ساتەوەختانی ئاشتەوایی و هێمنیدا ئەنجام نادرێت، مەگەر لە ساتەوەختانێكدا نەبێت كە قەیرانە توندو ئاڵۆزەكان پیایدا تێپەڕ دەبێت،(وەك ئەوانەی لە عیراقدا روودەدەن).
سەردەمی سەرۆكایەتی ئۆباما بەوە ناسراوە كە روانینەكانی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا پشتبەستووە بە هەمەشێوەیی لە بیر و بیرۆكەكاندا (كە بە بیرۆكەی دینامیكی ناچەسپاو دەناسێنران) لە گرنگترینیان:
كرانەوە بە رووی جیهانی ئیسلامی و هاندانی لایەنگرەكانی(ئەمەیان راگیرا بۆ خاتری هەڵسەنگاندنەوەی دۆخەكان).
وەرچەرخان بەرەو خۆرهەڵات بە خێرایی و دواتر خاوكردنەوەی ئەو خێراییە.
تەركیزكردن لەسەر خۆرهەڵاتی ناوەڕاست(میسر و سووریا)، دواتر گۆڕینی ئاڕاستەكانی ئەم تەركیزكردنە،(بە نموونە لە سەرەتای بانگەوازەكاندا تەركیزەكە بۆ رووخانی ئەسەد بوو، دواتر گۆڕینی ئەم ئاڕاستەیە بۆ مامەڵەتكردن لەگەڵ ئەسەد).
پشتگوێخستنی هاوپەیمانە تەقلیدییەكانی لە ئەوروپاوەو لە ساتەوەختانی رووبەڕووبوونەوەی دۆزە نێودەوڵەتییەكانداو دواتر هانا بۆبردنەوەیان، بەتایبەتی بۆ دۆزەكەی ئۆكرانیا و پێوەندییەكان لەگەڵ رووسیادا.
ئاڕاستەی دوژمنكارانە لە بەرانبەر ئێران، دواتر گۆڕینی ئەو ئاڕاستەیە بەرەو كاركردن لە پێناوی بونیادنانی سەرلەنوێ پێوەندی لەگەڵیدا.
هەموو ئەم بیرۆكەو گۆڕانكارییانە لە چوارچێوەی كەمكردنەوەی پشتبەستن بووە بە هێزی رەق (بەتایبەتی لە رووی سەربازی) و پشتبەستنی بە تێكەڵەیەك لە هێزی رەق و هێزی نەرم، لە بەرانبەر هەموو ئەم ئاڕاستانەدا سەرۆكی ئەمریكا(ئۆباما) لە هەوڵی بەردەوامدا بوو بۆ دابەزاندنی بودجەی سەربازی، تا ئەو كورتهێنانەی لە بودجەكەدا دروست ببوو، كەم بكاتەوەو هەنگاو بەرەو داڕشتنەوەی پەیكەربەندی ژێرخانی ئەمریكا هەڵبگرێت،(بەتایبەتی لە بوارەكانی تەندروستی و بیمەی كۆمەڵایەتی).
كەواتە سەرۆك ئۆباما هەوڵی دەدا گۆڕانكاری لە پێداویستییەكان و خاڵە پێشەنگ و باشترینەكانی نیشتمانی ئەمریكا دروست بكات، خۆرهەڵاتی ناوەند خاڵی گەوهەرییانەی ئەم پرۆسەیەی بوو.
لەم چوارچێوەیەدا دروستكارانی بڕیار لە واشنتۆنەوە گەیشتنە ئەو دەرئەنجامەی كە بە تەنیا ناتوانن پشت ببەستن بە هاوپەیمانە تەقلیدییەكانیان لە ناوچەكەدا، بەتایبەتی لە مەسەلەی مەترسیدارترین دۆزدا كە لە سەردەمی جەنگی یەكەمی جیهانییەوە لە ئارادایە، ئەویش دۆزی سەرلەنوێ داڕشتنەوەی نەخشەی ناوچەكەیە.
ئەم ئاڕاستە نوێیەی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا پێوەندیدارە بە (سەرلەنوێ هاوسەنگكردنەوەی هێزەكان لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا) بۆئەم پرۆسەیەش ئەمریكا بە تەنیا ناتوانێت گەمەكار بێت، چونكە چەندین گەمەكاریتر كەوتوونەتە ناو هاوكێشە سیاسییەكانەوە، لەوانەش دەوڵەتانی وەك توركیا و ئێران، هەروەها گەمەكاری بێ دەوڵەتی ئەكتیڤی وەك هەرێمی كوردستانی عیراق، هەروەها گەمەكارانی دەرەوەی سیستمی هەرێمایەتی وەك رووسیا و چین و یەكێتی ئەوروپا، ئەمانە هەموویان هاوبەشن لە گەمەكەدا، پێویستیشە بەشداری بكەن لە پرۆسەی بونیادنانی سیستمێكی تازەی هەرێمایەتی لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا، ئەمەش بە واتای ئەو هاوسەنگییەی هێزی جاران كە ئەمریكییەكان دروستیان كردووە، كەڵكی نەماوەو پێویستی زۆری بە گۆڕانكارییەكی ریشەهێنە، ئەمەش لە دەرەوەی دەسەڵاتی ئەمریكایەو پێویستی بە توانایەكی گەورەی قەناعات هێنانە بە هەموو گەمەكارە سەرەكییەكانی ناوچەكەو یەكێتی ئەوروپا و چین و رووسیا بەوەی كاتەكە هاتۆتەپێشەوە بۆ وەدیهێنانی(سیستمێكی هەرێمیی تازە لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست) كە بە هۆیەوە كەڵك و بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا مسۆگەر بكات و توندوتیژییە مەزهەبییەكان كەم بكاتەوە.(گۆڤاری نیویۆركر لە كانوونی دووەمی 2013)
بەهۆی ئەمانەوە دەكرێت دەستنیشانی كۆمەڵێك هۆكار بكەین، كە كارتێكەر بوون و كاردەكەنە سەر ئەم ئاڕاستە تازەیەی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكاو هاوبەش دەبن لە پێكهێنانیدا:
ئیدارەی ئەمریكا لە سەردەمی سەرۆك ئۆبامادا نایەوێت راستەوخۆ بخزێتە ناو گرفتە ئاڵۆزەكانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاستەوە، بەتایبەتی دۆزی عیراق.
ئەمریكا نایەوێت بە لاوازی دەربكەوێت لەبەردەم رووسیاو چین و خۆرهەڵاتی ناوەڕاست.
ئەمریكا دەیەوێت پێوەندییەكانی لەگەڵ ئێراندا بەرەو باشی بچێت، هەروەها دانوستاندان لەسەر ئەتۆم بكات، تا سەركەوتن لەو رووەوە بەدەست بهێنێت، وێڕای فشارەكانی سعودیە و ئیسرائیلیش.
جەوهەری ئەم ئاڕاستەیە ئەو راستییە دەخاتەڕوو كە ئەمریكا بۆ دەستنیشانكردنی داهاتووی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست بڕوای بە بەردەوامبوون نییە لەسەر شێوازی (سایكس بیكۆ)كەی جاران، هەروەها لایەنگیری گوشارەكانی دابەشكردن ناكات، زۆر باشیش دەزانێت پرۆژەی بایدن بۆ دابەشكردنی عیراق فاكتەرێكی تازەی دروست كرد بۆ زیادكردنی هۆكارەكانی نیگەرانی لە ناوچەكەدا.
سەرەڕای ئەمانەش ئەمریكا سەرنج دەدات لەو پەرەسەندن و گۆڕانكارییانەی لە ناوچەكەدا روودەدەن، بەتایبەتی ئەوانەی لە سووریا و عیراقدا دەقەومێن، كە بە شێوازێكی زۆر خێرا روودەدەن، كە پێویستییان بە گۆڕینی فرەچەشنەی تاكتیكاتی سیاسیی كردارەكییە. ئەمەمان سەرنج دا لە كاتی روودانی ئەو رووداوانەی لە سووریادا بۆ ماوەی سێ ساڵە بەردەوامییان هەیە، بارودۆخەكانی سووریا هەمان بارودۆخی سەرەتای دەسپێكردنەكانی نییە، ئەمە لە عیراقیشدا بەو جۆرەیە، ئەو رووداوانەی ئەم دوو ساڵەی پێشوو كە بوونەتە هۆی لاوازكردنی دەسەڵاتی دەوڵەت و گەیشتە ترۆپك لە ساتەوەختی كۆنترۆڵكردنی شاری موسڵ لە 9/6/2014و بە تەواوەتی دەرهێنانی لەبندەستی دەوڵەت، تا گەیشت بەم پەرەسەندنانەی ئاگری شەڕ بگەیەنرێتە سەر سنوورەكانی هەرێمی كوردستان.
ئەم پەرەسەندنانەی لە عیراقدا قەوماون (بەتایبەتی ئەوانەی لەسەر سنووری هەرێمی كوردستان روویاندا) ئەمریكای سەغڵەت كردو هەر بۆیە خستیە بارێكی وەهاوە كە بەپەلە بجووڵێتەوە بۆ بینینی رۆڵێكی كارا لە مامەڵەكردن و هەڵوێست وەرگرتندا، ئەمریكا پێشتر تەنیا تەماشاچی رووداوەكانی عیراق بوو، بێ ئەوەی هیچ دەستێوەردانێكی هەبێت، بەڵام ئەم واقیعە تازەیەی ئێستا كە لە سەرەتای ئابی 2014 دەستی پێكردووە بە شێوەیەكی مەترسیدارانە باری هاوسەنگی ناوچەكەی خستۆتە بەر هەڕەشەوە، لەبەرئەوە ئێستا هەڵسەنگاندن بۆ حاڵەتەكە دەكاتەوەو بە بارێكی مەترسیداری دەزانێت، بەتایبەتی كە رووداوەكان سیماكانی جینۆسایدیان بۆ ناوچەكە گەڕاندۆتەوە، لەبەرئەوە ئۆباما لە 7/8/2014وە بڕیاری لەسەر لێدانی پێگەی چەكدارانی دەوڵەتی ئیسلامی خستە واری جێبەجێكردن، بەو مەرجەی نەگاتە ئاستی دەستێوەردان بەناردنی هێزی زەمینی.
پرسیارەكە لێرەدا كە دەورووژێت، ئەوەیە بۆچی سەرۆك ئۆباما ئەم بڕیارەی دەرچوواند، بەتایبەتی لە كاتی گەیشتنی پرۆسە چەكدارییەكانی داعش بۆ سەر سنوورەكانی هەرێمی كوردستان؟
لە ناو گرنگترین هۆكارەكاندا كە سەرۆك ئۆباما باسی لێوەكرد، ئەمانەن:
سەرۆك ئۆباما وتی:(مۆڵەت دەدەم بە ئاڕاستەكردن و وەشاندنی گورزی ئاسمانی ئامانج دیاریكراو ئەگەر پێویست بكات، بۆ هاریكاری هێزەكانی عیراق و پێشمەرگە لە جەنگەكەیاندا)
دوورخستنەوەی روودانی جینۆساید بەتایبەتی ئەو جینۆسایدەی بەنیازن لە دژی ئێزیدییەكان ئەنجامی بدەن و پاراستنی هەڵاتووەكانی ئێزیدی بەرەو چیای شنگال.
رێگەگرتن لە پێشڕەویكردنی چەكدارانی داعش بەرەو هەولێر.
مانەوە بە چاوكراوەیی و وریاییەوەو وەرگرتنی هەر بڕیار و تەگبیرێك لە ساتەوەختی هەڕەشەكردن لە كارگەو دەزگاكانی ئەمریكا لە هەر شوێنێكی عیراقدا، بەتایبەتی قونسڵیەی ئەمریكی لە هەولێر و سەفارەتی ئەمریكایی لە بەغدا.
بەڵام ئەم دەستێوەردانە ئەمریكیە ناتوانێت بە كتوپڕی كێشەكانی عیراق چارەسەر بكات، بەڵكو چارەسەر لای خودی عیراقییەكان خۆیانە. وەك سەرۆك ئۆباما لەو بارەیەشەوە وتی: (ئاشتبوونەوەی نێوان گرووپە عیراقییەكان و هەڵبژاردنی حكومەتێكی تازە رەنگە بۆ خۆی چارەسەری زۆر لە گرفتەكان و ئەو زەحمەتییانە بكات، كە لە عیراقدا دەقەومێن و دەبێتە هۆی پاڵپشتی پشتگیری لێكردنیان لە لایەن وڵاتانی دراوسێیانەوە.
لەم سیاسەتە نوێیەی ئەمریكادا كە لە بەرانبەر عیراق دەیگرێتەبەر، زەڵمای خەلیل زادی باڵیۆزی پێشووی ئەمریكا لە عێراق، دیدو روانینێك پێشكەش دەكات كە ئەمریكا هان دەدات لەسەر دوو ئاستی ستراتیژی كار بكات:
ئاستی یەكەم: گوشارخستنەسەر بەغدا بۆ بەردەوامیدان بە ئەو ئەركانەی دەبنە هۆی دامەزراندنی حكومەتێكی یەكگرتوو.
ئاستی دووەم: ئامادەسازی لە پێناوی رووبەڕووبوونەوەی ئەو نسكۆ گریمانكراوەی ئاستی یەكەمەوە كە كورد دەگەیەنێتە سەربەخۆیی.
هەروەها ئەوەشی خستەڕوو كە باشترین ئەلتەرناتیف مانەوەی عیراقی فیدراڵییە بە شێوازێكی لاوازی ناوەندگەرێتی، ئەگینا ئەلتەرناتیڤ تەنیا جەنگی ئەهلییەو بەس.
بەڕای كین پۆلاك توێژەری باڵای پەیمانگەی برۆكینگز لە واشنتۆن، پەرەسەندنەكانی ئەم دواییە هۆكارێكن بۆ ئەوەی گریمانەكانی سەربەخۆیی كوردستان لە جاران نزیكتر و بەهێزتر بن.
بەڵام بە پێی راوبۆچوونی رایان كروكری باڵیۆزی پێشووی ئەمریكا لە بەغدا ئەوەیە عیراق لە واقیعدا دابەش بووە بۆ سێ بەش و پێویستە لەسەر ئەو بناغەیە مامەڵەی لەگەڵ بكرێت.
لە پێناوی وەدیهاتنی ئاستی یەكەمدا كە وەك زاڵمای خەلیل زاد ئاماژەی پێداوە، جۆش ئارنست وتەبێژی كۆشكی سپی لە 8/8/2014 رایگەیاند: واشنتۆن ئامادەیە هێزێكی سەربازی بڵاو بكاتەوە لە عیراق بۆ هاریكاری دژ بە وەستانەوەی لە بەرانبەر داعش لەگەڵ پێكهاتنی حكومەتی تازەی عیراقیدا، بە مەرجێ هیچ كەسی تێیدا وەلانەخرێت، وتیشی: هیچ چارەسەرێكی سەربازی بۆ كێشەكانی ئێستای عیراق بوونی نییە، گەلی ئەمریكا چارەسەری وا ناخوازێت بۆ كێشەكانی عیراق و تەنیا چارەسە بریتییە لە چارەسەری سیاسی لە ناو عیراقدا. هەروەها وتی: حكومەتی ئەمریكایی داخوازییەكانی حكومەتی عیراقی لە پاڵپشتیكردنی سەربازیدا دەستەبەر دەكات.
بەم شێوەیە لەو پەرەسەندنانەی لە عیراق و لە هەرێمی كوردستان روویاندا، ئەمریكا هەستی بە مەترسی كرد، بۆیە لەم دواییانەدا سەرۆك ئۆباما بڕیارێكی وای دەرچوواند كە نەیدەویست بیدات، پێش ئەم بڕیارەی ئەویش سیاسەتی ئۆباما خۆبەدوورگرتن بووە لەو رووداوانەی لە عیراق قەوماون، بەڵام واقیع بەهێزترەو بڕیارێكی وەهای پێ دەرچوواند كە هەرگیز نەیدەخواست بیدات. پەرەسەندنی رووداوەكانیش بە مەندەوە ناوەستێت، بەدڵنیاییەوە حاڵەتی ناچاوەڕوانكراوی دیكەی لە پێشە، سوپرایزەكان رەنگە ئاڕاستەكانی رووداوەكان بگۆڕن، كەواتە ئەوەی دێت زەحمەتترە و هەموو لایەنەكان پێویستە خۆیانی بۆ ئامادەبكەن.