لە دوای ئەوەی كوردستانی عێراق پێگەی خۆبەڕێوەبەری بەدەست هێناوە، هەولێر پەیوەندییەكی گرژی لەگەڵ بەغدا و ئەنقەرەدا هەبووە. لە راستیدا، لە چەندین بۆنەدا هەرێمی كوردستان (KRG) بە شێوەیەكی مەترسیدار نزیكبۆتەوە لەوەی لەگەڵ هێزەكانی حكومەتی توركیادا یان حكومەتی عێراقدا رووبەڕووی یەكتر ببنەوە. لەگەڵ ئەوەشدا، بەم دواییە پەیوەندیەكانی لەگەڵ بەغدا و ئەنقەرە بە جۆرێك لە جۆرەكان بەرەوباشتر بردووە. ئەوەی جێی سەرنجە، گۆڕانكاری بنیاتنەر روویانداوە لە پەیوەندیدا بە پرسێكەوە كە بۆ ماوەیەكی زۆرە سەرچاوەی ململانێیەكی توند بووە: مەبەستم لە پرسی هەناردەكردنی نەوتە.
كۆنتڕۆڵكردنی بەرهەمهێنانی نەوت بەردەوام سەریكێشاوە بۆ گرژی لەگەڵ حكومەتی نیشتمانی عێراق، بە سەرۆكایەتی سەرۆك وەزیران نوری ئەل مالیكی. كە بە شێوەیەكی تایبەت، لە دوو كێشەدا گوزارشت لەو گرژیانە كراوە. یەكێك پێگەی سیاسی كەركوك و دەوروبەریەتی. كە بڕیاربوو چەند ساڵێك پێش ئێستا راپرسی لەسەر پێگەی ئەو ناوچەیە بكرێت، بەڵام بەردەوام رژێمەكەی مالیكی هۆكاری دواخستنی ئەو دەنگدانەیان داتاشیوە. پاڵنەرە بنەڕەتیەكە ئاشكرایە. دەتوانین لە هەڵبژاردنێكی رەوا و ئازاددا، تا راددەی دڵنیابوون بڵێین دەنگدەرانی كەركوك چوونە پاڵ هەرێمی كوردستان (KRG) هەڵدەبژێرن. دەرئەنجامەكەش بریتی دەبێت لەوەی هەرێمی كوردستان (KRG)كۆنتڕۆڵی بڕێكی زیاتری یەدەگی نەوت دەكات. سەرەڕای زیانی بەرچاو بە داهاتی بەغدا، بەڵام بەرپرسانی عێراق و توركیا نیگەرانن لەوەی هەرێمی كوردستان(KRG) بەدەستهێنانی سەروەت و سامانی زیاتر بەكاربهێنێت بۆ پتەوكردنی حكومڕانێتیە خۆبەڕێوەبەریەكەی، و ببێتە دەوڵەتێكی سەربەخۆی ئەمری واقیع.
مشتومرێكی دیكە كە سامانی نەوت رۆڵێكی گەورەی تێدابینیوە، پەیوەستە بە كۆنتڕۆڵكردنی بەرهەمهێنان و هەناردەكردنی بەرهەمەوە لە كوردستانی عێراقدا. ماوەیەكی زۆرە دەسەڵاتەكانی بەغدا پێداگیریان لەسەر ئەوە كردۆتەوە كە دەبێت سەرجەم گرێبەستە واژۆكراوەكان لەگەڵ كۆمپانیا دەرەكیەكانی وزەدا لەلایەن حكومەتی نیشتمانیەوە-حكومەتی بەغدا- رەزامەندی لەسەر بدرێت، نەك حكومەتی هەرێمی كوردستان(KRG). هەولێریش بە هەمان پێداگیریەوە بەرهەڵستی ئەو هەوڵەی كردووە كە گەمەی دەسەڵاتی ئابووری و سیاسی لە خۆدەگرێت. بۆ چەندین ساڵ، دەرئەنجامەكە بریتی بوو لە بە بنبەستگەیشتنێكی دژوار لەبارەی سیاسەتی نەوتەوە.
لەگەڵ ئەوەشدا، پدەچێت بەم دواییە، بەغدا هەڵوێستێكی نوێ تەبەنی بكات لە ئاست پرسی هەناردەكردن لە رێی توركیاوە. لە ناوەڕاستی مانگی كانوونی یەكەمدا، وەزیری سامانە سروشتیەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان(KRG)، ئاشتی هەورامی، پێشوازی لەم زمانی هاوكاریە كرد. تەنها مانگێك دواتر، بەغدا هەوڵیدا رێگە لە رێككەوتنێك لە نێوان هەولێر و ئەنقەرە بگرێت، كە هێشتا پێداگیری لەسەر ئەوە دەكات كە حكومەتی نیشتمانی-حكومەتی بەغدا- تاكە لایەنی رێگەپێدراوە بۆ ئەوەی رێككەوتنی لەم چەشنە ئەنجام بدات. دەركەوت كە ئەو دەرئەنجامەی لە مانگی كانوونی یەكەمدا بەدەست هات، بەرجەستەبوونی سازشێكی تەقلیدیی بوو. مالیكی دەستبەرداری داواكاریە درێژخایەنەكەی خۆی بوو لەسەر ئەو پرسە، بەڵام لەبەرامبەردا ئەو ئیلیتیزامەی بەدەستهێنا كە بەغدا لە قەوارە و مەرجەكانی ئەو فرۆشتنانە ئاگادار بكرێتەوە، ئەو مامەڵەناش بەپێی نرخی بازاڕە جیهانیەكان بن و ئەو داهاتە بەرچاوانە بخرێنەسەر حسابی سندوقی پەرەپێدانی عێراقەوە «Iraq development fund» لە نیویۆرك، هەروەك لە بڕیارەكانی پێشووی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەكگرتووەكاندا دیاریكراوە.
لەگەڵ ئەوەشدا، پوختەی مەسەلەكە ئەوەیە، حاڵی حازر هەولێر گڵۆپی سەوزی بۆ هەڵكراوە بۆ ئەنجامدانی ئەو رێككەوتنانە لەگەڵ بەرهەمهێنەرانی نەوت و هەناردەكردنی بڕێكی زۆر نەوت لە رێی بۆرییەوە بۆ توركیا و لەوێشەوە بۆ بازاڕەكانی جیهان لە رێی بەندەری جیهانەوە لەسەر دەریای سپی ناوەڕاست. هەناردەكە جێی سەرسوڕمانە، و پێشبینی دەكرێت لە ساڵی 2014دا بگاتە 400،000 بەرمیل لە رۆژێكدا. هەورامی لەوەدا راستە كە ئەو هەناردە زیادەی نەوت «كاریگەری ئیجابی دەبێت لەسەر ئابووری هەرێمی كوردستان و عێراق و هەروەها توركیا و بازاڕی جیهانیش.»
فاكتەری نەوت هۆكارێكی سەرەكی بوژانەوەی كوردستانە وەك یاریزانێكی ئابووری گەشەكردو لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا. ئەم فاكتەرەش بۆتەهۆی ئەوەی بەغدا تێڕوانینێكی واقیعیانەتری لە ئاست هەولێردا هەبێت كە پتر هاوكاری لە خۆدەگرێت. بە دڵنیاییەوە- ئەم فاكتەرە- هاوكاربووە لە گۆڕینی پەیوەندیەكان لەگەڵ ئەنقەرەشدا. بەرپرسانی توركیا زیاتر و زیاتر كوردستان وەك قەوارەیەكی سیاسی سەقامگیر و باش حكومڕانیكراو سەیر دەكەن- بە پێچەوانەی تێڕوانینیانەوە- كە روون و بەرچاوە- بۆ باقی بەشە پڕ لە تەنگ و چەڵەمەكەی عێراق، و سوریای دراوسێ و بەشێكی زۆری رۆژهەڵاتی ناوەڕاست. هەناردەكەرێكی گرنگی نەوت كە خاوەنی ئەو خەسڵەتانە بێت وەك شەریكێكی ئابووری پیشوازی لێدەكرێت، ئەویش بە چاوپۆشین لە هەر جیاوازیەك لە نێوان ئەنقەرە و هەولێر لەبارەی پرس و كێشەكانی دیكەوە.
ئەگەر بە شێوەیەكی گونجاو ئیدارەبدرێت، ئەوا داهاتی روو لە زیادبووی نەوت دەبێتە بناغەیەك بۆ كوردستانێكی گەشەكردوتر. هەروەها دەبێتە هۆكارێكی یارمەتیدەر بۆ دروستكردنی كەشێكی ئیقلیمی ئاشتیانەتر و پتەوكردنی پەیوەندیە ئابووریە بەرفراوانەكان لەگەڵ توركیا و وڵاتانی دیكەدا. هەموو ئەمانەش بە ئاڕاستەیەكی باش و ئیجابیدا. پێویستە ئەمریكا و هێزە رۆژئاواییەكانی دیكە ئاكامەكانی بوونی كوردستان بە هەناردەكارێكی نوێی نەوت و داینەمۆی ئابووری لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا لەبەرچاو بگرن. بە تایبەتی، دەبێت سیاسەتەكانی واشنتۆن هەنگاو لەگەڵ ئەو پەرەسەندنە دیپلۆماسی و بازرگانیانەدا هەڵبگرێت كە روویانداوە. بەڵام چیتر ئەوە بەس نییە، ئەگەر پێشتر ئەمە بەس بووبێت، تەنها وەك تاقە رەنگێك لە وێنە گەورەكەی عێراق سەیری كوردستان بكرێت. ئێستا كوردستان یاریزانێكی یەكلاكەرەوە و دیار و بەرچاوە و هەر دەبێت بەو شێوەیەش هەڵس و كەوتی لەگەڵدا بكرێت.
* تۆژەری باڵا و جێگری سەرۆكی پرۆگرامەكانی ئامۆژگای كاتۆ و نووسەری گۆڤاری (زە ناشناڵ ئینتریست) و (وەرزنامەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست) و (گۆڤاری گوڵان).