توندوتیژی بە چەشنێك شیرازەی كۆمەڵایەتی تێكشكاندووە، لێك دووركەوتنەوەو دوورەپەرێزیی كوردو تورك لە ڕووی هەست و سۆزەوە، گەیشتۆتە خاڵێك كە هەڕەشەیەكی جیددی لە یەكێتی نیشتمانی دەكات. كەواتە زەڕوورەتی دووبارە داڕشتنەوەی پێناسەی نەتەوەیی بوون و مافەكانی هاووڵاتیان وەك ئەولەویەتێك خۆی دەسەپێنێت. دەستوورە نوێیەكە دەرفەتێكی باش و گونجاو دەبێت بۆ بەدیهێنانی چاكسازییە درەنگ وەختەكان و بنیاتنانی سیستمێكی یەكسانخواز كە تێیدا هیچ گرووپێك ئیمتیازی باڵاتری پێنەدرێت، یاخود جیاكاری لە دژ نەكرێت، بە هەنجەتی ئەوەی كەلتوورو سروشتێكی دیاری كراوی هەیە.
ئەو ئومێدەی كە هاتەئاراوە بۆ گەیشتن بە چارەسەرێك لە ڕێی گفتوگۆوە پێویستی بە بەكارهێنانی زمانێكی نوێیە: زمانێك هەمووان لە خۆبگرێت، زمانێكی ڕێزگرتوو بێت و شەڕخواز نەبێت، كە وا لە ڕكابەرەكان بكات هەست بكەن لە ئایندەدا دەبنە شەریك، ئەمە كارێكی ئاسان نییە. پێویستی بە ئاڵوگۆڕێكە كە ناكۆكی ئێستا بگۆڕێت بە دەرفەتی بە دیموكراتیزەكردن.

ئەم سێ ئافرەتە گەنجە بۆ ئەوە دەگەڕێنرێنەوە تاوەكو لە ژێر خاكی نیشتمانەكەی خۆیاندا بنێژرێن، بۆچی بەهەشتی وێناكراوی كەسانێك دۆزەخە بۆ ئەوانی دیكە؟
هەمان ئەو كاتە گەیشتمە فڕۆكەخانەی ئەتاتورك كە تەرمی سێ ئافرەتە پەكەكە هێنرانەوە، ئەو ئافرەتانەی هەفتەی پێشوو لە پاریس تیرۆركرابوون، بەهۆی قەرەباڵغیەكەی دەوروبەری فرۆكەخانەوە ماوەیەكم پێچوو تاوەكو فڕۆكەخانەكە جێبهێڵم، هەستم چۆن بوو؟ ئەوەی لە هەر شتێكی دیكە زیاتر دڵتەنگی كردم، ئەم سێ ئافرەتە گەنجە بۆ ئەوە دەگەڕێنرێنەوە تاوەكو لە ژێر خاكی نیشتمانەكەی خۆیاندا بنێژرێن، ئەو نیشتمانەی نەیانتوانی بە ئاشتی لەگەڵ هاووڵاتیەكانی خۆیاندا ژیانی تێدا ببەنەسەر، بۆچی بەهەشتی وێناكراوی كەسانێك دۆزەخە بۆ ئەوانی دیكە؟
ئێمە باش دەزانین كە ئەو چارەسەرەی پێشنیاركراوە بۆ یەكلاكردنەوەی ئەوەی پێی دەڵێن «كێشەی كورد»، كە لە ڕاستیدا پرسێكی پەیوەست بە هاووڵاتی بوونێكی نایەكسان، پەیوەست بە مەركەزیەتێكی خۆسەپێن و ماف و ئازادییە سنورداركراوەكانەوەیە، چارەسەرێكی گونجاو نییە لەگەڵ دیموكراسیەتێكی تەواو گەشەكردوودا كە لەسەر بنەمای ڕاستكردنەوەی مامەڵەی جیاكارانە لەگەڵ هاووڵاتیان و، گرووپە ئیتنی و ئایینی و كەلتوورییەكاندا بنیات نرابێت. كەواتە هیچ ناكۆكیەك چارەسەر ناكرێت پێش چەسپاندنی بنەمای «یەكسانبوون لەبەردەم یاسا»دا.
كورد بە گشتی بێزار و نائومێدن لەو مامەڵە جیاكارییەی لە وڵاتێكدا ڕووبەڕووی دەبنەوە كە بە درێژایی مێژوو بەرگرییان لێكردووە و بە هەمان ئاستی توركەكان قوربانیان داوە بۆ بنیاتنانی دەوڵەتەكە، ناڕەزایی ئەوان دژ بەم سیستمە ستەمكارە دڵڕەقانەیە سەركوت كرا. چەند دەیەیەك دواتر گرووپێك لە كوردەكان پاڵپشت بە ڕەوتی جیهانی دیموكراتخوازی بە هەمان ئەو شێوازە وەڵامی دەوڵەتی توركیایان دایەوە، كە بریتی بوو لە توندوتیژی.
توندوتیژی بە چەشنێك شیرازەی كۆمەڵایەتی تێكشكاندووە، لێك دووركەوتنەوەو دوورەپەرێزیی كوردو تورك لە ڕووی هەست و سۆزەوە، گەیشتۆتە خاڵێك كە هەڕەشەیەكی جیددی لە یەكێتی نیشتمانی دەكات. كەواتە زەڕوورەتی دووبارە داڕشتنەوەی پێناسەی نەتەوەیی بوون و مافەكانی هاووڵاتیان وەك ئەولەویەتێك خۆی دەسەپێنێت. دەستوورە نوێیەكە دەرفەتێكی باش و گونجاو دەبێت بۆ بەدیهێنانی چاكسازییە درەنگ وەختەكان و بنیاتنانی سیستمێكی یەكسانخواز كە تێیدا هیچ گرووپێك ئیمتیازی باڵاتری پێنەدرێت، یاخود جیاكاری لە دژ نەكرێت، بە هەنجەتی ئەوەی كەلتوورو سروشتێكی دیاری كراوی هەیە.
هۆكاری دیكەش هەن كە وا دەكەن چارەسەركردنی ئەم كێشەیە پێویست بێت:
1ـ ئەو باجەی سەرجەم كۆمەڵگە داویەتی زۆر گران ڕاوەستابوو، زۆرینەی نەتەوەی تورك و نەتەوەی كورد خوازیاری چارەسەرن بۆ كێشەكان.
2ـ چەندین كادری فەرمانڕەوای سەربازیی لە دەسەڵات لادران، تا بوار بۆ ڕێگاچارەی مەدەنی بڕەخسێنرێت.
3ـ ناكرێت توركیا ببێتە سەركردەیەكی هەرێمیی و ئەكتەرێكی نێودەوڵەتی، لە كاتێكدا لەناوخۆدا ئەم وزەیەی لێ بە فیڕۆ دەڕوات.
4ـ «كێشەی كورد»بۆتە «واقیعی كوردستان» لە دەرەوەی توركیا. شكستهێنان لەچارەسەركردنی ئەم كێشەیە لە ناوخۆدا ڕەنگە سەربكێشێت بۆ بەرفراوانبوونی كوردستانی- بنیاتنراو لە دەرەوە- بۆ ناو خاكی توركیا.
ئەو ئومێدەی كە هاتەئاراوە بۆ گەیشتن بە چارەسەرێك لە ڕێی گفتوگۆوە پێویستی بە بەكارهێنانی زمانێكی نوێیە: زمانێك هەمووان لە خۆبگرێت، زمانێكی ڕێزگرتوو بێت و شەڕخواز نەبێت، كە وا لە ڕكابەرەكان بكات هەست بكەن لە ئایندەدا دەبنە شەریك، ئەمە كارێكی ئاسان نییە. پێویستی بە ئاڵوگۆڕێكە كە ناكۆكی ئێستا بگۆڕێت بۆ دەرفەتی بە دیموكراتیزەكردن، بوارم پێبدەن ڕوونی بكەمەوە مەبەستم چییە لە چیرۆكێكی ناوازە:
«ژن و پیاوێك بۆ ماوەی شەست ساڵ بوو هاوسەرگیرییان كردبوو. هاوبەش بوون لە هەموو شتێكدا، لە زۆربەی خۆشییەكاندا. هیچ نهێنیەك لە نێوانیاندا نەمابوو، تەنیا ئەوە نەبێت كە ئافرەتە بەساڵاچوەكە كارتۆنێكی پێڵاوی هەبوو كە لەسەر دۆڵابەكەی خۆی داینابوو، مێردەكەی ئاگاداركردبۆوە كە هەرگیز نەیكاتەوە، یان پرسیاری لێنەكات لەبارەیانەوە. لە ماوەی هەموو ئەو ساڵانەدا، پیاوەكە هەرگیز بیری لەو كارتۆنە نەكردبۆوە، بەڵام ڕۆژێك ژنە بەساڵاچووەكە زۆر نەخۆش كەوت و پزیشكیش وتی هەرگیز چاك نابێتەوە.
بۆ ڕێكخستنەوەی كاروبارەكانی خۆیان، پیاوە بەساڵاچووەكە كارتۆنەكەی داگرت و هاتە سەر جێی ژنەكەی. ژنەكە ڕازی بوو بەوەی كاتی ئەوە هاتووە مێردەكەی بزانێت چی لەو كارتۆنەدایە. كاتێك پیاوەكە كارتۆنەكەی كردەوە، دوو بووكەشووشەی چنراو و هەندێ پارەی تیابووكە بڕی پارەكە نزیكەی 95،000 هەزار دۆلار دەبوو. پیاوەكە پرسیاری لەبارەیانەوە كردو ژنەكەش وەڵامی دایەوەو وتی، كاتێك هاوسەرگیریمان كرد، بەڵێنمدا كاتێك توڕەدەبم لێت، هەرگیز مشتومڕت لەگەڵ نەكەم. لەبری ئەوەش بڕیارمدا بووكەشووشەیەك دروست بكەم.
ئەم قسەیە زۆر كاریگەری هەبوو بەسەر پیاوە بەساڵاچووەكەوە. تەنیا دوو بووكەشووشەی بە نرخ لە كارتۆنەكەدا هەبوون. نزیك بوو شاگەشكە بێت لە خۆشیدا بەهۆی ئەو هەموو ساڵانەی پێكەوەژیان و یەكترییان خۆشویست. پێی وت ئازیزەكەم ئەمە مانای بووكەشووشەكانم زانی، ئەی ئەو هەموو پارەیە چییە؟ ژنەكەی وتی: ئۆه، ئەم پارانەم بەهۆی فرۆشتنی بووكەشووشەكانەوە كۆكردۆتەوە.
مەغزای ئەم چیرۆكە ئەوەیە: كە هەموو كەسێك لە ئاشتیدا دەستكەوتی باشی دەبێت.

*ئوستادی زانستی سیاسەت لە زانكۆی فاتح لە توركیا و پسپۆر و تایبەتمەندە لەسەر دۆزی كورد و یەكێكە لەنووسەرە دیارەكانی توركیا