لە پێوەندیدا بەو ڕەوشە گەشبینەی كە لە ماوەیەكی كورتخایەندا ئومێدێكی زۆری بۆ چارەسەركردنی كێشەیەكی لە مێژینەی وەك «كێشەی كورد» لە توركیادا خوڵقاندووە، تەنیا دەتوانم وتەیەكی بە ناوبانگی ڤیكتۆر هۆگۆی بۆ دووپات بكەمەوە «هیچ شتێك لەو ئایدیایە بەهێزتر نییە كە ساتەوەختی هاتبێتە پێشەوە.»
پێدەچێت زۆرینەی ئەو خەڵكەی لە ژێر ئەو ئەفسوونە وەهمیە فەرمیەی پێشوودا بووبن كە خەڵكی خستبوە سەنگەر لەیەكتر گرتن و دژ بە یەكتری وەستاندبوونەوە، لە نێوان خۆبە «خاوەن» زانانی وڵاتەكە(توركەكان)و ئەوانەی بە حیساب مەیلی خیانەتكردنیان لە كێشەی نەتەوەییان هەبووە
(كورد)، كە بۆ چەندین ساڵ و عەوامە لەو پێناوەدا لە هەردوو سەرەوە باجێكی قورسیان داوەتەوە.
ئەو ناكۆكیەی لەلایەن حكومڕانە بیرۆكراتەكانی وڵاتەكەوە خوڵقێنرابوو، لە پێناوی ئەوەی لە سیستمە سیاسییەكەدا پارێزگاری لە پێگەی سەنتراڵیانەی خۆیان بكەن، ئەویش لەسەر بنەمای نابەرپرسیارێتی و هاوسەنگی هێزەكان بۆ ڕۆژگاری دوای شەڕی ساردیش درێژ بۆتەوە، ئەگەرچی ئەم شەڕی ساردە لە ساڵانی نەوەتەكاندا كۆتایی پێهات. دواتر هەڵكشانی پارتی دادو گەشەپێدان بەرەو دەسەڵات لە ڕێی پشتیوانییەكی جەماوەرییانەی بەهێزەوە لە ساڵی 2002دا دەستی پێكرد. ئێستا هەمان ئەو هێزو وزە پاڵنەرەیە(لە فۆرمی بێداربوونەوەی عەرەبیدا) ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی گرتووەتەوە.
بیروباوەڕە پێشوەختەكانی لەبارەی كێشەی كوردەوەن بەوەی- كە كێشەیەكی لە مێژینە-یەو قۆناغەكەی لە گۆڕاندایە. ئەوانیش بریتین لەم گۆڕانكارییانەی خوارەوە:
1ـ((توركیا هی توركەكانە)). ئەم دەستەواژەیە لە دەستووری نوێدا بە جۆرێكی تر كە دادەڕێژرێتەوە، دەگۆڕدرێت بۆ دەستەواژەی ((توركیا هی هەموو هاووڵاتیەكانیەتی)) بەمەش هیچ هیراركیەتێكی یاسایی یان واقیعی لەسەر بنەمای ئیتنی، باوەڕداری و كەلتووریی لە نێوان هاووڵاتیاندا ناهێڵێت.
2ـ شتێك نییە بە ناوی كێشەی كوردەوە، بە شێوەیەكی سەرەكی كێشەی هاوڵاتییە كوردەكانمان لە توندوتیژییەكانی ڕێكخراوە كوردییەكەوە سەرچاوە دەگرێت، واتە پەكەكە. لە ڕاستیدا ئەوەی پێی دەوترێت «كێشەی كورد»پرسی دۆخی دیموكراتیەتێكی كامڵ نەبووە، كە خەسڵەتێكی زۆرینەو یەكلایەنەی هەیە. سیاسەتی بنیاتنراو لەسەر هەڵبژاردن بەهۆی بوونی بونیادی خۆسەپێن و دەستووریی نالیبراڵیەوە سنووردار دەكرێت، كە ئەمەش بە شێوەیەكی توند، ماف و ئازادییەكانی تاكەكەسەكانی سنووردار كردووە. لە لایەكی ترەوە سروشتی خۆسەپێنی سیستمە یاسایی و كارگێڕییەكان بوار بۆ بەشدارییەكی نێوخۆیی بەهێزو حكومەتێكی لۆكاڵی بەهێز ناهێڵنەوە.
كورد داوا دەكەن لە بەڕێوەبردنی كاروبارەكانی ڕۆژانەی ژیانیان ڕۆڵی زیاتریان هەبێت و لەو شوێنانەی كە زۆرینەی تێدا پێكدەهێنن، خۆیان بەڕێوەی بەرن، كاتێك حكومەت پتر لەم واقیعە تێدەگات، ئەوا پێشنیاری «ڕێگاچارەی ئاوێتەكردن» دەكات كە ڕێوشوێنی ئەمنی نەرم و توند لەیەك كاتدا لە خۆدەگرێت، لەگەڵ ئەو ڕێگاچارانەی دیكەی قابیلی گفتوگۆ لەسەركردنن.
3ـ كاراكتەرە سیاسییە كوردەكانی دیكە خۆویستن( پەكەكە)، متمانە پێ نەكراون(كەجەكە)، نفووزیان نییە( بەدەپە). كەواتە باشترە لەگەڵ ئەو سەركردایەتیەی هەموو ئەم لایەنانە دڵسۆزی و وەلائی خۆیان بۆ دەربڕیوە لەسەر بنەمای گفتوگۆكردن بگەینە ڕێككەوتن، ئەمە گریمانەیەكی پراكتیكیە، بەڵام پەكەكە لەسەر مانەوەو كاركردنی لە غیابی سەركردە دامەزرێنەرەكەیدا ڕاهاتووە، عەبدوڵڵا ئۆجەلان كە بۆ ماوەی 13 ساڵە زیندانی كراوە. لەوەش زیاتر، لەگەڵ دەوڵەت و غەیرە دەوڵەتەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و شوێنەكانی دیكە پەرەی بە پێوەندییەكانی خۆی داوەو پەكیشی نەكەوتووە لە هێنانەڕێزی ئەندامی نوێ و بەدەستهێنانی دارایی پێویست بۆیان. ڕێكخراوە مەدەنیەكانی پەیوەست بە پەكەكەوە كە لەسەرەوە ئاماژەیان پێكرا، لە فۆرمی بونیادی ئەلتەرناتیڤیانەی دەوڵەتدا خۆیان ڕێكخستوەتەوە. ئەوان لەسەر ئەوەی لە پاڵ ئۆجەلاندا بەشداری پرۆسەی دانوستان بكەن، پێداگیری دەكەن، كە ڕەنگە ئەجێندای جیاوازیشیان هەبێت. ڕەنگە ئەم ئەجێندایانەش ڕەهەندگەلێك بۆ پرسەكە دروست بكەن كە ببنە هۆی ئەوەی لە سنوورێكی بەرتەسكدا نەتوانرێت ڕێككەوتن بكرێت.
4ـ «كێشەی كورد پرسێكە پەیوەستە بە توركیاوەو تەنیا دەكرێت لە توركیادا چارەسەر بكرێت». ئەم دەستەواژەیەش گریمانەیەكی ساویلكانەیە. چونكە كێشەی كورد كێشەیەكی هەرێمایەتیە، كە چوارچێوەی چەندین وڵات دەگرێتەوە، بە تایبەتی ئەو وڵاتانەی كوردیان تێدادەژی و ژمارەیان دەگاتە چەندین ملیۆن. ڕەنگە لەم ڕووەوە سیاسەتە نەتەوەییەكان بەس نەبن، دەبێت بۆ پاڵپشتی ئەم سیاسەتانە ڕێگاچارەیەكی بەرفراوانتر هەبێت، كە دەرئەنجام و ڕێگەچارەی هەرێمایەتیشی لێبكەوێتەوە.
بە لەبەرچاوگرتنی ئەم فاكتەرانە، باشترە گەشبین بین، بەڵام پێدەچێت بە وریایی و حەزەر و ئارامگرتنێكی زۆرترەوە لە چاوەڕوانیدا بمێنینەوە..

* ئوستادی زانستی سیاسەتە لە زانكۆی فاتح لە توركیا و پسپۆر و تایبەتمەندە لەسەر دۆزی كورد و یەكێكە لەنووسەرە دیارەكانی توركیا