لاوازی زانیاری و ئەزموونی عورفە دیبلۆماسیەكانی لەلای سەرۆك وەزیران، عێراق دەخزێنێتە كونجێكی مردووەوە
لە زۆربەی جاراندا لێدوانە لێكدژەكانی بەرپرسانی حكومەتی ناوەندی سەبارەت بە هەر دۆزو پرسێكی گرێبەندو وابەستە بە پێوەندییەكانی دەرەوەی وڵات بە زەقی دێنە پێشمان، تەنیا كێشەكەش لەو لێدوانانەدا نییە، بەڵكو لە هەڵوێستە فەرمیەكانی حكومەتیشدایە كە وەریدەگرێت، یان قەیران لەو وتووێژانەدایە كە لە نێوان وڵاتانی جیهان و عیراقدا ساز دەكرێن، یان لە نێوان نوێنەرایەتی سیاسەتی دەرەوە بە تایبەت لە نووسینگەی سەرۆكایەتی حكومەتی ناوەندی و تەنانەت لەسەر ئاستی وتەبێژانی سەرۆكایەتی حكومەتیشدایە، كە زۆربەی كەڕەت هەڵوێستەكانیان پڕ لە كێشەن..
ئەم ئاریشەیە زیاتر بەهۆی ئەوەوەیە، زۆربەی جار كاتێك باڵیۆزو قونسوڵگەرەكانی وڵات لە وڵاتانی دەرەوە دادەنرێن، ئەوان بە پێی پرۆتۆكۆلە كارپێكراوەكان ناچن بەڕێوە، چەندین جار پێوەندییەكانی دەرەوە دوچاری ئیحراج بوون و قەیرانی دیبلۆماسی بووەتەوە بەهۆی كاروكردەوەی واوە كە لەسەرو ئاستی ئەدای پێوەندییەكانی دەرەوەی عیراقەوە و دوور لە میكانیزمەكانی كاری دەوڵەتمەداری و بەرپرسیارییەتیەكانی بووە.
بە چاو پۆشی لە چۆنیەتی جیاوازی بوونمان بۆ ئەم مەسەلەیەو لەم بارەیەوە ڕوون و ئاشكرایە ئەم ڕەفتارانەی لە پێوەندییەكانی دەرەوە وەشاونەتەوە، زۆر ناتەندروستن و دوورن لە ئەدەبیاتی كاری دیبلۆماسییەوە..
بەڵام چی بڵێین سەبارەت بە سەرۆكایەتی حكومەتی ناوەندی؟
ئەگەر چاوێك بخشێنینەوە بە خیتابی سەرۆكایەتی وەزیران سەبارەت بە سیاسەتی دەرەكی ئەوە بە باشی دەبینین كە سەرۆكایەتی وەزیران ڕەزامەندە لەسەر ئەوەی ئاڵای عیراق هەڵنەدرێت لەو كاتانەی چاوی دەكەوێت بە لایەنە ئێرانیەكان، هەروەها پێی باشە وەڵامی ئەو زێدەڕۆییانەش نەدرێتەوە كە لە لایەن ڕوكنەكانی باڵیۆزخانەی تەهرانەوە لە بەغدا دەردەچن، یان لە جەمسەرە باڵادەستەكانی سەرۆكایەتی ئێرانیەوە دەدرێن، گوایە لە توانایاندایە سەرۆك وەزیران بگۆڕن و بە ئارەزووی خۆیان كەسایەتی تر دامەزرێنن و زۆر لێدوانی تری نابەرپرسی لەو چەشنانە، كەچی لە بەرانبەر ئەم بێهەڵوێستیەشدا سەرۆكایەتی وەزیران لە لایەكی ترەوە دەنگی لێ هەڵدەبڕێت و بە وشەی توندو زبرەوە تەنانەت بە دەنگی خودی سەرەك وەزیرانەوەو ئەوانەی وتەبێژیین شتانێك دەدركێنرێت كە پێچەوانەی هەموو ئەتەكێتێكی دیبلۆماسییەو لەگەڵ ئەو هەوڵانە نایەتەوە كە بۆ باشكردنی پێوەندییەكانی وڵاتەكەن چ لە ڕووی هەرێمیی و چ لەسەر ئاستی نێودەوڵەتییەوە، وەك چۆن حاڵەتێكی وا لە تۆمەتباركردنی كۆنگرەی وڵاتانی ئیسلامی ڕوویدا كاتێك مالیكی ئەو كۆنگرەیەی بە ئەوپەڕی هێرشێكی تیرۆر بۆسەر عیراق و وڵاتانی تری مەزڵومی عارەبی لە قەڵەم دا..
ئەم دوو هەواو یەك بانییە، لەهەڵوێستە سیاسی و دیبلۆماسیەكانی دەرەكیدا، لەوەوە سەرچاوەی گرتووە كە سەرۆكایەتی وەزیران هیچ ئیعترافێك بە وەزیرەكانی خۆی ناكات و هەموو ئەدای كابینەی وەزاری ئەوانی لەسەر مێزی نووسینگەكەی ئەنجومەنی وەزیران كۆكردۆتەوە، هەروەها لە لاوازی زانیاری و ئەزموونی عورفە دیبلۆماسیەكانەوە هەڵدەقوڵێت، لە ئاكامیشدا عیراق دەخەنە بەردەم بابەتگەلێكی ناهەمواری واوە كە بەم ئەدا ئاست نزمە دیبلۆماسیانەوە لە ئیحراجیدا نغرۆی بكەن و لە پێگەی سنووربەزانی سەروەرێتی بیخزێننە كونجێكی مردوەوە.
لەم بارەیەوە توركیا گاڵتە بەم سروشتە ئاست نزمەی دیبلۆماتیكی سەرۆك وەزیرانی عێراق دەكات، چونكە هەندێك هەڵسوكەوتی لێ دەرچووە كە زۆر دوورە لە هەموو پرۆتۆكۆلاتێكی دیبلۆملسییەوەو لەوانەشە چووبێتە ئاستی دوژمنكاریی گەر بێت و بە پێی چەمكە یاساییە باوەكانی نێودەوڵەتی لێك بدرێنەوە، ئەو وڵاتانەی پێشوازییان لە باڵیۆزەكانی عیراق كردووە سەریان سوڕماوە لەم ئاست نزمیەی پرۆتۆكۆلیی كە لە هیچ شوێنێك نزمیی ئاستی دیبلۆماسی وەها نەبینراوەو نەبیستراوە.. كارەساتی ڕەنگدانەوەی هەڵوێستە حزبیەكان لە سیاسەتی دەرەكیدا قەیرانێك نییە وا بە سانایی تێپەڕێت، ئەگەر ئێستاش نەرێنێتی ئەم سیاسەتە دەرنەكەوێت ئەوا سبەینێ و لە داهاتووی نزیكدا هەر دەبێتە كارەسات، چونكە هەر ڕەفتارێكی دیبلۆماسی كە تۆماردەكرێت بەو سیفەتەی ئەو ڕەفتارە بۆ خۆی بڕوانامەو پەیماننامەیەكە بۆ چەسپاندنی ئیلتیزاماتێكی یاسایی، هەر لاسەنگ بوونێك لەم ئیلتیزاماتەدا تەقینەوەیەكی سلبی لە پشتەوە دەبێت، ئەوانەی سەربەخۆ لێدوان تەخشان و پەخشان دەكەن، نە خۆیان و نە سەروو خۆشیان ئاگاداری ئەو تێكدان و خەراباتە نیین كە لە نەخشەداڕشتنی سیاسەتی دەرەوەی وڵات و دیاریكردنی پێوەندییەكانی عیراق بە وڵاتانی دەرەوەدا چ كاریگەرییەكی خراپی بۆ داهاتوو لێ دەكەوێتەوە.
هەروەها لە چوارچێوەی سیستمی فیدراڵیدا كە لە دەستووری دەوڵەتی عیراقیدا تۆماركراوە، دەسەڵات و ماف دراوە بە كاری قونسوڵگەری بۆ هەرێمە فیدراڵیەكانی ((وەك هەرێمی كوردستانی عیراق)) بە پێی یاسایەك كە پشت بەستووە بە یاسای نێودەوڵەتی، كەچی خەریكە ئەم یاسایە دەقۆزرێتەوە تا هەندێ نوێنەرایەتی لە پارێزگاكان و وەزارەتەكان بە پێچەوانەی عورفی دیبلۆماسی كارپێكراو لێی سودمەند بن، بۆیە جەخت لەسەر نوێنەرانی ئەو نوێنەرایەتیانەی پارێزگاكان و وەزارەتەكان دەكەمەوە كە بە پێی لۆژیكی یاسایی كاری دیبلۆماسی لە پێوەندییە دەرەكییەكان ڕیزبەند بكرێن..
ڕەنگە ئەم فەوزا خوڵقاندنەش بە تەنيا بۆ ناڕێكی لە تێگەیشتنی كاری دیبلۆماسی نەگەڕێتەوە وەك ئەوەی چۆن وەزیرێك بێ ئاگاداری پێوەندییەكانی دەرەوە بە پێی پرۆتۆكۆلەكان كار نەكات، بەڵكو ڕەنگە ئەمە مەبەستی تري لە پشتەوە بێت، كێ بەربەستێك بۆ ئەم حاڵەتە دادەنێت..
وەزارەتی دەرەوە بەرپرسیارە لە پێڕەوكردن نەك ڕەخنەلێگرتن لە چوارچێوەی ئەنجومەنی وەزیراندا، بەڵام بە شێوەیەك كە ئەركەكان یەكلایی بكاتەوەو هەڵوێستەكان یەك بخاتەوە و لە چوارچێوەی خیتابی دەرەوەیدا چڕی بكاتەوە، هەروەها لیژنەی تایبەتمەندی ئەم بوارە لە پەرلەمان ئەویش بەرپرسیارە لە بانگهێشت كردنی لایەنە پێوەندارەكان لە لایەك و هەروەها لێپرسینەوەی لایەنەكانی كە سنووری ئەدای وەزارەتی دەرەوە دەبەزێنن بە شێوازێكی فەوزاگەریی با ئەو لایەنە فەوزاگەرە نوێنەری ڕاستەوخۆی سەرۆكایەتی حكومەتیش بێت..
بۆیە لەمەوە پێویستە چارەسەرێكی یەكلاكەرەوەو بە پەلە بدۆزرێتەوە بۆ هەڵوێستەكانی كە تا ئێستا وەرگیراون بە هۆی فرە بڕیاریی ناوەندێتی حكومەتیی، تا ئەو ئاستەی ئەگەر ئەم چارەسەرە بگاتە ئەوەی دانوستان لە نێوان فراكسیۆنەكانیش بكرێت دەربارەی سیاسەتی دەرەكی، لەو خیتابە پرۆتۆكۆلیانەی دەدرێن سنوور تێپەڕاندنەكان دیاری بكرێت بۆ ئەوەی بەرژەوەندییەكانی وڵاتەكە بە شێوازێكی دروست نوێنەرایەتی بكرێن تا عیراق و گەلی عیراق بەرهەمی دەرئەنجامێكی خراپی دیبلۆماسی نەچننەوەو بەهۆی ناكامڵی ئەو بەرپرسانەی كە كەسێك نییە لێیان بپرسێتەوە، ئەم گرێی تاكڕەوییەتیەی كە تا ئێستا لە بەڕێوەبردنی حكومەت یەكلایی نابێتەوە وای كردووە هەمووان بێدەسەڵات بكات و بە پێی لۆژیكی یاسا و میكانیزمەكانی كە لەسەر ئاستی جیهانی لە وڵاتانی پێشكەوتوودا بەكاردێت بەرپرسیارێتیەكان دابەش نەكرێنەوە، گرێیەكە هۆكارەكەی تەنیا بۆ شكستی بەڕێوەبردنی كاروباری ناوخۆی وڵات ناگەڕێتەوە، بەڵكو شكستی گەورەی دەوڵەتی عیراقیشە كە ناتوانێت ڕووبەڕووی بەرپرسیارییەتیەكانی بێتەوە لە بەرانبەر وڵاتانی دەرەوە..
ئێستا وا دەبینرێت ئەم كێشەیە چارەسەر بكرێت ئەویش كێشەی تاكڕەوێتی و پەتریاركیەتە لە بەڕێوەبردنی كارەكاندا، ئەمە وەك ئەوەیە سەرۆك وەزیران لە ناو یەك ماڵدا بێت و بە ئارەزووی خۆی مناڵەكانی بهێنێت و ببات، ئەم ڕەفتارەش لە بێتوانایی یەكەمین كەسایەتی ئەم وڵاتەوە دێت لەوەی ناتوانێت بە ڕێگەیەكی دروست حكومەت بەڕێوەبەرێت، چونكە لە یاساكانی بەڕێوەبردنی پچكۆلەترین دەزگا نازانێت ئینجا چجای بەڕێوەبردنی حكومەتێكی گەورەی وەك عیراق، هەموو گرفتەكانیش لەو بڕیارە تاكڕەوانە كۆبۆتەوە كە ئەم سەرۆك وەزیرانە بەردەوام لە هەوڵدایە ڕەهایانەو بەزۆری زۆردارەكی بەسەر هەموواندا شتەكان بچەسپێنێت.. وەك وتیشم سەرەتا لە نەزانیەتیەوە و دواجاریش لە وەك كەسایەتیەكی تاكڕەوە لە توانایدا نییە بەرپرسیارێتیەكان و میكانیزمە دیاریكراوەكانی كاركردن بە ڕێگەیەكی تەندروست دابەش بكات، ئەگەر ئەم تواناو زانینەی هەبوایە كار نەدەگەیشت بەوەی سیاسەتی دەرەكی بەم شێوەیە لە چارەسەری گرفتەكاندا بێ ستراتیژ بێت، كە ئەركەكانی ئەو سیاسەتە هەمووی وابەستەیە بە ئەركی نیشتمانیی و لەو تەوەرەشدا دەسوڕێنەوە، ئەوەی لێرەدا پێویستە ئاماژەی پێ بدەم چارەسەری یەكلاكەرەوەی ئەم گرفتەیە، پێش ئەوەی كاتێ بێتە پێشەوە بۆمان كە تێیدا پەشیمانی دادی كەس نەدات.