جاك دریدا بانگهێشتی سەرلەنوێی لێپرسینەوەو پرسیاركردنمان لە بارەی چەمكی لێبووردەیی بۆ دەكات، نەك بە شێوەی ڕەتدانەوەی ئەو چەمكە لەناواخنەكەی خۆی، بەڵكو وەك وەفایەك بۆی، چونكە ئێستا ڕەنگبێ چەمكەكە تەخت بوون یان لاوازبوونی خۆی بچەسپێنێت، لەوانەشە وەك خۆی نەمابێتەوە، تا هێزی پێویستمان پێ بدات بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەو توندوتیژییە هەڵایساوەی جیهانی هاوچەرخمانی تەنیوەتەوە، توندوتیژییەك كە شێوازی هەمەچەشنەی لە خۆگرتووەو كەمتر نییە لە شێوازە هێمادارییەكەی..
چار نییە پێویستە پرسیارو لێپرسینەوەكە لەوەوە دەست پێبكاتەوە، سەرلەنوێ ژینالۆژیایەك دابنرێتەوەو لە ئاست بنەواكانی ئەو ژینالۆژیایە هەڵوەستە بكەینەوە، وەك زانراویشە كە لە بنەڕەتدا بنەواكانی لێبووردەیی بڕواداری و ئایینی بوون، ئەم چەمكە لە ئاكامی بزووتنەوەی ڕیفۆرمسازیی ئایینی ئەوروپاییەوە گوزارشتی لە گۆڕینی هزرو زەینێك دەكرد كە لە سۆنگەی پێوەندییەكی تازەی ئەوكاتەوە خوڵقا، ئەویش پێوەنديی ئیعتیراف بە یەكتر كردنی نێوان ئەو هێزانەبوو كە لەناو یەك ئاییندا بە درێژایی سەدەی شازدەیەم ململانێیان لەگەڵ یەكتردا دەكرد، تا ئێستاش ئەم چەمكە لەو ئیشكالیەتە ئایینیەی كە لە ئامێزیدا دروست بووە پاكژ نەبۆتەوە، كە پێش هەر شتێك وای لێ كردبوو ببێتە بانگەوازێك بۆ((خۆشەویستی و بەزەیی و چاكە كردن لەگەڵ خەڵكیدا بە گشتی)) ئەمە پێ بە پێی وتەی جۆن لۆكیش بە تایبەتی لەو پەیامەیدا كە لەسەر لێبوردەیی نووسیویەتی.
ڕاستە چەمكەكە تەنیا لەو چەقەیدا گیرخواردوو نەمایەوەو كێڵگە ئایینیەكەی تێپەڕاندو بارگاوی بوو بە بارو كێشی ديكەوە بە تایبەتی لە بوارەكانی سیاسی و كۆمەڵایەتی و ڕۆشنگەری خەت و خاڵی دەركرد، تا دواجار بوو بە سەنەدێكی ڕەوای جیاوازی بیرو بڕوا، بوو بە پاشخانێك بۆ تاكی هاووڵاتی تا مافی هەڵبژاردن و ڕا دەربڕینی ئایینی و سیاسی و فەلسەفییانەی لە ناو فەزای مەدەنیانەدا هەبێت، ئەمەش بووە دینگەیەك لە دینگەكانی مۆدێرنەی سیاسی و فكری، بیرمەندانی وەك ئسپینۆزاو ڕۆسۆ و ڤۆڵتێر بە دیدو هەوڵەكانیان لە فراوانكردن و چەسپاندنی ئەم چەمكەو خانەكانیدا ڕۆڵێكی كارایان گێڕاوە، ئیسپینۆزا لە دوا بەشی پەیامەكەیدا بە ناوی لاهووت و سیاسەتەوە بە پرسەوە نووسیویەتی((خراپترین شتێك كە دەوڵەتی تێبكەوێت ئەوەیە خەڵكانی شەرافەتمەندی وڵاتەكە ڕاوبنرێنە تاراوگەو وەك ئەوەی ئەو خەڵكە شەرافەتمەندانە بریتی بن لە خەڵكانی تاوانبار، تەنیا لەبەر ئەوەی بیرو ڕایەكی جیاوازیان لە مەزەندەیا هەبووەو نەیانتوانیوە بیشارنەوە)) هەروەها ڕۆسۆ لە گرێبەستى كۆمەڵایەتیيەكەیدا نووسیویەتی (( بە دیدی من ئەوانە هەموویان غەڵەتن كە نالێبوردەیی مەدەنی لە نالێبوردەیی لاهووتی جودا دەكەنەوە ، ئەم دوو جۆرە لێك جودا ناكرێنەوە، زۆر زەحمەتە بە ئاشتەوایی و ئارامی لە پاڵ ئەوانەدا ژیان بەرینە سەر، ئەگەر بێتو لەو بڕوایەدا بین ئەوانە فەوتابن، ئەگەر ئەوانەمان خۆش بوێن و قبوڵیان بكەین ڕەنگە غەڵەت بكەین لە بەرانبەر ئەو خواوەندەی كە سزای داون، بۆیە پێویستە ئەوانە ئازار بچێژن، خۆ لە هەر شوێنێك نالێبوردەیی ئایينی قبوڵكراو بێت، لەو جێگەیەدا مەدەنیەت وەك دەرئەنجامێك نابینرێتەوە، ئەم هۆكارانەشن كە وا دەكەن سەروەرێتی لە كاروباری دنیایدا نەمێنێت، بەڵكو كاهینەكان دەبنە سەروەری ڕاستەقینەو پاشاكانیش دەبنە فەرمانبەرو ئەفسەرانی بەردەستی كاهینەكان))
سەرەڕای ئەم فراوان بوونەی واتاو دەلالەتە زارەكیيەكان بۆ لێبوردەیی و ئەو هەموو هەمەجۆر بوونەی خانەكانی بەكارهێنانی، هەردەم چەمكەكە گرێبەند كراوەتەوە بە خۆشەویستی و چاكەكردنەوە، واتە سەمت و سیاقێكی ئاینی و مۆڕاڵیانەی پێ بەخشراوە، ئەمەشە وای كردووە ناكارا بێت، تەنانەت بە لای ئەوانەی دامەزرێنەرانی چەمكەكەشن، ئەوە بەسە كە ئاگاداری ئێستای خۆرئاوای هاوچەرخ بین، چ پێوەنديی خۆرئاوا بە وڵاتە كۆلۆنیالەكانی پێشانی ژێردەستیانەوە، یان پێوەندییان لەگەڵ ئەو كەمینانەی لە پاڵیاندا دەژین كە چۆن لە خۆشەویستیيەوە دوورن ، كە خۆرئاوا چەندە نزیكە لە دیاردەكانی نالێبوردەییەوە، ئەگەر نەشڵێین ڕاسیزمی و پەڕگیری و ڕەگەزپەرستیيەوە، ئیعتیراف نەكردن بەوی دیكەو بە تایبەتمەندییە كەلتووریەكانی ئەوی دی سیمای زەقی زۆربەی هەڵوێستەكانی خۆرئاوایە، ئەمە وای لە هەندێك كردووە بانگەواز بكات بۆ ئەوەی ئەم چەمكە ڕزگار بكرێت و لەسەر بنەماگەلێكی فەلسەفی لەنگەری خۆی بگرێت تا بە تەنیاو تەنیا لە چوارچێوەی چەسپاوێكی مۆراڵیدا گیر نەخوات، تا جۆرێك لە حەسانەتی هەبێت و وەك پێداویستیەكی یاسایی و سیاسی بچەسپێنرێت، لەو هەستی مەردایەتی و جوامێربوون و خاوەن سەخاوەتەوە گەشەبكات بۆ ئیعتیراف كردن بە مافەكان و ڕێزلێگیرانی مافی ئەوانی دی.
لەمەوە پێویستە ئیعتیراف بە پرسێكی بنەڕەتی بكەین، ئەوەش تۆماربكەین كە لێبوردەیی هەرچۆنێك لێی بدوێین ولێی بڕوانین هەردەم لە لایەنی بەهێزترین بەڵگەوە جەخت كردنەوەیەكە لە سەروەرێتی، تەنانەت بە لای دامەزرێنەرانیشیەوە هەروابووە، ئەوانیش گوتویانە ئەگەر لەبەرانبەر شەڕوخراپەدا هیچ چارێكت بۆ نەمایەوە خراپەكاری فەرامۆش بكە، ئەمە تەنیا ڕێگەیە بۆ پێكەوەژیان لەگەڵ ئەوانی دی، دیارە ئەم تێگەیشتنە دەمانخاتە ناو ڕێژەگەرێتی ڕۆشەنگەرییەوە، نەك بە بڕیارنەدان و بە هەند وەرنەگرتنی ڕای بەرانبەر، بەڵكو لەو ڕوانگەوە كە منی باڵا خۆی بخاتە جێگەی خێرو حەقیقەتەوە، واتە خۆی بخاتە شوێنی سەروەریی بوونەوە، جۆرێك لە نەرمی نواندنی لە ئاست بنوێنێت(ئەمەش ئەو زاراوەیەیە كە لە سەرەتای سەدەی ڕابردوەوە فەرەح ئەنتوان گوزارشتی لەم چەمكە پێ كردووە) یان داشكانەوە ئەگەر نەڵێین خۆبەدوور لێگرتن لە بەرانبەر ئەوی دی، وەك لە وشە لاتینیەكەدا هاتووە)) بە هەموو خزین و جیاوازییەكانیەوە، وەك ئەوەیە كەسی لێبوردە بڵێت: لە بەرانبەر زۆر كردەوەتدا پێ لە دڵی خۆم دەنێم، لە ماڵەكەی خۆمدا بوارت بۆ دەڕەخسێنم بەڵام نابێت هەمیشە ئەوەت لە بیر بچێتەوە كە تۆ لە ماڵی مندایت، بەمشێوەیە حاڵەتەكە دەبێتە گوێپێنەدان و لاموبالاتی..
بەم واتایەوە لێبوردەیی دەبێتە پێچەوانەی میواندۆستی، واتە پێویستە سنوورێك بۆ بەرانبەر دابنرێت، ئەگەر لە ناو ماڵی خۆمدا میواندۆستی وام لێ بكات بە لێبوردەییەوە قبوڵتم بێت، بەڵام بەو مەرجە سنوور نەبەزێنیت، ئەمە بە واتای ئەوە دێت كە من پابەندم بە سەروەرێتی و دەسەڵاتمەوە، پابەندم بە ماڵ و زەوی و ئایین و زمان و كەلتوورمەوە، من ئامادەسازم بۆ میواندۆستیت و دەرگای ماڵم بە لێبوردانە دەخەمە سەر گازەرای پشت، بەڵام بەو مەرجەی تۆی میوان پابەندبیت بە تێكنەدانی پێوەرەكانی ژیانم، پابەندیش بیت بە سوكایەتی نەكردن بە كەلتوورو زمان و پێڕەوە تایبەتمەندەكانمەوە، ئەمە ئەو ئاوازەیە كە لە وڵاتانی باكووری دەبیستینەوە، بە واتای ئەوەی ئەم وڵاتانە چیتر بەرگەی ئەو مانا مۆراڵی و ئاینیانە ناگرن كە لە پێناویدا دامەزراون، بە كورتیەكەی چیتر بەرگەی میوان ناگرن و میوان لای خۆیان گل نادەنەوە، ئەوی تری نامۆ بە پێی مەرج و لە سنوورێكی دیاریكراودا قبوڵ دەكەن، واتا لێبوردەیی بەلایانەوە تەنیا لە خۆشەویستی و برایەتی كۆنابێتەوە، بەڵكو میوانداری مەترسیداربووە، میواندۆستی پارێزلێكراو بووە، میوانداری كەسێكی كۆیلەیە لە لایەن سەردارەوە، میوانداری بە وریایی و غیرەت پێ بردنەوە دەكرێت تا سەروەرێتی لە خاوەن ماڵ تێكنەچێت، واتا میواندارییەك بە هەلومەرجەوە كەواتە ئەوە میواندارێتی نییە..
چونكە ئەوەی لە چەمكی میوانداریی بیسترا بێت ئەوەیە كە جوامێری و دڵفراوانی و كراوەیی خاوەن ماڵی لە پاش بێت، واتا بە نامۆیی كەسانی بێگانەی نامۆش تۆ وەك خاوەن ماڵێك هەر كراوە بیت لەگەڵ میوانەكانت، بێ چەندو چوون میوانەكەت قبوڵ بێت، نەك تەنیا لە جوغزی وەدەنگەوە هاتنی داوەتنامەیەكی خۆتەوە سەردانتی كردبێت، واتا میوانداری بوونی نییە ئەگەر بكەوێتە ناو ڕێژەگەریی كەلتوورییەوە
ئەم ئازادبوونە وامان فێر دەكات بڕوا بێنین بەوەی ئەو جیاوازییەی لێبوردەیی لەسەر دەچەسپێت بەر لەوەی كەسی بەرانبەر بگرێتەوە خودی زاتەكە دەگرێتەوە، پێش ئەوەی بزاوتێك بێت كە بەرەو ئەوی دی ئاڕاستەمان بكات، بزاوتێكە لە زاتی خۆمان دوورمان دەخاتەوە، بە سرووشتی حاڵ ئەم كارە پێوەنديی نییە بە بانگەوازێكی مۆراڵییانەی ڕەتكردنەوەی زاتەوە، هەروەها پێوەندی نییە بە هەڵوێستی ئەنتۆلۆژیانەی ڕەتكردنەوەی ناسنامەوە، پێوەندی نییە بە گەیشتنمان بەو ئاستە مۆراڵیەی كە بڵێین من یان ئێمە، مەبەست لە قبوڵكردنی جیاوازییەكان ئەوە نییە ناسنامە بسڕینەوە، یان ئامانج لێی ئەوە نییە هەست كردن بە جیاوازی نەهێڵین بەڵكو مەبەست لێی گەیشتنە بەوەی بەهای لە خۆی گەورەتر نەدەین بە منی باڵا یان ناسنامە لە بەرانبەر هەمەجۆرێتیدا زەق نەكەینەوە ، لەمەوە تاكڕەوێتی لاواز دەبێت لەبەرانبەر هێزی فرەییدا، گۆشەگیری تەسكتر دەبێتەوە لە بەرانبەر بەرینایی هەمەجۆرێتیدا،خۆوابەستەبوون بە ئاناوە دەبێتە هەژارێتی لە بەرانبەر دەوڵەمەندی ئەوی دی، خۆقەتیسدان لە كونجێكدا دەبێتە بەربەست لەبەردەم ئەبەدیەتی ڕەهەندە گریمانكراوەكاندا، كەواتە بنەوانگيرى (فەندەمینتاڵی) و پەڕگیری لە جیهانی ئێستاماندا هیچ جەدوایەكی بۆ نامێنێتەوە، تاك ڕەهەندی و یەكلابینی و خۆهەڵواسین بە یەك مۆدێلییەوە دادی كەس نادات، لەو كاتەدا ئیتر زات ڕێگە بە خۆی نادات خۆی بكاتە ئەلتەرناتیڤی خێرو جوانی و حەقیقەت و وابزانێت هەمووی بەلای خۆیەوەن، بەرانبەرەكەشی بە پێچەوانەی ئەم واتایانەوە تەماشا بكات و وا بزانێت هەموو شتێكی ئەوی دی بریتییە لە هەڵەو شەڕ..
ڤۆڵتێر لە فەرهەنگی فەلسەفیدا دەپرسێت(( لێبوردەیی چییە)) هەر خۆی وەڵام دەداتەوە لێبوردەیی وەستانە لە ئاست كەینونەی مرۆییمان، هەموومان لاوازین و مەعسوم نیین لە هەڵە، بۆیە با لەگەڵ یەكدى لێبوردە بین ، لە بەرانبەر گەمژەییەكانی یەكدى لێبوردەیيمان بۆ یەك هەبێت، ئەمە یەكەمین بنەوایە بۆ یاسای سرووشت، یەكەمین بنەمای هەموو مافەكانی مرۆڤیش دەبێت)) ئەم زات بە هەڵە زانینە بەر لەوەی بەرانبەر بە هەڵە بزانیت، یان ئەم هەستەی كە وامان لێ دەكات هەمیشە ئامادەباشیمان هەبێت بۆ دۆزینەوەی هەڵەكانی خۆمان بەر لە هەڵەی ئەوانی دی وەك كارل پۆپەر دەڵێت: ئەمەیە كە وامان لێ دەكات جیاواز بین لەگەڵ خۆمان و ئامادەبین ئەوی دی وەك خۆی قبوڵ بكەین و میواندارێتیمان لە میواندۆستیيەكی بە ئەتەكێتەكانی پێشوازی لێكردن و خۆتەعقیمكردن بە دژە ڤایرۆسی تووش نەبوونمان بە ئەوی دی و خۆپڕ چەك كردن بۆ بەرەنگاریی و ڕووبەڕوبوونەوەی نامۆیی ئەوی دی، ئەمانە هەمووی بگۆڕین بۆ میوانداریی كردنێكی پوخت و ڕێكی وا كە هەرچی نامۆ بوونێكی بێگانەكەی بەرانبەر هەیە نەمانترسێنێت، بەڵكو دڵ و سنگمان بكەینەوە بۆ نامۆیی ئەوی دی بێگانەو و بە بێ سڵكردنەوە قبوڵی بكەین ..