مەیدانی گشتی و مەیدانی سیاسی

بە بیروبۆچوونی هابرماس بواری گشتی ئەو پاژەیە كە دەرفەت بۆهاووڵاتیان دەخوڵقێنێت تا ئازادانەو بێ كۆت و بەند گوزارشت لە بیروڕاو بۆچوونەكانیان بكەن، ئەم حاڵەتەش دەبێتە هۆی ئەوەی پێكگەیشتنی عەقڵانی((rationale diskurs ))لەسەر ئەو بنەڕەتە دابمەزرێت، بواری گشتی زۆر دیاردەی تر لە خۆی دەگرێت، لەوانە: ڕەفتار، گەمەكاران، گرووپەكان.

بەڵام ئەم بوارە گشتییە دامەزراوەیەك یان دەزگایەك یان ڕێكخراوێكی دیاریكراو نییە، هەروەها زاراوەیەكیش نییە تا گوزارشت بێت لە((سەبەتەی بەهاكان)) « normengefuege» كە لەو سەبەتەیەدا جیاوازییەكان لە ئەرك و ڕۆڵ و رێكخستنی ئەندامانی كۆمەڵگەدا بگرێتە خۆی، تەنانەت ئەمە لە سنوورێكی زۆر تەسك و تەنگدا نەبێت سیستەمیش پێكناهێنێت..

بە بۆچوونی هابرماس كە ئەم بۆچوونەی لە كتێبە گرنگەكەیدا بەناوی (ڕووداوەكان و لێكۆڵینەوە)كە لە ساڵی 1999 چاپ و بڵاوكراوەتەوە، لە بواری گشتیدا گوزارشت لەو حاڵەتە دەكات بەو شێوەیەی كە ئەو بوارە تۆڕێكی پێكگەیشتن بێت، یان تۆڕێك بێت بۆ گوزارشت كردن لە بیروڕاكان بە مەرجێك كە وەرگرتنی پێوەندییەكان رێكبخرێن و ریزبەندی تەواویان بۆ بكرێت تا وای لێبێت بواری گشتی بەرفراوان بێت و هەموو بیروڕا ئاشكراكانی پێوەندیدار بە بابەتە تایبەتمەندەكانەوە بگرێتەوەخۆی. لەم ڕووەوە توێژەرێك بەناوی (سۆلتەر) بیروڕای وایە كە پێگەی چەمكی بواری گشتی لای هابرماس دەكەوێتە نێوان شرۆڤەكاری رەخنەیی كەلتووریی بۆ پێگەیشتنی جەماوەر و هەروەها تیۆرەكەی لەسەر دیموكراتییەت، ئەم پێگەیە بناغەیەكی جەوهەرییە بۆ كۆمەڵگەیەكی دیموكراتی بە مەرجێك لە ناوەڕۆكەوە ئەو كۆمەڵگەیە رێكخرابێت، لە ساڵی 1961ەوە كاتێ هابرماس پڕۆژەی كتێبێكی دیكەی بۆ تێزی خۆسازدان بەناونیشانی (گۆڕانكارییە پەیكەربەندییەكانی بواری گشتی) نووسیەوە، لەوێدا پێناسەی دیموكراتیەت لای هابرماس لە چوارچێوەی مەیدانی گشتی ئەكتیڤدا بوونی هەیە، لێرەشەوە ئەركەكانی ئەو مەیدانە گشتییە بریتی دەبێت لە بەدامەزراوەیی كردنی كاروبارەكانی دروستكردنی ڕا و ئیرادە لای هاووڵاتییانەوە، بەمشێوەیە چەمكی مەیدانی گشتی بەپێی ئەو بۆچوونەی «سۆڵتەر» كە پێیگەیشتووە، رۆڵێكی ئەكتیڤانە دەگێڕێت بۆ تێگەیشتن لە چەمكەكانی تیۆری هابرماس لەسەر دیموكراتییەت، چونكە هابرماس لەگەڵ چەمكی مەیدانی گشتی بەشێوەیەك مامەڵە دەكات وەك ئەوەی چەمكێكی سەرەكی بێت لە دەستووری بۆرژوازیانەی دەوڵەتیدا..

دواتر لە كتێبەكەی هابرماسدا (رووداو و لێكۆڵینەوەكان) كە لەسەرەوە پێشتر ئاماژەمان پێدا، پەرەی زۆر دراوە بە چەمكی مەیدانی گشتی، بەشێوەیەك دواتر وایخستۆتەڕوو كە ئەو مەیدانە بریتی بێت لە «تۆڕێك بیروڕا» كە لە میانەی رەفتاری پێگەیشتنەوە گوزارشت لە ناواخنی خۆیان دەكەن، لە كۆمەڵگە پەرەسەندووەكانیشدا، بە تایبەت ئەو كۆمەڵگانەی كە بیروڕاكانیان تەمومژو ئاڵۆزكاوە، مەیدانی گشتی بریتییە لە ناوبژیوانێك بۆ نێوان سیستەمی سیاسی و بوارە تایبەتییەكانی گوزەرانی ژیانی خەڵكی و هەروەها سیستەمی ڕەفتاری تایبەتمەند لەلایەكی ترەوە. ئەمانەش هەموویان لە چوارچێوەی ئەركە دیموكراتییەكانی مەیدانی سیاسی گشتیدا دەگیرسێنەوە، بەپێی رای هابرماس ئەم چوارچێوەیە پەیكەربەندێكی پێوەندی كردن دادەڕێژێتەوە كە بناغەكەی لە كۆمەڵگەی مەدەنیدا ڕەخسێنراوە، بەم شێوەیە ڕەگەكانی بۆناو دنیای ژیانی خەڵكی قووڵ دەبێتەوە.

مەیدانی گشتی ئەو پانتایی و بوارە فراوانەیە كە بابەت و بیروڕاو بۆچوونەكان پێكەوە گرێدەداتەوەو ریزبەندیان بۆ دەكاتەوە و بەپاككراوەیی هەموویان دەخاتەوە سەرخوانی سیستەمێكی سیاسی.

لەچوارچێوەی دیالۆگەكانی هابرماس كە لەسەر رێبازی دەوڵەتی یاسایی دایناون، جەخت كراوەتەوە لە پێناسی میعیاری بۆ مەیدانی گشتی، بەوشێوەیە دامەزراندنی ئیرادەی سیاسی لە چوارچێوەی دەسەڵاتی تەشریعی دەوڵەتیدا ڕێكدەخرێتەوە، ڕاوەستان یاخود فشارخستنەسەر سەرچاوەكانی بابەت و زانیارییەكانی مەیدانی گشتی دەبێتە هۆی داڕمانی بناغەی كۆمەڵگەی مەدەنی.

لێرەوە ڕۆڵی گرنگی و پڕ بایەخی مەیدانی سیاسی گشتی دێتەپێشەوە، وا خۆی نیشاندەدات كە ئەم مەیدانە دەبێتە مەیدانێك بۆ كۆبوونەوەی هاووڵاتییان تا بیروڕاكانیان بگۆڕنەوە و گفتوگۆ و ڕەخنە لەسەر بابەت و گرفتە سیاسییەكان دەرببڕن، ئەم مەیدانە پێشترلە مێژوودا بە بەرگی ترەوە بەدەركەوتووە، وەكو چۆن لە ئەوروپادا بۆ زامنكردنی ماف و ئازادییەكان كاری لەسەر دەكرا، بەوشێوەیە هابرماس جەخت دەكاتەوە لەسەر مەیدانی سیاسی گشتی، كە مەیدانێكی گرێبەندە بە رێبازەكانی پەیوەندیدارو بە ئازادییەكان و سیاسەتی دیموكراتییەوە، وەك نموونە لەو رێبازانەش:

1- دیالۆگی ئازادنە بۆ بابەتە سیاسییەكان..
2- رەخنەی عەقڵانی بۆ بابەتەكانیان.
3- توانای گۆڕینی ڕەگەكان بۆ پرۆسەیەكی دیالۆگی عەقڵانەی ئازادو دوور لە كۆنترۆڵ و هەژموونگەرا.

بەڵام ئەم مەیدانە لەخۆیەوە دروست نابێت، هەروەكو چۆن تیۆرە كلاسیكییەكانی لیبرالییەت سەلماندویانە، بە پێچەوانەشەوە ئەم مەیدانە بەهۆی هەندێ هەلومەرجی پەیكەربەندییەوە دادەمەزرێت. بارێكی تایبەتی لە كۆمەڵگەدا هەیە، بەوەی دەرفەت دەڕەخسێنێت لەبەردەم هاووڵاتییاندا، تا پێكەوە هاوبەش بن لە گفتوگۆی عەقڵانی ئازاددا، بەو شێوەیە دەركەوتنی بەربەست و سەختییەكان و ڕێگرییەكان لەپرۆسەكەدا دەبێتە هۆی كۆت و بەند كردنی تەواوەتی، هەروەها دەبێتە هۆی دووركەوتنەوە لە دیالۆگی ئازاد، ئیتر پێكگەیشتن دەبێتە پێكگەیشتنێكی شێواو، كە دواتر ئەو پێكگەیشتنە شێواوە، لە ئاكامی خۆسەپاندنی دەسەڵاتەوە دروست دەبێت، كەخۆی بە زۆر فەرز دەكات و دیالۆگی ئازادانە لە نێوان هاووڵاتییاندا لاواز دەبێت. وەكو هابرماس لە كتێبی قەیرانی شەرعییەت لە سەرمایەداری پێشكەوتوودا باسی دەكات، ئەم كتێبەی لەساڵی 1973 دەرچواندووە، هەموو پێكگەیشتنی شێواو كۆدەنگییەكی ساختە لەناو كۆمەڵگەدا دروست دەكات كە هیچ شەرعییەتی عەقڵانیی تێدا نییە، لە دواجاردا ئەمەش ئاكامێكی سامناكی لێدەكەوێتەوە و دەبێتە هۆی پووكانەوەی مەیدانی گشتی و بێدەسەڵاتی هاووڵاتییان لەبەرامبەر پرۆسەكانی بڕیارداندا.

دواتر دابڕانی سیاسەت لەهاووڵاتییان كە لە دەرئەنجامدا دەبێتە هۆی نەهێشتنی بایەخدان بە سیاسەت و بابەتەكانی كۆمەڵایەتی بەلایانەوە لاواز دەبێت، ئیتربەو شێوەیە یاساو تەشریعاتەكان لە دەوڵەتدا بەجۆرێكی تر دەردەچن كە پشتبەستوو نابن بە دیالۆگی عەقڵانییەوە، بەڵكو پشتبەستوو دەبن بە موساوەمەو رێككەوتنەوە بەپێی بەرژەوەندی تایبەتییانەی ئەملاو ئەولا. بۆیە هابرماس لە كتێبی قەیرانەكانی شەرعییەتدا دەڵێت لێكردنەوەی خەسڵەتە سیاسییەكان و دوورخستنەوەی لە جەماوەر و پووكانەوەی مەیدانی گشتی بەو شێوەیەی وا مەیدانەكە حساب بكرێت كە ڕێكخراوێكی سیاسییە، یەكێكە لە پێكهاتەكانی سیستەمی هەژموونگەرایی، لێرەشدا مەسەلە بابەتییەكان لە دیالۆگی گشتی دووردەخرێتەوە، پیادەكردنی بیروكراتییەت لە دەسەڵاتدا ڕووبەڕووی مەیدانێكی گشتی كۆت و بەندكراو دەبێتەوە. كە پڕ بێت لە تارمایی و تەمومژی راگەیاندن و رێكلامسازی.

دواجار هابرماس تێڕوانینی وایە كە هیچ دیموكراتییەتێك بەبێ گوێگرتن لەئەوانەی بەرامبەر و ددان نان پێیان نایەتە دی، هەروەكو چۆن ئالان تۆرین لە كتێبەكەیدا بەناوی «رەخنەگرتن لە مۆدێرنە» كەلە ساڵی 1997 چاپی كردووە دەڵێت ((چالاكییەكانی دیموكراتییەت لە پەرلەماندا لەوەوە سەركەوتوو دەبێت كە ئیعتراف بە هەڵوێستی بەرامبەر بكرێت)). لەمەوە هابرماس ئاماژە بەسێ رەهەندی گرنگ دەكات بۆ دیموكراسییەت، كە ئەمانەی خوارەوەن:

1- كۆدەنگییەكی سەرچاوەگرتوو لە تێڕوانینی ڕۆشنبیریی هاوبەشەوە.
2- ململانێ كە ناكۆكی دروست دەكات لە كاتی رووبەڕووبوونەوەی كەسانی بەرامبەر.
3- چارەسەر لەنێوان ئەو ناوەندەدا كە ململانێ و ڕێزگرتن لە چوارچێوەی كۆمەڵایەتیدا لەیەك شوێندا كۆدەكاتەوەو سنوورێك بۆ ئەو ململانێیەش دادەنێت..

بەڵام بۆ ئەوەی دیموكراتییەتێكی بێگەرد هەبێت وەكو ئالان تۆرین جەختی لەسەر دەكاتەوە، پێویستە سنوورێك بۆ ململانێ كۆمەڵایەتییەكان دابندرێت، ئەوەش لە رێگەی دەستەبەركردنی بەهای مۆدێرنە و عەقڵانییەت و سەلماندنی خودییەوە، بەم شێوەیە مەیدانی گشتی سیاسی كە بە دیموكراتییەت وەسف دەكرێت، هەردوو (عەقڵانی سیاسی و شەرعییەت) پێكەوە كۆدەكاتەوە. كەواتە دیموكراتییەت جووڵەیەكی بەردەوامە، پرۆسەیەكی بەردەوام و بێ ڕاوەستانە، كە بەردەوام پەرە دەسێنێت، بۆیە پێویستە بەردەوام لە ناو كۆمەڵگەدا كار بۆ سەلماندن و وەدیهێنانی بكرێت.