وادیارە مەسەلەی «كۆمەڵگەی فرەكەڵچەر» بووە بە بابەتێكی سەرەكی لەو وتوێژانەی كە لەم دواییانەدا لە «ئەڵمانیا» ئەنجامدراوە.
لە ئەیلوولی 2010دا (تیلۆ سارازین Thilo Sarrazin) ئەندامی ئەنجوومەنی بەڕێوەبەرایەتی بانكی سەرەكی لە ئەڵمانیا (دوێتشێ بانك Deutsche Bank) هەستا بە دەركردنی كتێبێكی مشتءمڕ لەسەركراو لەژێر ناونیشانی (ئەڵمانیا كۆیایی بەخۆی دێنێت – Deutschland schaft sich ab) كە تیایدا باس لە بارودۆخەكانی ئێستای ئەڵمانیا و كۆمەڵگەی ئەڵمانی دەكات و بانگەشەی ئەوەی كردووە كە ئاستەكانی ژیربوونی ئەڵمانەكان دابەزیوە بەهۆی زیادبوونی رێژەی كۆچبەران.
هەربۆیە پێویست بوو لەسەر ئەڵمانیا خۆی لەم گرفتە رزگاربكات.
راوێژكاری ئەڵمانی (ئەنجێلا مێركل) لە 16/10/2010 لە كۆنگرەی یەكێتی لاوان-دا لە شاری «بۆتسدام» هەمووانی تووش سەرپڕایزكرد كاتێك رایگەیاند كە «(كۆمەڵگەی فرەكولتوور – Multikulti-Gesellschaft) شكستی هێناوە» و «كە ئەم بیرۆكەیە شكستی بەدەست هێناوە، بەشێوەیەكی رەها شكستی هێناوە» و «كە لە رابردوودا (فێربوونی زمانی ئەڵمانی) پێویست نەبووە تەنیا كەمێك نەبێت بەڵام ئەمڕۆ خواستێكی مەشروعە لەسەر كۆچبەرەكان بۆئەوەی فێری زمانی ئەڵمانی بن لەپێناو دۆزینەوەی هەلەكانی كاركردن.» هەروەها پێویستە لەسەریان بەها دیموكراسییەكان پەسەندبكەن بێجگە لە پەسەندكردنی بەهاكانی كرستیانەتی و یەهوودییەت كە بریتین لە رەگەكانی بەها ئەڵمانییەكان.
سەبارەت بە (هۆرست سیهۆفەر – Horst Seehofer) سەرۆكی پارتی كرستیان لە «باڤاریا» (CSU) ئەوە ئەڵمانیا پێویستیی بە كۆچپەرانی تر نییە لە كولتوورە جیاوازەكان وەكو تورك و عەرەب لەبەرئەوەی تێكەڵبوونیان زەحمەتە.
لە توێژینەوەیەكی دامەزراوەی (فریدریك ئێبەرت – Friedrich Ebert Stifung) ئەوە بەشی 3/1ی ئەڵمانەكان هەست دەكەن وڵاتەكەیان «كەوتۆتە ژێر هێرشی كەسانی بیانی» هاوكات بەهەمان رێژە بەپێویستی دەزانن «بیانییەكان لە ئەڵمانیا دەرچن و بگەڕێنەوە بۆ وڵاتەكانیان».
لەبەرامبەردا، (كرستینا شرۆیدەر – Kristina Schroeder) وەزیری كاروباری خێزانی ئەڵمانی ئاگاداری كردۆتەوە كە زۆربەی قورساییەكە كەوتۆتە سەر دانیشتووە نەژادەكانی خاوەن رەگەزی ئەڵمانی بەهۆی ئەو جیاوازییەی كە لەلایەن بیانییە جێنشینبوونەكانی ئەڵمانیا ئەنجام دەدرێت. درێژە بە قسەكانی دەدات و دەڵێت: «منداڵان و گەنجەكانی ئەڵمانیا و بەشێوەیەكی توندوتیژ دووچاری هێرش بوونە تەنیا لەبەرئەوەی ئەڵمانین». هەربۆیە وەزیرەكە جەختی لەسەر ئەوە كردەوە كە دروشمی «لەدژی ئەڵمانەكان» شێوەیەكە لە شێوەكانی رەگەزپەرستی.
كەواتە ئەمەیە بارە «ترسناكەكە» لە دەوڵەتێكی دیموكراسی وەك ئەڵمانیا كە دەستوورەكەی جەختی كردۆتەوە لەسەر ئەوەی كە «كەرامەتی مرۆڤ مایەی دەستلێدان نییە. رێزگرتن و پاراستنی ئەركێكی پێویستە لەسەر هەموو سوڵتانی دەوڵەت (ماددەی/1 لە یاسای سەرەكی ئەڵمانیا 1949) و كە «ناكرێ جیاوازی بكرێت یان زیان بە كەسێك بگەیەندرێت بەهۆی ناسنامەكەی، نەژادەكەی، شوێنی لەدایكبوونی، زمانەكەی، نیشتمانەكەی، عەقیدە و یان ئاڕاستەی ئایینی و سیاسیی ئەو كەسە، .. « (ماددەی/3)،
هەربۆیە دەپرسین كە سەرچاوەی ئەم هەڵەیە چییە؟ ئایا لە سەردەمەكانی رابردوودا شتەكان بەشێوەیەكی دروست بەڕێوەچووە؟ هەروەها هۆكارەكان چین كە سیاسەتی بونیاتنانی «كۆمەڵگەیەكی فرەكولتوور» ئەم ئەنجامە «مەرگەساتییەی» لێ كەوتەوە؟
كۆنسێپتی «فرەكولتووری – Multikulturalmismus» دەكەوێتە چوارچێوەی ئەو كۆنسێپتانەی كە بەهۆی دەستنیشان نەكردنی بەشێوەیەكی ورد بەرگرییەكی بەهێزی هەیە لەدژی هەر رەخنەیەك كە ئاڕاستەی بكرێت.
كاتێك كە مرۆڤ هەوڵدەدات بۆ بەستنەوەی كۆنسێپتی «فرەكولتووری» لەگەڵ ئەم كۆنسێپتەی كە تەنیا تایبەتە بە وەسفكردنی كۆمەڵگەیەك كە تیایدا خەڵك لە ئیتنی و ئایینە جیاوازەكان پێكەوە دەژین، ئەو كات هەموو بۆچوونەكان بەرەو ئاڕاستەكانی جەختكردنەوە دەڕۆن لەسەر نیشاندەرەكانی چەند گرووپێك وەكو: نەژادی، كەڵچەر، ناسنامە. ئەمەیش پەیوەستە بە دانپێنان بە كەسانی تر و ماف لەبارەی پاراستنی ناسنامەی كەڵچەری.
زۆربەی ئەو وڵاتانەی كە لەساڵانی حەفتاكان و هەشتاكانی سەدەی پێشوودا «فرەكەڵچەری»یان وەكو «عەقیدەیەكی دەوڵەت» وەرگرتبوو ئەمڕۆ دووچاری دابەشبوون بوونە لەبارەی ئەو عەقیدەیە و لەئاكامیشدا سەرقاڵی قووڵكردنەوەی سەنگەرەكانن.
لەبەرئەوەی جەختكردنەوەكە لەسەر خاڵە هاوبەشەكان نەبوو بەڵكو لەسەر جیاوازییەكان، هەروەها جەختكردنەوەكە لەسەر ئەوە نەبوو كە بایەخ بە ئاڕاستەكانی گونجاندن و تێكەڵبوون بدەن بەڵكو جەختكردنەوەكە تایبەت بوو بە پاراستنی «ناسنامەی نەژاد»، هەربۆیە ئەو سیاسەتانە بە «كارەسات» كۆتاییان هات كە ئەویش لەخۆیدا شكستهێنانی سیاسەتی خوڵقاندنی «كۆمەڵگەی فرەكەڵچەری»ە.
بەم شێوەیە، ئەو دیاردانەی كە دەیبینین لە فەرامۆشكردنی كۆمەڵایەتی و هۆشیاریی ئیتنی – كەڵچەری لە وڵاتی میواندار دەبێتە هۆی توندوتیژی و چڕی لە پەیدابوونی دیاردە شاراوەكان لەبارەی پێكدادان و ناكۆكی لە كۆمەڵگە مۆدێرنەكان و هەروەها دەبێتە مایەی جەختكردنەوە لەسەر ئاڕاستەكانی رێكخستنی ئیتنی – كۆمەڵایەتی لەڕێگەی «كەڵچەری فرەیی»، بۆ نموونە، هەر ئەمەشە كە لە «بەریتانیا» و «هۆڵەندا» دەیبینین.
كێشەی «فرەكەڵچەری» كێشەی هاوسەنگیی سیاسی و بۆچوونە سیاسییەكان نییە، بەڵكو كێشەكە پەیوەستە بە خودی كۆنسێپتەكە. هەڵەی هەیكەلییەت لەم كۆنسێپتە پەیوەستە بە رۆیشتن بەرەو ئاڕاستەی «ناسنامەی كەڵچەری» بۆ كۆمەڵەیەك لە كۆچبەران و بە «نموونەیی و رۆمانسییەت»ی كەڵچەری نەژادی كەسی كۆچبەر.
گونجاندن لەگەڵ كەڵچەری نوێی وڵاتی نوێ بەشێوەیەكی سەرەكی پێویستیی بە دەرخستنی توانستەكانی گونجاندن و تێكەڵبوون هەیە لەوانەش توانست لە فێربوونی زمانی وڵاتی نوێ و قایل بوون بە ئیحتیكاری دەسەڵاتەكان لەلایەن دامەزراوەكانی دەوڵەت و هەروەها باوەشگرتن لە پرەنسیپی سەروەری یاسا.
لەسەر ئەم كێشەیە توێژینەوەی زۆر ئەنجامدراوە و لەئاكامدا سەركەوتنی «فرەكەڵچەری» دووچاری بەربەست بۆتەوە و هەربۆیە ئێستا كاتەكە هاتووە، هەروەك پڕۆفیسۆر (ستێفان لوفت – Stefan Luft) لە زانكۆی «بریمن»ی ئەڵمانی لە كتێبەكەیدا كە لەژێر ناونیشانی (ماڵئاوایی لە فرەكەڵچەری)ە بابەتی «كۆمەڵگەی فرەكەڵچەری» وەكو «هەڵەیەكی مێژوویی» دەژمێرێت.
بەم شێوەیە، ئەڵمانیا دووچاری «هەڵەیەكی مێژوویی» بوو بەهۆی ناتوانایی لە كێشانی سیاسەتێكی ژیرانە و زانستی كە مایەی پیادەكردن بێت لەبارەی چۆنیەتی «تێكەڵبوون بە خواست» لەلایەن گرووپە كۆچبەرەكانەوە لە بەها ئەڵمانییە هاوچەرخەكان كە جەخت دەكاتەوە لەسەر لێبوردەیی و دیموكراسییەت و مافەكانی مرۆڤ. هەر ئەمەش بوو كە بووە هۆی «نادوودڵی»ی گرووپە كۆچبەرەكان لە پاپەندبوون بە هەموو ئەو «بەها»یانە كە هەیانە و هەوڵدان بۆ پیادەكردنیان لە وڵاتی نوێ كە ئەویش لەخۆیدا بووە هۆی «تەحەددا»یەكی جددی لەدژی بەهاكانی كۆمەڵگەی ئەڵمانی و لەئاكامدا بووە هۆی باسكردن لەبارەی «رووخانی ئەڵمانیا» و «ماڵئاوایی لە كۆنسێپتی فرەكەڵچەر لە كۆمەڵگەیەكی فرە كەڵچەر».
هەڵبەتە چارەسەرەكەی بریتیە لە كپكردنی دەنگەكانی توندوتیژی و رەگەزپەرستی لەڕێگەی عەقڵانییەت-ەوە كە لەسەر دەستی فەیلەسووفە مەزنەكەیان (ئیمانۆیل كانت – Kant) ئەڵمانیا پێی دەناسرا و هەروەها لەڕێگەی دیموكراسییەتی راوێژكاری كە تاكو ئەمڕۆش فەیلەسووفی هاوچەرخ (یۆرگن هابەرماز – Habermas) بانگەشەی بۆ دەكات.