ئاشكرایە ماوەی حەوت مانگە پرۆسەی سیاسی لەعێراقدا دووچاری بنبەستێكی سەخت و ئاڵۆز هاتووە، ئەویش لەئەنجامی ئەوەی فراكسیۆنە عێراقییەكان بەتایبەتی سێ لە و فراكسیۆنانە، كە بریتین لە ئەلعێراقیە و دەوڵەتی یاسا و ئیئتیلافی نیشتمانی ناكۆكی و كێشەیان هەیە لەسەر ئەوەی چ لایەكیان مافی ئەوەی هەیە پاڵێوراو پێشكەشی پەرلەمان بكات بۆ ئەوەی پۆستی سەرۆك وەزیران وەربگرێت. بێگومان ئەمە هەر تەنیا كێشەیەكی سیاسی نییە، بەڵكو رەگوریشەی دیكەی هەیە، یەكێك لە رەهەندەكانی دیكەی ئەم كێشەیە ئەو ناكۆكیانەیە كە لەنێوان هەردوو پێكهاتەی شیعە و سوننەكاندا هەیە كە كێشەیەكی دوورودرێژە، لەهەمان كاتدا بێ متمانەییەكی زۆر لەنێوانیاندا بەدی دەكرێت و ئەم بێ متمانەییەش بۆتە هۆكاری ئەوەی نەتوانن پێكەوە هەڵبكەن و پێكەوە بگەنە رێككەوتن لەسەر ئەوەی چ لایەنێك جڵەوی حكومەت بگرێتەدەست. لەچوار ساڵی رابردوودا ئەو بێ متمانەییە خۆی لە پێكدادان و كوشتار و تیرۆر و پاكتاوی مەزهەبیدا بەرجەستەكردبوو. ئێستاش ئەو كێشەیە لەرووی سیاسییەوە بەزەقی دەركەوتووە و ئەگەر ئەم تەنگژەیەش درێژەبكێشێت، ئەوا دوورنییە دۆخەكە بگەڕێتەوە سەر هەمان ئەو هەلومەرجەی پێشتر كە بریتی بوو لەشەڕ و كوشتار و پاكتاوی مەزهەبی. لەلایەكی دیكەوە ئەگەر ل هەردوو لایەنی دەوڵەتی یاسا و ئیئتیلافی نیشتمانی بڕوانین، ئەوا راستە ئەم دوو لایەنە نوێنەری یەك پێكهاتەن، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا كێشە و ناكۆكی لە مێژینەیان لە نێواندایە. ئێمە دەزانین هەمیشە پێكهاتەی شیعە لەعێراق پێكهاتەیەكی نەگونجاو بووە، واتە راستە پێشتر ئەم پێكهاتەیە بەهۆی ئەو ستەم و ناڕەواییانەی دووچاری ببو، وەك پێكهاتەیەكی یەكگرتوو دەردەكەوت، واتە ستەم یەكی خستبوو، بەڵام ئێستا بەهۆی بوونی ئازادیەوە دەرفەت دروست بووە بۆ ئەوەی ئەو ناكۆكیانە زەقتر دەركەون، ئەم ناكۆكیەش لە كێبڕكێی توندی نێوان هەردوو لیستی دەوڵەتی یاسا و ئیئتیلافی نیشتمانیدا درەدەكەوێت لەسەر ئەوەی چ لایەكیان مافی ئەوەی هەیە پۆستی سەرۆك وەزیران بگرێتەدەست. واتە مەسەلەكە هەر ئەوەنییە بێ متمانەیی لەنێوان شیعە و سوننەكاندا هەبێت، بەڵكو پێدەچێت كێشەكە ناو كۆمەڵگەی شیعەشی گرتبێتەوە. ئەوەی زیاتر دۆخەكە ئاڵۆز دەكات، ئەوەیە لیستی ئەلعێراقیەش لیستێكی تەبا و یەكگرتوو نییە، بەڵكو لەلایەن و رەگەزی جیاواز پێكهاتووە، لەكەسانی باش و لەهەمان كاتدا كەسایەتی خراپیشی لەخۆگرتووە، بۆ نموونە عەللاوی كەسێكی كراوە و خاوەن ئەزموونە، بەڵام ئەم لیستە پاشماوەكانی بەعسیش لەخۆدەگرێت، لەگەڵ عەرەبە شۆڤێنیستیەكان و ئیخوان موسلمینی عێراقیش، كە ئەم لایەنانە كەسانی توندڕەو و نەتەوەپەرست لەخۆدەگرن. بەهەمان شێوە ئەم لیستەش چەشنی شیعەكان كاریگەری دەوڵەتانی دراوسێیان لەسەرە، لەبەر ئەوە ئاسۆیەكی گەورە لەبەردەم ئەو لیستانەدا نییە بۆ ئەوەی بگەنە رێككەوتن، بەچەشنێك ئەوە حەوت مانگە ئەو كێشەیەی عێراق رۆژ بەرۆژ ئاڵۆز و قووڵتر دەبێتەوە. تەنانەت دەستنیشانكردنی عادل عەبدولمەهدیش وەك پاڵێوراوی پۆستی سەرۆك وەزیران لەلایەن ئیئتیلافی نیشتمانیەوە، نەك هەر كێشەیەكی چارەسەر نەكرد، بەڵكو زۆر ئاڵۆزتریشی كرد، چونكە شەڕەكەی توندركرد لەنێو خودی شیعەكان خۆیاندا، لەبەر ئەوەی ئێستا دەوڵەتی یاسا باس لە نوری مالیكی و ئیئتیلافیش باس لە عەبدولمەهدی دەكات. راستە ئەم دوو لایەنە باس لەوە دەكەن هەوڵیان خسۆتەگەڕ تاوەكو لەماوەیەكی كورتدا لەسەر پاڵێوراوێكی دیاریكراو رێكبكەون، بەڵام ئاماژەكان ئەوەیان لێ بەدی ناكرێت ئەم هەوڵ و كۆششەیان بە سەركەوتوویی كۆتای پێبێت. هەر لەم رووەوە ئەمریكا هەوڵێكی جددی دەدات بۆ ئەوەی یەكدەنگیەك لەنێوان عێراقیەكاندا لەسەر پرسی پێكهێنانی حكومەت دروست بكات، بۆ ئەوەی زەمینە خۆش بكات بۆ كشانەوەی یەكجارەكی هێزەكانی و جێبەجێكردنی ئیلتیزاماتەكانی، لەلایەكی دیكەوە دەوڵەتە عەرەبییەكان نیگەرانن لەوەی عێراق سیمایەكی شیعە و كوردی لەخۆبگرێت، ئەوان تەنیا لەسەر ئەوە راهاتبوون كە عێراق رەنگ و رواڵەتێكی سوننی عەرەبی هەبێت، بەڵام ئەو دیموكراسیەی لەعێراقدا هەیە رەنگ و پێكهاتەی دیكەی هێناوەتە پێشەوە كە ئەوان بە مەترسی دەزانن، لەهەمان كاتدا توركیاش مەترسی خۆی هەیە، ئێرانیش بە گەرموگوڕیەوە دەستێوەردان دەكات، كەواتە هۆكارە ناوخۆییەكان و هۆكارە دەرەكیەكانیش كە خۆیان لەدەستێوەردانی وڵاتان لە كاروباری ناوخۆی وڵاتەكەدا دەبیننەوە، بوونەتە فاكتەری ئەوەی كێشەی عێراق بەئەنجامێكی دیاریكراو نەگات. لێرەدا ئەو پرسیارە دێتەپێشەوە: ئایا هەڵوێستی كورد چییە لەهەموو ئەم مەسەلانەدا؟ تا ئێستا هەڵوێستی كورد ئەوەبوو خۆمان نەخەینە نێو گێژاو و زۆنگاوی ئەو ناكۆكیانەوە، لەبەر ئەوەی ئەو كێشمەكێشانە لەسەر بەرنامە نین، لەسەر دامەزراندنی دواڕۆژی عێراق نین، بەڵكو لەسەر بەدەستهێنانی پۆست و كورسین، مەبەستیش لەو ململانێیانە ساغكردنەوەی ناكۆكیە كۆنەكانی نێوان پێكهاتەكانی عێراقە، ئێمە پێمان باش نەبووە بچینە ناو ئەو ململانێیانەوە، بەڵكو پێمان باش بوو ئێستاش پێمان باشە هەوڵبدەین ئەو لایەنانە لێكنزیك بكەینەوە و هانیان بدەین لەسەر ئەساسی بەرنامە مشتومڕ و كێبڕكێ بكەن، چونكە ئەگەر گفتوگۆی لایەنەكان لەسەر بنەمای هەڵسەنگاندنی بەرنامە بێت، ئەوا ئاسۆی گەیشتن بە رێككەوتن و ئەنجام نزیك دەبێتەوە. ئەوەی پێوەندی بە شاندی لایەنە كوردییەكانەوە هەبێت كە بەسەرپەرستی جەنابی سەرۆك پێكهێنرا، كۆبوونەوەی لەگەڵ لیستە سەرەكییەكانی عێراقدا كردووە و لە ئەنجامیشدا بەرنامەیەكی تێر و تەسەلی داڕشت كە دوو رەگەزی گرنگ لەخۆدەگرێت، یەكەمیان بەهێزكردنی دیموكراسی لەعێراق و دووەمیان جێبەجێكردنی داخوازیە دەستوورییەكانی كورد، ئەم دوو لایەنەش پێكەوە گرێدراون، لەبەر ئەوەی بێ بوونی دیموكراسی زەحمەتە داواكاریە دەستوورییەكانی كورد جێبەجێ بكرێت، لەهەمان كاتدا جێبەجێ بوونی داواكاریە دەستوورییەكانی كوردیش دەبێتەهۆی بەهێزبوونی ئەزموونی دیموكراسی لە عێراقدا. ئێمە لەسەر ئەساسی ئەم بەرنامەیە دانیشتمان لەگەڵ لایەنەكان كرد و داوای وەڵاممان لێكردن بۆ ئەوەی دەستنیشانی هاوپەیمانەكانمان بكەین. چونكە ئێمە لە رابردوودا لەسەر بنەمای قسەی زارەكی مامەڵەمان كردووە، بەڵام ئەمجارە بە رێنمایی جەنابی سەرۆك بڕیارماندا داوای شتی نووسرا و داڕێژراو بكەین و لەسەر ئەساسی بەرنامەیەكی داڕژێراو مامەڵە لەگەڵ لایەنەكانی دیكەدا بكەین، بۆئەوەی بزانین لەو عێراقە جەنجاڵەدا چۆن هاوپەیمانەكانی خۆمان دەستنیشان دەكەین. ئێمە پیبشبینی دەكەین لەومەودا وەڵامی ئەو لیستانە وەربگرین، لەبەر ئەوەی ئەو لایەنانە باش دەزانن هاوپەیمانی ئێمە لەگەڵیاندا لەسەر بنەمای هەڵوێستیان دەبێت لە ئاست ئەو بەرنامەیەی ئێمە تەرحمان كردووە، كە جێبەجێبوونی ماددەی 140ی دەستوور و دابەشكردنی دەسەڵات و یەكلاكردنەوەی كێشەی پێشمەرگە و بودجەی هەرێمی كوردستان و دامەزاندنی ئەنجومەنی سیاسی ئاسایشی نیشتمانی و سەرژمێری دانیشتوان لەخۆدەگرێت. حاڵی حازر چەقبەستنێكی قورس لەپرۆسە سیاسییەكەدا هەیە، بەرەوپێشچوون بەدی ناكرێت، جەنابی سەرۆكیش بۆ شكاندنی بەو بنبەستگەیشتنە موبادەرەیەكی خستەڕوو، ئەم موبادەرەیەش تەواوكەری بەرنامەی لایەنە كوردییەكانە، پێموایە ئەم دەستپێشخەریە دەبێتەهۆی دروستكردنی جموجوڵ و هەنگاونان بۆ پێشەوە، هەتا ئێستا ئاماژەكان ئەوە دەخەنەڕوو لایەنەكان پشتگیری ئەم دەستپێشخەریە دەكەن، بەڵام ئێستا چاوەڕێ دەكرێت ئەو دەستپێشخەریە رابگەیەنرێت بۆ ئەوەی بزانین لەسەر ئەرزی واقیع هەڵوێستیان چیی دەبێت كە چاوەڕێ دەكرێت هەڵوێستیان باش بێت، ئەوكاتە كورد دەتوانێت رۆڵێكی زۆر چالاك ببینێت لەچارەسەركردنی كێشەكاندا. كورد هەر لە ساڵی 2003ـەوە رۆڵێكی ئیجابی و پێشەنگانەی بینیوە، ئەم موبادەرەیەش پاڵپشتیەكی زیاتری دەبێت بۆ ئەوەی كورد درێژە بەم رۆڵەی خۆی بدات. لێرەدا دەمەوێت ئاماژە بە پرسی دابەشكردنی دەسەڵات بكەم كە باس دەكرێت، ئێمە دەزانین لەماوەی رابردوودا یەكێك لەكێشە سەرەكییەكان بریتی بووە لەپرسی كۆبوونەوەی دەسەڵات لەدەستی یەك كەسدا كە زۆری نەمابوو ببێتەهۆی سەرهەڵدانی دەسەڵاتێكی دیكتاتۆری، هەروەها ئەمە زۆرجار هۆكاری تەقینەوەی كێشە بوو لەنێوان حكومەت و پێكهاتەكانی عێراقدا، كە زۆری نەمابوو زیان بە دیموكراسی عێراقیش بگەیەنێت. ئێستا ئێمە دەمانەوێت ئەم دەسەڵاتە بەشێوەیەكی هاوسەنگ دابڕێژرێتەوە، دابەش بكرێت لەنێوان پۆستە سیادییەكان بۆ ئەوەی هەر یەك لەم پۆستانە دەسەڵاتی خۆی هەبێت و بەشداربێت لە بڕیارەكاندا، بۆ نموونە سەرۆك كۆمار دەسەڵاتی هەبێت بۆ ئەوەی ببێتە تەواوكاری سەرۆك وەزیران، ئەنجومەنی سیاسی بەشداری كاریگەری هەبێت لەدروستكردنی بڕیارەكاندا. هەروەها دەسەڵات دابەش بكرێت لەناو ئەنجومەنی سەرۆكایەتی وەزیراندا، بۆ ئەوەی دەسەڵات و سنووری كاری سەرۆك وەزیران و وەزیرەكان دیاری بێت. لێرەوە ئێمە پێمانوایە دابەشكردنی دەسەڵات دەرگا داخستنە بە رووی دیكتاتۆریەت و كردنەوەی دەرگایە بە رووی دیموكراسیدا. كەواتە بە كەڵك وەرگرتن لە هەڵەكانی رابردوو، ئەوا بێگومان عێراق لەسەر بنەمایەكی سیاسی راست و دروست گەشە دەكات. لە كۆتاییدا دەڵێم بە لەرچاوگرتنی ئەوەی حەوت مانگ تێپەڕێوە بەسەر هەڵبژاردندا و نەتوانراوە حكومەت پێكبهێنرێت و پەرلەمان دەست بەكاربێت، ئەوا ئەمە بۆتە هۆی ئەوەی رەشبینی باڵ بەسەر هەموو لایەكدا بكێشێت و منیش لەم رووەوە رەشبینم، رەنگە جیاوازیەكەی من ئەوەبێت گوزارشت لەم رەشبینیەی خۆم دەكەم، لەهەمان كاتدا ئەو ئومێدەش هەیە لایەنە عێراقییەكان لەئاستی بەرپرسیارێتی نیشتمانی خۆیاندا بن و درك بەوە بكەن درێژەكێشانی ئەو دۆخە نەك ئەگەری ئەوەی لێدەكرێت بارودۆخی سیاسی، ئابووری و ئەمنی خراپتر ببێت، بەڵكو چارەنووسی عێراقیش بخاتە مەترسیەوە، واتە ئومێد دەكرێت ئەمە ببێتە هاندەریان بۆ ئەوەی پەلە بكەن لەچارەسەركردنی كێشەكان بەشێوەی تەوافوقی و لەسەر بنەمای شەراكەتی نیشتمانی. ئەم ئومێدە هەیە و لەهەمان كاتدا رەشبینیش هەیە لەبەر ئەوەی بارودۆخەكە زۆر ئاڵۆزە.