ئۆپۆزسیۆنی ئیجابی لە سیستمی دیموكراسیدا
د. شێرزاد نجار
ئەم وشەیە ئاماژەیە بە هەر پارتێكی سیاسی یان ئەنجوومەنێكی سیاسی كە هەڵگری بیرۆكە و روانینی ئۆپۆزسیۆنانەیە بۆ بەرنامە و كاری سیاسی حكومەت.
بەڕای زانای سیاسەتمەدار پرۆفیسۆر ئۆنیسكۆ ئۆپۆزسیۆن بە واتا بەرفراوانەكەی چەمكەكە هەوڵێكە یان كارێكی كتوپڕە یان راوێژكردنێكی لێبڕاوانەیە یان بەردەوامبوونی گرووپێكە لە دژی دەسەڵاتی وێستای حوكمدار.
بەڵام ئۆپۆزسیۆنی سیاسی دەزگایەكە لەناویدا بەشێك لە كاری سیاسیانە و دەستوریانەی پارتێك یان چەند پارتێكی سیاسی هەڵدەسوڕێت.
لەدێر زەمانەوەو بەپێی تیۆری دیموكراسی بڕیاردراوە لەسەر ئەوەی رێبازی ئۆپۆزسیۆنی سیاسی ڕەوا رێبازێكە لەسەر بناغەی پێكهاتەیی دیموكراتیەتی لیبرالی دادەمەزرێت ئەوەش بە پشت بەستن بەم دینگانەی خوارەوە:
ئازادی بیروڕا، رەوایەتی ئۆپۆزسیۆنی سیاسی، رێوشوێنی پێویست بۆ هەڵسوكەوت كردن لەگەڵ ئۆپۆزسیۆن لەلایەن حكومەتەوە.
هەروەك پرۆفیسۆر شاپیرۆshapiro دەڵێ: دیموكراتیەت لە حەقیقەتدا ئایدۆلۆژیەتی ئۆپۆزسیۆنیە بەر لەوەی ئایدۆلۆژیەتی حكومی بێت، ئەمەش بە واتای رۆڵی بنەڕەتی بۆ هەر ئۆپۆزسیۆنێكی سیاسی رۆڵێكی هەڵسەنگێنی بەهادارانەی هەیە normative value
هاوكات رۆڵێكی پرۆسەداری جێبەجێكاری هەیە empirical manifestation
بەو پێیە چەمكی ئۆپۆزسیۆنی سیاسی رێكخراو و ددان پیانراو لەرووی رەوایەتییەوە یەكێكە لەو بەرهەمە مەزنانەی سیاسەتوانی لە سیستمی دیموكراسیدا.
درێژە پێدان وبەردەوامیی ململانێ و ناكۆكی و شەنگەبێژی لە چوارچێوەی چالاكی سیاسیدا بۆ سیستمی دیموكراسی پرۆفیسۆرێكی بەناوی (رۆبەرت دال) Dahl ی هاندا بەم شێوەیەی خوارەوە دەستنیشانی جۆرەكانی ئۆپۆزسیۆن بكات :
1- ئۆپۆزسیۆنێك كە بە هۆی دەركەوتنی بابەت و گرفتێكی كتوپڕی كاتییەوە بۆ مەبەستێكی دیاریكراو دروست دەبێت.Ad-hoc opposition
2- ئۆپۆزسیۆنی هاریكار.cooperative opposition
3- ئۆپۆزسیۆنی كێبڕكێكار.competative opposition
جۆری یەكەم لە ئۆپۆزسیۆن لە سیستمی سەرۆكایەتی ئەمریكیدا بەدی دەكرێت، بەڵام دوو جۆرەكەی تریان لە سیستمی پەرلەمانیدا بوونیان هەن.
بەم شێوەیە پرۆفیسۆر(دال) جەخت دەكاتەوە لەسەر شێوازەكانی میسالی لە ئۆپۆزسیۆندا كە پێویستی بە رێكخستن و گۆڕانكاری هەیە بۆ ئەوەی ببێتە ئۆپۆزسیۆنێكی خاوەن پرەنسیپ (مەبدەئی) لەمەشدا پرۆفیسۆر (كریشهایمەر)Kirshaeimer هاوبووچۆنی (دال)ە لەسەر ئەوەی ئۆپۆزسیۆنی ئیجابی لە سیستمی دیموكراسیدا خاڵەكانی لە دەوری ئۆپۆزسیۆنی كێبڕكێكار ئۆپۆزسیۆنی هاریكار چڕ دەبنەوە كە دواتر دەگۆڕدرێن بۆ ئۆپۆزسیۆنێكی مەبدەئی پشت بەستوو بە ئایدۆلۆژیەتێكی شەفاف و روون ( یان بەلایەنی كەمەوە خاوەن پرۆسە و بەرنامەی دیاریكراون) لە چوارچێوەی دامودەزگاكانی دەوڵەتدا یان لەناو پەرلەماندا كار دەكەن.
پەرلەمان بنكەیەكی سەرەكی كاركردنی سیاسییە لە سیستمی دیموكراسیدا لەبەر ئەوە رۆڵێكی بنەڕەتی دەگێڕێت، چونكە تەنیا شوێنێكی سەرەكییە بۆ كاری ئۆپۆزسیۆنی سیاسی بە واتای كاری ئۆپۆزسیۆن بریتییە لە كاری (تێكهەڵكێشان) بۆ پرۆسەی بونیاتنانی راوبۆچوون و ئیرادە وەك لایەنێكی گرنگ لە بزاوتی سیاسیدا بەم شێوەیە كاریگەرو كارتێكەر دەبێ بۆ سەرجەم پرۆسەی سیاسی وهاوكات زەمینە ساز دەكات بۆ ئەوەی لە داهاتوودا دەسەڵات بگرێتە دەست یان هاوبەشی لە دەسەڵاتدا بكات
بەم شێوەیە ئۆپۆزسیۆن لە سیستمی دیموكراتی پەرلەمانیی جێگیردا بە رێكخراوێكی پەرلەمانیی دەژمێردرێت، بەشێكە لە ژیانی پەرلەمانیی دیموكراتی(1).
بوونی ئۆپۆزسیۆن بە هەموو شێوەكانییەوە پابەندە بە بەسیاسەتكردنی ململانێ و ناكۆكیەكان و بەرجەستە كردنەوەیان لە واقعی سیاسی و پرۆسەی سیاسیدا
كەواتە بۆ ئەوەی ئۆپۆزسیۆنێكی سیاسی نەیار ببێتە ئیجابی پێویستە لەسەری لە میسالیەت دوور بكەوێتەوە و ببێتە ئۆپۆزسیۆنێكی واقیعی واتە ببێتە ئۆپۆزسیۆنێكی كێبڕكێكار یان هاریكار.
ئەمەش واتە ئۆپۆزسیۆنی سیاسی پێویستە بەشێكی كاریگەر و ئیجابی بێ لە پرۆسەی سیاسیدا نەك لە پێناوی چەسپاندنی دەسەڵاتی پارتێك یان چەند پارتێكی دەستڕۆیشتوودا، بەڵكو لە پێناوی ئەوەی رێگا لەبەردەم خۆی تەخت بكا بۆ گەیشتن بە دەسەڵات تا بەرنامە و بیرۆكەكانی لە خزمەتی گشتیدا جێبەجێ بكات، كەواتە ئۆپۆزسیۆنی سیاسی ئیجابی هاوشانی دامودەزگا دەستوورییەكان دەبزوێت و هەرگیز لە پێناوی تێكوپێكدان و تەفرەدان یان لەپێناوی كاولكردن و لەناوبردنی ئەو دامودەزگا چەسپاوانەدا ناجووڵێتەوە،كە لە واقیعدا بوونیا هەیە، بەڵكو كارەكانی دەكەونە ئەستێڵكی ئەو دامودەزگایانەی كە دابو رێورەسمی دیموكراتی لەناو كۆمەڵدا دەچەسپێنن كە لە هەموودابەكان گرنگتر دەستاودەست كردنی ئاشتیانەی دەسەڵاتە لە رێگەی هەڵبژاردن و گەڕانەوە بۆ رای خەڵك.
ئەم جۆرە لە ئۆپۆزسیۆنی سیاسی تەنیا لە رێگەی رێزگرتن و دەستەبەركردنی ئازادییەوە دەبێتە دیاردەیەك هەروەها دەبێتە بنكەیەك بۆ سەرهەڵدانی دیموكراتیەتی لیبراڵی.
ئۆپۆزسیۆن لەم چوارچێوانەدا ئازادە بۆ دانانی ستراتیژیەت و سیاسەتەكانی و شرۆڤە كردنی بۆ رای گشتی و كار كردن لەسەر رازی كردنی هاووڵاتیان بەو سیاسەت و ستراتیژیەت و بەرنامانەی خۆی بۆ ئەوەی بتوانێت لە هەڵبژاردنی داهاتوودا براوە بێت، كەواتە ئۆپۆزسیۆنی سیاسی ئیجابی بریتی نییە لە ئۆپۆزسیۆنێكی میسالی یان ئۆپۆزسیۆنێكی رووخێنەرو كاولكاروبێبنەوان بەڵكو بەشێكی كارا وئەكتیڤە لەناو دامودەزگای سیستمی دیموكراسیدا.
چی پێویستە لەسەر ئۆپۆزسیۆن جێبەجێی بكات تا پەرە بە كۆمەڵگە بدات وئاستی بژێوی هاووڵاتیان بەرز بكاتەوە و پرەنسیپی دەوڵەتی خۆشگوزەران بەدی بهێنێت؟
پاراستنی پرەنسیپی بنەڕەتی لە دەوڵەتدا پێویستە بگاتە چەند خاڵێكی هاوبەشی نێوان هێزە سیاسییە جیاوازەكان( پارتە دەسەڵاتدارەكان و پارتە ئۆپۆزسیۆنەكان)كە پێكڕا ئەركیان پاراستنی دەوڵەت و كیانی سیاسی و وەدیهێنانی ئارامییە، هەروەها ئەركیان بەرگری كردنە لە هاووڵاتیان لە پێناوی زامن كردنی مافەكانیان و گەیشتن بە دەوڵەتێكی خۆشگوزەران، بۆیە پێویستە جۆرێك لە هاوبارگەیی و گونجاندن و تەوافوقی هاوبەش لەنێوان هێزە سیاسییەكاندا بدۆزرێنەوە، ئەمەش ئەوە ناگەیەنێت ناكۆكیەكان رەت بكرێنەوە و هەمەچەشنەیی روانین بۆ بەڕێوەبردنی دەوڵەت و حكومەت نەهێڵرێن ...
ئۆپۆزسیۆنی سیاسی ئیجابی دەتوانێت لە چوارچێوەی پرۆسەی سیاسیدا بەم ئاراستانەدا بجووڵێتەوە:
* پێشكەشكردنی بەرنامەی نوێ لەبری بەرنامەكانی دەسەڵات.
*پەرلەمان بكرێتە سەكۆیەكی دینامیكی لەپێناوی گەیاندنی دەنگی ئۆپۆزسیۆن بۆ رای گشتی و هاووڵاتیان، بەواتا پەرلەمان بكرێتە حەكەمێك لەسەر دروستی تێڕوانین و راو بۆچوونەكانی هەمووان.
*گواستنەوەی ئۆپۆزسیۆن بۆ ئامرازێكی رێگر لەبەردەم بەرقەراربوونی ئەو یاسایانەی دەبنە هۆی زیان گەیاندن بە توێژەكانی هاووڵاتیان بە تایبەتی خەڵكانی هەژار و رەنجدەرانی وڵات.
* كاركردن بۆ دۆزینەوەی زەمینەیەكی تەوافوقی تا لەگەڵ پارتەكانی دەسەڵاتدا هاوبەشی بكەن، لەپێناوی بە شەرعیەت كردنی ئەو یاسایانەی لە بەرژەوەندی هاووڵاتیاندان.
*هەماهەنگی كردن لەگەڵ پارتە دەسەڵاتدارەكان لەپێناوی بەدیهێنانی بەرهەم و چالاكی خزمەتگوزار بە هاووڵاتیان.
* كار كردن بۆ گواستنەوەی پەرلەمان بەرەو دەزگایەكی چاودێری بەهێز و یەكلاكەرەوە بۆ چاوخشانەوە بە كارەكانی حكومەت و بینینەوەی سەرپێچیەكان، دواتر كار كردن لەسەر كەم كردنەوەی دیاردەكانی گەندەڵی.
هەموو ئەمانە دەمانگەیەننە دوو شتی پڕ بایەخ:
1- زیاد بوونی سەقامگیری لەناو دامودەزگاكانی دەوڵەتدا.
2- زیاد بوونی رۆڵی ئۆپۆزسیۆنی سیاسی لە پرۆسەی سیاسیدا بەشێوەیەك گەر حكومەت بەپێی پێویست نەتوانێت ئەو رۆڵە ئیجابیە ببینێت بۆیە كار لەسەر راوێژكردن بە ئۆپۆزسیۆن دەكات تا لە بابەتە گەوهەری و چارەنووسسازەكان و كاری سیاسیدا هاریكاری یەكتر بن.
(1) لە ماددەی (16 ا) لە دەستووری ویلایەتی باڤاری ئەڵمانی ساڵی 1946 دا هاتووە:
1-( ئۆپۆزسیۆنی پەرلەمانیی بەشێكی سەرەكییە لە دیموكراتیەتی پەرلەمانیی)....
