ئۆباما پێناسەی نوێ بۆ ستراتیژییەتی نیشتمانیی ئەمەریكا دادەڕێژێتەوە، بەڵام "تێنەگەیشتنێكی" لەسەر بەجێدێڵێت...
پرۆفیسۆر شارلس كۆپچان (Charles A. Kupchan)لە كتێبێكی پڕ بایەخیدا بە ناوی (the End of the American Era)كە لە ساڵی 2003بەچاپی گەیاندووە،ئەمەریكای سەردەمی جۆرج بۆشی كوڕ بە ڕۆمای نوێ(new rome) دەناسێنێ، بەمانای هاتنەوەی چاخیی لە مێژینەی
كەپیتالیزمی ئیمپراتۆرییەتی كۆنی رۆمانیی،هەروەها جەنگی عێراق 2003و دەرئەنجامەكانی بە سەرەتای سەدەی سەنتەرالیزمی ئەمریكایی ناو دێنێ AMERICAN CENTURY..
كۆپچان ((charles A. Kupchan لەو بارەیەوە لەسێ رێبازی بنەڕەتیدا سیاسەتی دەرەوەی ئەمەریكای سەردەمی بۆش بەم شێوەیە دەستنیشان دەكات:
*چەندە ئەمەریكا بەهێز بێت و ئامادەی سازشكاری نەبێ، هێندە وڵاتانی دیكە ئامادەن هاریكاری بكەن.
*گریمانەی ئەوەی دەوڵەتێكی بەهێزی وەك ئەمەریكا دامودەزگای نێودەوڵەتی پێویست نییە..
*گریمانەی ئەوەی هێزی ئەمەریكا بەتەنیا بەسە بۆ زاڵبوون لەسەرگرفتە نێودەوڵەتیەكان و بۆیە پێویستی بە پشتگیریی هاوپەیمانەكانی نییە .
بەڕێوەبەرایەتی سەرۆكی ئێستای ئەمەریكا بەسەركردایەتی (باراك ئۆباما) رووبەرووی ئەم تەنگژەیە بۆوەو لە چارەكردنیشی سیاسەتێكی نوێی بۆ دەرەوە پیادە كرد، ئەمەش بەشێ بوو لە ستراتیژیەتی ئاسایشی نیشتمانی ئەمەریكی و ناوی لێنا پیادەكردنی سیاسەتی نەرمە هێز(Soft power)
بەڵام زنجیرەی رووداوە یەك لەدوا یەكەكان پێویستیەكی گرنگتری دەرخست و وای لێكردن بە شێوازێكی بنەڕەتی بەسەر سیاسەتی ئەمەریكادا چاوبخشێننەوە، لەم بارەیەوە ئۆباما لەسەر بنەمای بەڵێنەكانی هەڵبژاردن كارنامەی نوێی بۆ دانانی ستراتیژیەتێكی ئاسایشی نیشتمانی ئەمەریكایی دانا،دوابەدوای كاركردنی 16 مانگ لەسەر ئەو كارنامەیە، گرووپەكانی كار تێڕوانینی خۆیان خستەروو،دواتر بەڕێوەبەرایەتی ئۆباما رەزامەندییان لەسەرتێروانینەكان دا، لە26ی مایسی 2010 ستراتیژە تازەكەیان بۆ رای گشتیی راگەیاند.
لەكاتی راگەیاندنی ئەو ستراتیژییە نوێیەدا سەرۆكی ئەمەریكا ئۆباما وتی :
((جارێكی تر لە مێژووی نیشتمانیماندا، ئەمریكییەكان هەستانەوە تا رووبەرووی چركەساتەكانی گۆڕانگاریی ببنەوە، ئەمەی ئێستا یەكێكە لەو گۆڕانكارییانە، ئێمە لە زەمانی گۆڕانكارییە بنەبڕەكاندا دەژیێین، سەركەوتنی گەلە ئازادبووەكان و بازاڕی ئازاد و پێشكەوتنی كۆمەڵایەتی لەم ساتانەدا بوونە هۆی كاراترو خێراتركردنی جیهانگیری بە ئاستێك كە پێشینەی نەبووە، ئەمەش دەرگای كردەوە بۆ هەلی باشتر لە جیهاندا تا دیموكرتییەت باڵ بكێشێ بەسەر ملوێنەها مرۆڤدا و وایكرد لە نێوان هێزە گەورەكاندا ئاشتی بێتەدی، بەڵام هاوكات جیهانگیری هەندێ لە مەترسییەكانی زیاتر كردین ئەمەش بەهۆی بڵاوبوونەوەی تیرۆری نێودەوڵەتی و بڵاوبوونەوەی تەكنەلۆژیای مرۆڤكوژو ئابووری ناسەقامگیرو گۆڕانكاری كتوپڕ لەژینگەدا . ئێستاش ئێمە هەوڵی رێگرتن دەدەین لەبەرپابوونی ئەو جەنگانەی كە لەپێشمانن و پێویستیشە رەهەندەكانیان لێمانەوە دیاربن – جیهانێك دەبینین كە ئەمەریكایەكی بەهێزی تێدایە، توانای بەرەنگاربوونەوەی تەحەدییەكانی هەیە، بۆ گەیشتن بەم مەبەستە پێویستە ستراتیژییەتێكی نوێی نیشتمانی و سەركردایەتییەكی جیهانی پیادە بكەین ستراتیژییەتێك بنەماكانی هێزو كاریگەری ئەمەریكا بونیاد بنێتەوە))
لێرەوە دەپرسین راپۆرتی ستراتیژییەتی نوێی ئاسایشی نیشتمانی ئەمەریكی بۆ ساڵی 2010 چی لەخۆ دەگرێت؟
1- رێبازە ئاراستەكراوەكان
پێداویستییەكانی ئەم ستراتیژییەتە لەمانەی خوارەوە كورت دەكرێنەوە :
- دڵنیابوون لەئاسایش گەلی ئەمەریكی و پاراستنی لەهەر مەترسیی و هەڕەشەیەك لەسەدەی بیست و یەكدا دێنە ئاراوە بەتایبەت هەڕەشەی تیرۆریزم،هەروەها دانانی پلان بۆ رووبەرووبوونەوەی رووداوی كتوپڕ.
- پەرەپێدانی بواری ئابووری و زیادكردنی وەبەرهێنان، هەروەها جێبەجێكردنی ریفۆرمخوازی سەرمایەداری و رێگەخۆشكردن بۆ كەرتی تایبەت كە ببێتە هاوبەشێكی بەهێز لە ئاراستەكردنی نیشتمانیی بۆ پاراستن و ئارامی گشتی و وەڵامدانەوەی پێداویستییەكان، ئەمەش دەبێتە هۆی بەهێزكردنی ئابووری ئەمەریكا لەناو چوارچێوەی سیستەمێكی ئابووری جیهانی كراوەدا .
- پابەندبوون بەراستگۆیی وڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا لەبەرامبەر رێبازەچەسپاوەكانیدا و، ڕێزگرتنی لەو رێبازانە لەناوخۆو جیهان دا.
- دانانی سیستەمێكی جیهانی كە ئەمەریكا رێبەرایەتی بكات و بەهۆیەوە ئاشتی و ئاسایش باڵ بكێشێت بەسەر دنیادا، ئەمەش لە ڕێگای یارمەتیدانی ئەو هێزە خێرخوازانەی كە رووبەرووی كۆسپەكانی جیهانی دەبنەوە.
2- روانینێكی گشتی بۆ راپۆرتی ستراتیژی ئەمەریكی
راپۆرتەكە زۆر رێبازو بیرۆكەی لەخۆگرتووە لەوانە:
* جیهان وەكو خۆی؛ ستراتیژییەتێك بۆ ئەو جیهانەی بەدوایدا دەگەڕێین:
ستراتیژییەتی نوێی ئەمەریكا جەخت دەكاتەوە لەسەر سەركەوتنی ئەمەریكییەكان بۆ ئەم مەبەستەش پێویستە سەیری جیهان بكرێت بەو شێوەیەی وەكو خۆی كە هەیە، ئەم مەسەلەیەش لەم خاڵانەدا روونتر دەبێتەوە:
- پێش دوو دەیەی سەدەی رابردووی بەر لەئێستا و بەتەواوبوونی جەنگی سارد جیهان بەمشێوەیە دەناسرایەوە:
- + ئومێدو گۆڕانكاری
- + فراوانبوونی بازنەی دیموكراتی
- + نەمانی دێوەزمەی جەنگی ئەتۆمی
- + پێكەوە ژیانی ئاشتیانەی هێزە گەورەكان
- + پەرەپێدانی ئابووری جیهانیی
- + پتەوكردنی پێوەندییەكان لەنێوان گەلاندا لەڕێگای ئاڵووێری بازرگانییەوە
- + زۆربوونی ژمارەی ئەو كەسانەی چارەنووسی خۆیان دیاری دەكەن..
بەڵام ئەم سیما پۆزەتیڤ و خەسڵەتانە رووبەڕووی مەترسی و گرفتی بەردەوام دەبوونەوە لەوانە:.
+ هەڵگیرسانی جەنگ بەهۆی ئاین و ئیتنی و ناسنامەی هۆزگەراییەوە
+ زیاتر بوونی مەترسی چەكی ئەتۆمی
+ زیاد بوونی نادادپەروەری و ناسەقامگیری ئابووری
+ پیسبوونی ژینگە
+ نەبوونی ئاسایشی خۆراكیی
+ زیادبوونی مەترسییەكانی پەیوەست بەتەندروستی گشتی.
راپۆرتەكە جەخت دەكاتەوە لەسەر ((لایەنە رەشبینیەكەی دنیای جیهانگیریی كە لە 11 سێپتەمبەری 2001 زیانی گەورەی بەگەلی ئەمەریكا گەیاندوو بەسەرماندا سەپاندی كە ڕێگایەكی تووندو كاریگەر بۆ بەرگریكردن لەئەمەریكا پیادە بكەین )) لە راپۆرتەكەدا هاتووە كە لەساڵانی پێشوودا ئەمەریكا ناچار بووە لەدژی قاعیدەو رژێمی عێراق جەنگ بەرپا بكات، هەروەها بۆ رووبەرووبوونەوەی قەیرانی ئابووری پلانی تایبەت دابنێت ئەمەش لەپێناوی ئەوەی پاڵ بنێ بە بەرژەوەندییەكانی ئەمەریكاوە تاوەكو لەجیهانێكی گۆڕاودا بچێتە پێشەوە، جیهانێك كە سیما نێو دەوڵەتییەكانی سەدەی بیستەمی بەسەردا داڕووخابوو، ئەمەش بەهۆی هەڕەشە تازەكانی ئەم دواییەوە، ئابووری جیهانی كاری كردە سەرخێرابوونی ئەوكێبڕكێ نابەرابەرەی كە رووبەرووی بازرگانی و بیزنسكارانی گەلەكەمان بۆتەوە،هەروەها رووكرانەوەی جیهان بەرەو ئازادی و كەرامەت بەدەستهێنان بەربەستی نوێی بۆ دروست بووە .
راپۆرتەكە جەخت دەكاتەوە لەسەر ئەوەی كە ئەمەریكا بەپێی ئەم خەسڵەتانە رێبەرایەتی خۆی پتەو كردووە:
+ هاوپەیمانی هێزەكان
+ هێزی سەربازی زەبەلاح
+ بەهێزترین ئابووری جیهانی
+ دیموكراتییەكی بەهێز و پەرەسەندوو
+ هاوڵاتیی بوونی ئەكتیڤ و پۆزەتیڤ
بەپشت بەستن بەو خاڵانەی لە راپۆرتەكەدا هاتوون دەگەینە ئەم دەرئەنجامەی خوارەوە:
( بێگومان ئەمەریكا لەپاراستنی ئاسایش جیهانیدا بەردەوام دەبێت)، ئەمەش لەمیانەی دەستگرتنی ئەمەریكا بەو ئیلتیزامات و بەڵێنانەی داویەتی جێبەجێ دەبێت واتە لە بەرامبەر هاوڵاتییانی و دامودەزگای هاوبەش جێبەجێیان دەكات، هەروەها سوور بوون لەسەر لەناوبردنی قاعیدەو هاوكارانی لە ئەقغانستان و پاكستان و زۆر شوێنی تری جیهان، سوور بوونی ئەمەریكا لەسەر بڵاونەبوونەوەی چەكی كۆكوژ لە دنیادا.
راپۆرتەكە بەئەنجامێكی زۆر گرنگ گەیشتووە ئەویش ئەوەیە ( كاتێك بۆ چەسپاندنی ئەم رێبازانە خەبات دەكەین پێویستە دان بنێین بەوەدا كە لەدنیادا هیچ گەلێك نییە بەتەنیا بتوانێت رووبەرووی بەربەستەكان ببێتەوە چەندە بەهێزیش بێت، هەر چۆن لەدوای جەنگی جیهانی دووەمەوە كارمان كردووە، لەسەر ئەمەریكا پێویستە كار بۆ داهاتوو بكات لەكاتێكدا میتۆدی داڕشتنەوەی هاوكاری نێوان میللەتان لەوانەیە ئەنجامەكانی دوا بكەوێت، بۆیە ستراتیژییەتی ئەمەریكا تەركیز دەخاتە سەر تازەكردنەوەی سەركردایەتی ئەمەریكا بۆ جیهان، بەشێوازێك لەسەدەی بیست و یەكەمدا بەرژەوەندییەكانی پارێزراو بێت، بۆ جێبەجێكردنی ئەمەش پێویستە لەسەر ئەمەریكا:
+ سەرچاوەكانی هێز لەناوخۆدا پتەو بكات
+ سیستەمێكی جیهانی نوێ دابنێت كە بتوانێت رووبەرووی تەحەدییەكانی ئەم چەرخە تازەیە ببێتەوە.
ئەم ستراتیژییەتە چەسپاوە لەسەر گرێدانی بنەڕەتی لەنێوان ئاسایش نیشتمانی و كێبركێی نیشتمانی و نەرمێتی و نموونەی ئەخلاقیدایە، ئەم ستراتیژییەتە وەكو لەراپۆرتەكەدا جەختی لەسەر كراوە پاپەندبوونی ئەمەریكا نوێ دەكاتەوە بۆ بەجێگەیاندنی ئامانجەكانی لە ڕێی سیستەمێكی جیهانی كراوەوە كە هەموو میللەتێك ماف و ئەركە دیاریكراوەكانی خۆی بزانێت. ئەم بارودۆخە یارمەتی ئەمەریكا دەدات بۆ پتەوبوونی پێوەندییە دەرەكییەكانی لەپێناو جیهانێكدا كە تاكەكان تێیدا هەست بەئازادی و هەلی باشتر بكەن لەبەرامبەر بەرپرسیارێتییان بۆ ئارامی نێو دەوڵەتی، بەپێچەوانەوە گەر بەو بەرپرسیارێتییە هەڵنەسن رووبەرووی ئەنجامی دیكە دەبنەوە.


* ئوستادی یاریدەدەر لە سیاسەتی دەرەوە/زانكۆی سەڵاحەدین ــ هەولێر