لە بیرەوەری 34 ساڵەی شۆڕشی گوڵاندا، ئەو رۆژەم هاتەوە یاد كە لەگەڵ شەش هەڤاڵ و برای خۆشەویست رۆژی 24/9/1978 لەناوچەی بەری گارەی سەر بە قەزای ئامێدی پێوەندیمان كرد بە شۆڕشی گوڵان و خەباتی پێشمەرگایەتیشمان رۆژی دواتر لەگەڵ مەفرەزەكەی شەهید وەیسی بانی بوو لە گوندی دێڕەش دەستی پێكرد. ئێمە هەر حەوتمان (شەهید هاوار ئاكرەیی، شەهید شوان اسماعیل، شەهید رێبوار ئاكرەیی، كاروان ئاكرەیی، سەردار ئامێدی،ئاسۆ كەریم، شەماڵ حەوێزی) پێش پێوەندی كردنمان بە شۆڕش فەرمانبەر بووین و لە رۆژگارێكی سەختدا پێكەوە رێگەی خەباتی چەكداریمان لەگەڵ پارتی دیموكراتی كوردستان (سەركردایەتی كاتی) دا هەڵبژارد، ئەو رۆژەش كە شارمان رووەو شاخ بەجێهێشت بۆ سەلامەتی گەیشتنمان بە شوێنی مەبەست و بە ئاسانی دەربازبوون لە بازگەكانی ئەمن و موخابەراتی حكومەتی بەعس نەخزم و كەسوكارمان ئاگاركردەوە نە پرێسكەیەكی بچوكیشمان لەگەڵ خۆماندا برد. مەبەستم لەم یادەوەرییە كورتە ئەوە نییە باس لەم بابەتە بكەم كە ئاوێكی زۆر هەڵدەگرێت و رۆشنایی دەخاتە سەر زۆر لایەن و راستی شاراوە و شێواندراوی ئەو كات و دواتری مێژووی رێكخراوە نهێنییە بەرهەڵستكارەكانی حكومەتی داپڵۆسێنەری بەعس، با لێدوان لەم بابەتە بۆ كاتێك و دەرفەتێكی دیكە بێت. ئەوەی لێرەدا مەبەستمە گرێدانی ئەم وەبیرهاتنەوەیە هەق و رەوایەیە بە بارودۆخی ئەمڕۆی كوردستان وەك دەسپێكی بابەتی نوسینەكەم، هیواداریشم ئەو مەبەستەی دەمەوێت بتوانم بیپێكم.
(1)
رۆشنبیر هەردەم كاریگەریی ئەو كۆمەڵگایەی لە سەرە كە تیایدا دەژی، ئەویش بە دەوری خۆی كار لە باری رۆشنبیری كۆمەڵگا دەكات، رۆشنبیریش بەگشتی بەرهەمی فیكریی مرۆڤەكان و كارلێكردنیانە و رەنگدانەوەی ئەو كۆمەڵگایەیە كە بەرهەمی دێنێ. سەرچاوەی رۆشنبیری هەر تاكێك كۆمەڵگایە، بەڵام مەرج نییە تاك هەڵگری هەموو توخمەكانی رۆشنبیری كۆمەڵگاكەی خۆی بێت. رۆشنبیر لە هەر كۆمەڵگایەدا هەندێك زانیاریی گشتی كەڵەكە دەكات، بەڵام بەدەستهێنانی زانیاریی گشتیی كۆكراوە بە بێ هەڵوێستێكی رەخنەگرانە و ئاراستەیەیەكی فیكری، دەبێتە هۆی ئەوەی خاوەنەكەی پێی وابێ زۆر دەزانێ و ئەوەی بە مێشكدا نایە كە ئەو جۆرە زانیارییە گشتیانە نابنە هۆی خولقاندنی رۆشنبیرێكی رەسەن وداهێنەر. رۆشنبیر خەسڵەتێكە لە وڵاتی ئێمەدا بە خوێندەوار دەبەخشرێت،بە تایبەتیش بە دەرچووی پەیمانگا و زانكۆكان.
زۆربەی پێناسەكانی چەمكی "رۆشنبیری: جەخت دەكەنە سەر گرنگی فێربوون وەك توخمێكی سەرەكی بۆ كەڵەكە بوون و گەشەپێدانی رۆشنبیری. بێگومان هەر كۆمەڵگەیەك رۆشنبیری (كولتور) تایبەت بە خۆی هەیە كە زادەی چالاكییە مرۆییە كەڵەكەبووەكانە بە درێژایی وەچە یەك بەدوا یەكەكاندا.جیاوازی كولتور لە كۆمەڵگەیەك بۆ یەكێكی دیكە دەگەڕێتەوە بۆ جیاوازی لە زێدەبوون و كەڵەكەبوونی كولتوور لە رووی چۆنییەتی و چەندایەتییەوە بە درێژایی مێژوو. هەر كۆمەڵگایەك كولتووری تایبەتی خۆی هەیە و هیچ كۆمەڵگایەكیش بێ كولتور نییە، چونكە كولتوور شێوازی ژیانە، بەڵام لە شێوەی پلەی گەرمیدایە، جاری وا هەیە ئاستەكەی بەرزە وجاریش هەیە لە ئاستەكەی نزمە.
(2)
بەراورد كردن لە نێوان ئاستی رۆشنبیری دوو یان پتر لە دوو قۆناغی ژیان، یاخود دوو وەچەدا كارێكی سانا نییە و هەر سەردەمە تایبەتمەندی خۆی هەیە و ناكرێت ئەمڕۆی كۆمەڵگای كوردستان و بزاڤە رۆشنبیرییەكەی بە هەمان پێوەری پێش 30 ساڵ بپێوین، یاخود دەقاو دەق بەو بارودۆخەی بەراورد بكەین كە لە هەفتاكانی سەدەی رابردوودا هەبوون، هەرچەندە ئەمە لایەنێكی مەسەلەكەیە و لایەنەكەی دیكەشی ئەوەیە كە ئەمڕۆش لە دوێنێ دابڕاو نییە و ئەوەی ئێستا هەیە درێژە پێدەری سەرجەم توخمە رۆشنبیری و مەعریفییەكانی پێشترە لە هەلومەرجێكی دیكە و جیاوازدا. هەر بۆ نموونە هیچ نەبێ لاوی كورد ئەمڕۆ بە زۆر عەسكەری پێناكرێت و نابردرێت بۆ شەڕێكی ماڵوێرانكەرانە لەگەڵ دەوڵەتێكی دراوسێی عێراق، هەروەها مەترسی ئەوەی لەسەرنییە كە دەزگایەكی ئەمنی عێراقی لەسەر خەباتی كوردایەتی سزا و ئەشكەنجەی بدات و ژیانی بەردەوام لە مەترسیدا بێت، هەروەها ئەركی خەباتكردنیشی لە بزووتنەوەیەكی رزگاریخوازی چەكداری لەسەر لاچووە.
ئەگەر دیقەت لە بزاڤی رۆشنبیری و هونەری ئەمڕۆی كوردستان بكەین دەبینین گەشەكردنەكەی پتر ئاسۆییە نەك ستوونی، یان بە شێوەیەكی دیكە گەشەسەندێكی چەندایەتییە پتر لەوەی چلۆنایەتی بێت. هەر بۆیەش هەست كردنێك هەیە بە پاشەكشەكرنی كولتوریی ئینتما بۆنەتەوە و قووڵی توانا مەعریفییەكان لەسەر ئاستی تاكدا بە بەراورد لە گەڵ هەبوونی ئەم هەموو دامودەزگا و سەرچاوە بەرفراوانە مەعریفیانە و رووناكبیرییانە بۆ تاكی كورد لەسەردەمی ئێستادا، ئەگەر ئاستی رۆشنبیری لە پاكشەدا نەبێت ئەوا لە ئاستی ئەو شۆڕشە مەعلوماتییەدا نییە كە سەرتاپای دنیای گرتۆتەوە.
(3)
زۆر جار باس لە بوونی رۆشنبیر یان كەسایەتییەكی مەعریفی بێ ئینتما یان بێ ناسنامەیەكی نەتەوەیی دەكرێت، رەنگبێت ئەمە بۆ تاكی نەتەوەیەكی دیكە بچێتە سەر، بەڵام بۆ تاكی كورد كە نەك هەر كیانێكی سەربەخۆی نەتەوەیی نییە، بەڵكو لەلایەك ژیانی كولتووری بەردەوام دەكەوێتە بەر پەلامار و هەوڵی تواندنەوە و شێواندن لە لایەن مونافیسە نەتەوەییەكانییەوە، لەلایەكی دیكەوە تەوژمی بەهێزەی عەولەمە و ئازادییە رەهاكانی تاك و مۆدیلی تازەگەرایی بێ ئینتما و سەرەڕۆ وایكردووە ئەركە نەتەوەییەكان تا رادەیەكی زۆر فەرامۆش بكرێت، مەترسییەكەش لەوەدایە كە ئەم تەوژمە نەك تای تەرازووەكە هەر لاسەنگ دەكات، بەڵكو هیچ چوارچێوەیەكیش بۆ پێكەوەژیانی ((لە چوارچیوەی چەمكی یەكگرتن وململانێ)) دژەكان قبوڵ ناكات و بەمەش فەزایەك دێتەكایە كە هەر هەموو دەسكەوتەكان و هەبووە نەتەوەیی و تەنانەت مەعریفییەكانیش دەخاتە مەترسییەوە. ئەركی نیشتمانی و نەتەوەیی هەرە لەپێشی ئەمڕۆی سەرجەم رۆشنبیران داكۆكی كردن و بەشداریكردنە لە پاراستنی ئەو كیانە سیاسییەی ئەمڕۆی باشووری كوردستان، كە پێم وایە هیچ تاكێكی كورد ناتوانێت نكوڵی لە زەرورەت و سوودە بەربڵاوەكانی بكات. لەم پێودانگەدا هیچ نەبێت با سەرنجێكی هەڵوێستی رۆشنبیرانی هەندێك لە گەلانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بدەین لە كاتی بوونی مەترسی لەسەر ئەمن و كیانی نەتەوەییان. ئەم داكۆكی كردنەش بە هیج كلۆجێك مانای ئەوە نییە كە رۆشنبیران ئەركە دیموكراتی و مەعریفییەكانیان فەرامۆش بكەن، یان رەخنە لە سیاسەت و رەفتارەكانی دەسەڵات و حكومەت نەگرن. نەخێر مەبەست ئەوەیە ئەركە نەتەوەییەكان لە بارودۆخی گشتیی ئێستای كوردستاندا نەكرێنە قوربانی هەڵوێست و رەخنەی نامەسئولانە و ئاڵۆزكارانەی ئەوتۆ كە سەرجەم پرۆسەكە بخاتە بەر مەترسییەوە و لە ئاكامدا هەم لە قەلان بین و هەم لە كۆتران. ئەم رووداوەی كە لە سەرەتای ئەم نووسینەشدا ئاماژەم پێی كرد نموونەیەكی روونی ناو بزووتنەوەی سیاسیی كوردستانە دەربارەی ئەولەوییەت بەخشین بە ئەركە نەتەوەییەكان و فەرامۆش نەكردنی ئەركە مەعریفی و دیموكراتییەكان.