بەم دواییە، ئیدارەی سەرۆكی ئەمەریكی باراك ئۆباما، بەشێوەیەكی بەرچاوو زیاتر لەجارێك، دووپاتی ئەوەی كردەوە كە ڕێز لەدەستووری عێراق دەگرێت و هەوڵی چارەسەركردنی كێشەكانی نێوان هەولێرو بەغدا لەسەر بنەمای ئەو دەستوورە دەدات. ئەمە لەو بەیاننامەیەی كۆشكی سپی دا هاتبوو كە بەر لە مانگێك لە ئاست پەیوەندییەكانی هەولێرو بەغدا بڵاو كرایەوە. هەروەها لە قسەو راگەیاندنەكانی سەرۆك ئۆباما دەركەوت، چ لە دوای بڵاوبوونەوەی بەیاننامەكەو چ لە كاتی پێشوازیكردنی جەنابی سەرۆكی كوردستان مەسعود بارزانی لە كۆشكی سپی. ئینجا لەوەشدا بەدیاركەوت كاتێك هەر دوو وەزیری دەرەوەو بەرگریی ئەمەریكی هیلاری كلینتۆن و رۆبەرت گیتس دووپاتی ئەوەیان كردەوە كە واشنتۆن پابەندە بە یارمەتیدانی عێراقییەكان بۆ چارەسەركردنی كێشە ناوخۆییەكانیان لەسەر بنەمای دەستوور.
ئەوەی راستی بێت، ئەم هەڵوێستەی ئیدارەی ئۆباما لە بەرامبەر دەستووری عێراق، خۆی لە خۆیدا، چاكترین پشتگیربیە نەك تەنیا بۆ مەسەلەی بنیات نان و پەرەپێدانی بونیادی دیموكراسی لە عێراقی تازەدا، بەڵكو بۆ مەسەلە سیاسییە رەواكەی كوردیش لە ناو دەوڵەتی عێراقدا. بۆیە، هەر كاتێك گوێمان لە هەڵوێستێكی لەو بابەتە دەبێت، جا چ لە ئەمەریكاوە دەربچێت، یان لە هەر دەوڵەت و لایەنێكی دیكەوە، ئەوا پێویستە كورد، بە شێوەیەكی گشتی، بەو هەڵوێستە دڵخۆش بێت و بە هەڵوێستێكی دۆستانەی لە قەڵەم بدات و وای لێك بداتەوە كە هەڵوێستەكە بۆ پشتگیریكردن و داكۆكی كردنە لە مافە رەواكانی لە ناو دەوڵەتی عێراقدا.
لە راستیدا، كورد دەسكەوتی زۆرە لە عێراقی تازەدا، بەڵام گومان لەوەدا نییە كە گەورەترین ئەو دەستكەوتانە دەستووری هەمیشەیی عێراقە. هۆكارە سەرەكییەكەی ئەو مەسەلەیەش ئەوەیە كە دەستووری هەمیشەیی لەلایەك زەمانەتی دیموكراسییە لە عێراق و لە لایەكی دیكە زۆربەی هەرە زۆری مافە نەتەوەییەكانی كوردی تێدا نەك تەنیا بەدیكۆمێنت كراوی، بگرە بە ئامادەكردنیشی بۆ جێبە جێكردن. راستە جار جار، لەم ماددەو ئەو ماددەیەی دەستووری هەمیشەیی كەموكورتییەكی بەرچاو یان غەیرە بەرچاو هەیە. راستە لە هەندێك بوارو بڕگەدا، مافەكان بە شێوەیەكی رێكوپێك و بە پێی ویست و ئارەزووی كورد نەنووسراوەتەوە. راستە سەروسیمای دەستوورەكە و ناوەڕۆكەكەی زۆرتر بۆ عێراق و بەهێزكردنی دەوڵەتەكەی تەرخان كراوە. بەڵام، دەبێت ئەو راستییەش لەبەر چاو بگرین كە میكانیزمەكانی پڕۆسەی دیموكراسی زامنی ئەوەیە لە دواڕۆژدا كەمورتییەكان لە رێگەی دوو شێوازەوە چارەسەر بكرێن: یەكەم، لە رێگەی پڕۆسەی گەشەپێدانی دیموكراسی و بەهێزتركردنی دەقەكانی دەستوور لەماوەی داهاتوودا. دووەم، بەلەبەر چاو گرتنی ئەو راستییەی كە پڕۆسەی دیموكراسی لە ناو دەوڵەتێكی فرەنەتەوەو فرە مەزهەبی وەكو عێراق، زۆر جار پێویستیی بەوە هەیە كە دەستوورو دەوڵەت لە سەر بنەمای تەنازولات و سازشی سیاسیی هاوبەش دابمەزرێن.
بە هەر حاڵ، لە ماوەی هەشتا نەوت ساڵی رابردوودا، میللەتی كورد زۆر جار دەرفەتی ئەوەی بۆ هاتۆتە پێش كە رێگە چارەیەك بۆ كێشە سیاسییەكەی خۆی لەگەڵ بەغدا بدۆزێتەوە، بەڵام ئەوەی جێگەی سەرنجە ئەوەیە كە رێگە چارەكە زۆری نەدەبرد خڵتانی خوێن دەبوو. هۆكارەكە سەرەكییەكەیش، لەو بوارەدا ئەوە بوو كە رێگە چارەكە هەر بە دەقێكی سیاسی دەمایەوەو نەدەچووە ناو دەستوورو یاساوە. مانەوەی رێگە چارەكە لە دەرەوەی دەقەكانی دەستوور وای دەكرد بڕیارە سەرەكییەكەی چارەنووسی ئەو رێگە چارەیە بە دەست حكومەتەكانی عێراقەوە بێت نەك بە دەست دەستوورو دامودەزگا دیموكراسییەكان. هەر بۆیەش ئەو حكومەتانە بەئارەزووی بەرژەوەندییە رەگەزپەرستی و دیكتاتۆریانەكەی خۆیان مامەڵەیان لەگەڵ دەكردوو هەر كاتێك بیاندیایە بەرژەوەندییەكانیان لەگەڵ تێك و پێك دانی مافەكانی كوردو شوێن بزركردنی رێگە چارەی ئاشتیانەی كێشەكەیەتی، ئەوا بێ سێ و دوو، روویان لە ئینكاركردنی مافەكان دەكردو سەر لە نوێ شەڕی لە دژ كورد بەرپا دەكرد.
ئەمڕۆ، یان وردتر لەوەتەی رژێمی پێشووی عێراق لە ئەنجامی شەڕی ئازادیی عێراق رووخاوەو پڕۆسەیەكی سیاسیی تازە بۆ دروست كردنەوەی عێراق هاتۆتە گۆڕێ، لە ساڵی 2003 بە سەرەوە، ئەوا سەكردایەتیی سیاسیی كورد، بە پەلەو بەو پەڕی حەماس و دڵگەرمییەوە رووی لەوە كرد كە داواكاری نووسینەوەی دەستوورێكی هەمیشەیی بێت بۆ عێراق. مەبەست لەو داواكارییە دوو شت بوو: یەكەم، عێراقی دیموكراسی بە بێ دەستوورێكی هەمیشەیی دانامەزرێت. دووەم، مافە نەتەوەییەكانی كورد بەردەوام لەبەردەم مەترسیی هەڵوەەشانەوەدا دەبن ئەگەر جێگەیان لە ناو دەستوورە هەمیشەییەكەدا بۆ نەكرێتەوە. لێرەوە، كاتێك، ساڵی 2005، دەرفەتی نووسینەوەی دەستووری هەمیشەیی لە عێراق هاتە پێش، بێ هیچ دوو دڵی و راڕایی كردنێك، سەركردایەتی كورد درێغیی لە بەشداریكردن لە پڕۆسەی نووسینەوەی دەستوور نەكرد. دواتر نەك تەنیا جێ پەنجەی كورد لەو دەستوورەدا بە ئاشكرا بە دەركەوت، بگرە رۆڵی كورد لە عێراقی تازەشدا لەو رێگەیەوە زۆر كاریگەرو گەورە بوو.
مەعلوومە، كە دەستوور لە هەر وڵاتێكدا رێكخەری ژیانی سیاسی و یاسایی و ئابووری و كۆمەڵایەتی و ئیداریی ئەو دەوڵەتەیە. بە بێ دەستوور، دەوڵەت وەكو كەشتییەكی بێ كەشتیوان وایە. بۆیە دەگوترێت سەرچاوەی یاساو دەسەڵات لە ناو هەر دەوڵەتێكدا دەستووری هەمیشەییە. دیكتاتۆرییەت هەمیشە سەرچاوەی هێزو هۆی تاوسەندنی دەسەڵاتەكانی خۆی، چ لە عێراق و چ لە دەوڵەتانی دیكەدا، لەوەدا دۆزیوەتەوە كە دەستووری هەمیشەیی بسڕێتەوەو باز بە سەر یاسادا بدات. هەر كاتێكیش میللەتان ویستبێتیان رێگە لە دیكتاتۆریەت و دەسەڵاتە رەهاكانی بگرن و زەمینە لەبەردەم دیموكراسی و فرەخوازیدا خۆش بكەن ئەوا زوو روویان لە ژیاندنەوەی دەستوورێكی هەمیشەیی كردۆتەوە. ئەمڕۆ لە عێراقدا، هەوڵ زۆرە بۆ ئەوەی رۆڵی دەستوور كەم بكرێتەوە. بێگومان یەك لە مەبەستە گەورەكانی ئەو هەوڵە رەشانە ئەوەیە كە زەمینە خۆش بكرێت بۆ گەڕانەوەی دیكتاتۆرییەت لەلایەك و بازدان بەسەر مافە دەستوورییەكانی كورد لە لایەكی دیكەوە.
هەر لەو سۆنگەیەشەوەیە، زۆر جار دەگوترێت ئەگەر دەستوور پێشێل بكرێت و رێگە لە جێبەجێكردنی بەندەكانی بگیرێت، ئەوا مانای وایە، رێگە خۆش دەكرێت بۆ ئەوەی دەوڵەتی عێراق لەبار یەك هەڵبوەشێتەوە. یەك لە زەمانەتە هەرە گەورەكانی مانەوەی دەوڵەتی عێراق بە یەك پارچەیی دەستوورە. هۆكارەكەیش ئەوەیە كە دەستووری هەمیشەیی سەرچاوەی نەك تەنیا دەسەڵات و یاسایە، بەڵكو سەرچاوەی دیموكراسیشە. بەبێ ئەو دەستوورە، یان بە بێ جێبەجێكردنی ئەو دەستوورە، دەوڵەتی عێراق تووشی هەڵوەشانەوەو لە بار یەك چوون دەبێت، چونكە ئەوەی پێكهاتەو حزب و لایەنە جیاوازەكانی دەوڵەتی عێراق بە یەكدی دەبەستێتەوە دەستوورە.
بێجكە لەو هەموو رۆڵە گەورەیە، دەستووری هەمیشەیی عێراق بۆ كورد قازانجێكی زۆر گەورەی دیكەیشی تێدایە كە ئەویش ئەوەیە دەستوور رێگە چارەی بۆ چەندین كێشەی گرنگی نەتەوەیی كورد داڕشتووە. كەركووك و ناوچە دابڕاوەكان و فایلی نەوت و غاز و پێشمەرگەو بودجەو تایبەتمەندێتیی كوردستان و فیدرالیەت و ئاسایشی نەتەوەیی بەشێكی گرنگی ئەو مافە نەتەوەییانەن كە لە دەقی دەستووری هەمیشەیی عێراقدا نەك تەنیا دانیان پیا نراوە، بەڵكو رێگە چارەشیان بۆ دەست نیشان كراوە. ئەمانە دەسكەوتی گەورەن. پارێزگاری لێیان ماناكەی لەوەدایە كە پێویستە پارێزگاری لە دەستووری هەمیشەیی عێراق بكرێت.
كاتی خۆی جەنابی سەرۆك، زۆر بە روون و ئاشكرایی ئەوەی خستەروو كە شەڕی داهاتووی كورد لە ناو عێراقدا شەڕی دەستوورە. مەبەستە سەرەكییەكەی شەڕی دەستوور ئەوەیە كە ئەگەر كورد بیەوێت لە ناو دەوڵەتی عێراقدا بە مافە نەتەوەییەكانی شاد بێت ئەوا پێویستە، بێ یەك و دوو، خەبات بۆ جێبەجێ كردنی دەستوور بكات. جێبەجێ بوونی بڕگەكانی دەستووری عێراق، یان پابەند بوون بە ماددەو بڕگەكانی مانای پابەندبوونە بەبەرجەستەكردنی مافەكانی كورد. بگرە، مەسەلەكە وایلێهاتووە ئەگەر راستەوخۆ باسیش لە مافی كورد نەكەیت لە عێراق، بەڵكو تەنیا كار بۆ جێبەجێكردنی ماددەكانی ناو دەستووری هەمیشەیی بكەیت، ئەوا مانای وایە رێگەیەكی زۆر یاسایی و زۆر دەستووریت هەڵبژاردووە بۆ دوو شت: بۆ جێبەجێ بوونی مافەكانی كورد و بۆ جێبەجێبوونی دیموكراسی لە عێراق.
لێرەوە، كاتێك ئەمەریكا دێت و جەغت لەسەر جێبەجێكردنی دەستووری عێراق دەكاتەوە، یان بەڵێنی ئەوە دەدات كە یارمەتیدەر بێت لەوەی عێراقییەكان بتوانن كێشەكانی خۆیان لەسەر بنەمای دەستوور چارەسەر بكەن، ئەوا رێك بە شێوەیەكی ناڕاستەوخۆ دەیەوێت پێمان بڵێت كە یارمەتیدەر دەبێت لە جێبەجێ كردنی مافە دەستوورییەكانی كورد. یارمەتیدەر دەبێت لەوەی زمانێكی هاوبەشی دەستووری بدۆزرێتەوە بۆ ئەوەی هەولێرو بەغدا لەو رێگەیەوە هەموو فایلە هەڵپەسێردراوەكانی نێوانیان چارەسەر بكەن. ئەمەش مانا راستەوخۆكەی ئەوەیە كە گەورەترین هێز بۆ وەگەڕ حستنی میكانیزمەكانی ناو دەستووری هەمیشەیی مسۆگەر كراوەو ئیتر لەمەودوا رەنگە زۆر لە جاران ئاسانتر، بگرە لە رێگەی میكانیزمەكانی دیموكراسی و یاسا، كێشەكانی نێوان هەولێرو بەغدا چارەسەر بكرێن. بە كورتی بۆ ئەوەی دەوڵەتێك بیەوێت دۆستایەتی خۆی بۆ كورد تەئكید بكات، ئەوا ئەوە هەر بەوە ناكرێت دەوڵەتەكە راستەوخۆ بێت باس لە مافە نەتەوەییەكانی كورد لە عێراقدا بكات، بەڵكو بەوەش دەكرێت كە بێت بە ئاشكراو پابەندبوونی خۆی بەجێبە جێ بوونی دەستووری عێراقەوە رابگەیەنێت و لەو بوارەشدا یارمەتیدەر بێت و تەگەرە دروست نەكات.