ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لانكەی كۆمەڵێك ناكۆكی و كێشەو گرفتی گەورەی مێژوویی و تازەیە، هەر میللەتێك بیەوێت بەكەرامەت و ئاسوودەیی لەو ناوچەیەدا بژیێت و گەشە بەرۆڵی شارستانی خۆی بدات، ئەوا دەبێت خۆی دوور بگرێت نەك لەكەلتوورە ئاڵۆزەكەی ئەو ناوچەیە، بەڵكو بەپلەی یەكەم، لە ناكۆكی و جیاوازی و كێشمەكێشەكانی. لەجیاتی خۆ بەستنەوە بەو كەلتوورە پڕ رق و كینەو شەڕو یەخانگیرییە، وا باشترە میللەتێكی وەكو كورد كە لەناو جەرگەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەڵكەوتووەو تازە هەنگاو بەرەو دواڕۆژی خۆی هەڵدەنێت، خۆی بەئاسۆو بەها جیهانییەكان ببەستێتەوە، هەر لەو سۆنگەیەشەوە، خۆی دوور بگرێت لەهەموو شەڕو پێكدادان و رووبەروو بوونەوەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست.
لێرەوە سەركردایەتیی سیاسیی كورد كارێكی باشی كردووە بەوەی كە لەماوەی چەند ساڵی رابردوودا خۆی دوور گرتووە لەهەر جۆرە ركەبەرایەتی و دوژمنایەتییەكی دەوڵەتی ئێران. وەك مەعلوومە ئێران لەهەلومەرجی ئەمڕۆدا ناوەندی كێشەیەكی گەورەی پێكهێناوە كە هەموو جیهانی پێوە خەریكە. تەنانەت ئەو خۆ خەریك كردنە وەختە بگاتە ئاستی سزای نێودەوڵەتی و شەڕێكی بێ ئامانی سەربازی. ناوە ناوە، بۆنی مەترسیی ئەوەش دێ كە هەر پێكدادانێك ببێتە هۆی تەپینەوەیەكی گەورەترو ترسناكتری سیاسی و سەربازی لە ناوچەكەدا.
ئەوەی راستی بێت، ئێران نەك تەنیا لەماوەی سی ساڵی رابردوو، بگرە زۆر لە پێشتریش، تەنانەت لەسەردەمی محەممەد رەزا شاوە، هەمیشە دەوڵەتێكی سەركێش بووە، تەماح و هەوایەكی زۆری هەبووە بۆ خۆ فراوانكردن و پەلهاویشتن. كیانێكی مێژوویی پڕ كێشەو گیروگرفت بووە. ناكۆكی و ململانێیەكی زۆری هەبووەو هەیە لەگەڵ كۆمەڵگای نێودەوڵەتی و دەوڵەتە گەورەكانی جیهان. بۆ بەدبەختی كورد لەرووی جوگرافییاوە كوردستان جیرانی ئەو دەوڵەتە پڕ كێشەیەیە، پتر لە 700 كیلۆمەتر سنووری هاوبەشی لەگەڵ دەوڵەتی ئێران هەیە. بەشێكی گرنگی كورد لەناو قەوارەی ئەو دەوڵەتەدا دەژیێت، بۆیە راگرتنی لەنگەر لەگەڵ ئێران كارێكی سەخت و دژوارە. خۆ ئەگەر حسابی كوردستان لەو مەسەلەیە بكەین، ئەوا بۆ كوردی عێراق كارێكی زۆر پێویستە. خۆی دوور بگرێت لەهەر كێشەو گیروگرفتێكی ترسناك لەگەڵ ئێران ئەو جۆرە رەفتارە نەكاری ئێمەیەو نەبۆ ئێمەش باشە.
ئەگەر بەگشتی چاوێك بەهەیكەلی ناوەخۆی ناوچەكەمان بگێڕینەوە دەبینین دەوڵەتانی بەتوانستی ئەوتۆ لەرۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا هەیە، كە لەكورد زۆر زۆرتر دەسەڵاتی سیاسییان هەیەو لەشكری بەهێزتریان هەیەو لەرووی ئابووری و سیاسی و بازرگانییەوە بایەخێكی تایبەتیان لەناو مۆزاییكی سیاسەتی جیهانیدا هەیەو، زنجیرەیەكی درێژی بەرژەوەندی و هاوپەیمانێتی لەگەڵ ئەمەریكاو ئەوروپا كۆیان دەكاتەوە، كەچی لەمەسەلەی ئێران و رووبەرووبوونەوەی مەترسییەكانیدا، بە تایبەتی مەترسیی بەرنامەی ئەتۆمی، هەمیشە خوازیاری ئەوەنە پەیوەندی و هاوكاری و مەوداكانی نێوانیان لەگەڵ تاران ئاسایی بێت. تەنانەت دەوڵەتێكی وەكو ئیماراتی عەرەبی كە سێ دوورگەی لەناو ئاوی كەنداو لەلایەن سوپای ئێرانەوە داگیر كراوە، تا ئێستا پەیوەندییە دیپلۆماسیەكانی لەگەڵ تاران پاراستووەو هەموو جۆرە مامەڵەیەكی بازرگانی و ئابووری لەگەڵ ئەو وڵاتەدا دەكات.
بێگومان، مەبەست لەو قسانە ئەوە نییە كورد دەبێت مل كەچی ئێران و سیاسەت و تەماحەكانی ئەو وڵاتە سەركێشە بێت. كوردستانی عێراق لەچەندین بواردا كێشەی گەورەی لەگەڵ ئێران هەیە، كە ئەویش بۆردومانكردنی ناوچە سنوورییەكانیەتی لەلایەن تۆپخانەی ئێران. ئینجا كێشەی (پژاك)ە كە تاران پێی وایە لە ناو خاكی كوردستانی عێراقەوە هێڕش دەكەنە سەر مۆڵگا سەربازییەكانی لەو دیوو سنوور، راستە نابێت خواستی ئێران لەبواری هەر دوو ئەو كێشەیەدا قبوڵ بكەین، بەڵام لەو بەرامبەرەدا هەق وایە، كۆششێكی زۆرتر بدرێت بۆ ئەوەی قەناعەت بە تاران بهێنرێت كە دیپلۆماسی و دایەلۆگ تاكە رێگەی چارەسەركردنی كێشەكانی نێوانمانە، لەمبوارەدا راست نییە وای بۆ بچین كە ئێران بە چارەسەری دیپلۆماسی رازی نابێت و گوێ بۆ دایەلۆگ شل ناكات. ئەی ئەوە نییە دەوڵەتێكی تاكڕەوی وەكو توركیا دوای هەشتا ساڵ لەسەركێشی و شۆڤێنیزم، دوا جار بەو شێوە چارەسەرییە رازی بوو، لەگەڵ ئەوەش كێشەی كوردی عێراق، لەناوەرۆك و شێوەكانیدا، لەگەڵ ئەنقەرە زۆر قورستر بوو لەوەی لەگەڵ تارانی هەیە.
بە هەر حاڵ، بۆ ئەوەی ئەو تابلۆیە بەشێوەیەكی روونتر ببینین، رەنگە وا پێویست بكات ئاوڕ لەراستی ئەوە بدەینەوە كە ئەوا نزیكەی دە ساڵە ئەمەریكا بە هەموو شێوازو فشارێكی خۆیەوە هەوڵ دەدات هاوپەیمانێتیەكی ناوچەیی لە دەوڵەتە دۆستەكانی، لەناوچەی كەنداوو رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و جیهانی عەرەبیدا، لەدژی ئێران پێك بهێنێت. میسرو سەعودی و ئوردون و كوێت و ئیمارات و پاكستان و توركیا بەشێكن لەو دەوڵەتانی ئەمەریكا چاوی لە هاوپەیمانێتیانە لەگەڵیان لەبەرامبەر ئێران. مەبەستی واشنتۆن لەو جۆرە كارە ئەوەیە كە هاوپەیمانێتیە ناوچەییەكە تەواوكەری هاوپەیمانێتیە نێودەوڵەتییەكەی بێت كە ماوەیەكە بەهۆی فغایلی ئەتۆمییەوە لە دژی ئێران خەریكیەتی. كەچی لەگەڵ ئەو هەموو هەوڵانەشی دا، تا ئێستا ئەمەریكا هیچ جۆرە سەركەوتنێكی كاریگەری لەو مەیدانەدا بە دەست نەهێناوە. بگرە لەبەر ئەوەی دەوڵەتانی ناوچەكە، بە هاوپەیمانەكانی ئەمەریكاشەوە، پێیان وایە ئێران دەوڵەتێكی جیرانەو سروشتی سیاسی و كۆمەڵایەتی و رۆشنبیری و شەڕی تیرۆر لە ناوچەكە ئیتر توانستی شەڕێكی دیكەی نەماوە، بۆیە زۆرتر دەستیان بە بەرژەوەندییەكانی خۆیانەوە گرتووەو ملیان بۆ داواكارییەكانی ئەمەریكا لە بواری فشار خستنە سەر ئێران دانەداوە.
راستە، لەو ماوەیەی رابردوودا جۆرە دۆستایەتی و هاوپەیمانێتیەكی گەرم، كوردی لەگەڵ ئەمەریكا كۆكردۆتەوە، بەڵام یەك لەحیكمەتەكانی سیاسەتی كوردی بۆ تایبەتی لەو شەش ساڵەی رابردوو، ئەوە بووە كە خۆی نەخزاندۆتە ناو پانتایی ناكۆكییەكانی واشنتۆن لەگەڵ چەند دەوڵەتێكی ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست. بگرە بە پێچەوانەشەوە هەوڵی داوە پەیوەندییەكانی نەك لەگەڵ دەوڵەتی ئێران بە تەنیا، بەڵكو لەگەڵ دەوڵەتانی دیكەی ناوچەكەش، بەتاییەتی ئەوانەی ناكۆكی و نێوان ناخۆشییان لەگەڵ ئەمەریكا هەیە وەك سوریا، خۆش و تەباو بێ گری بێت. بەڵام كێشەی گەورە لێرەدا ئەوەیە كە ئێران لەماوەی داهاتوودا، ساڵێك یان دوو ساڵی دیكە، رەنگە بكەوێتە ناو بازنەیەكی توندی دوژمنایەتی و شەڕ لەگەڵ ئەمەریكاو كۆمەڵگای نێودەوڵەتی.
بەرنامە ئەتۆمییەكەی تاران تا دێت رق و كینەو ناكۆكییەكانی لەگەڵ جیهان و دەوروپشت بە هێزتر دەكات. تا دێت ئەو بەرنامە خەتەرناكە ئەگەرەكانی سزای نێودەوڵەتی و شەڕ نزیك دەكاتەوە، بۆیە زۆر گرنگە ئەو سیاسەتەی تا ئێستا لە بواری كوردیدا لەبەرامبەر تاران پەیرەو كراوە، بۆ لەمەو دواش هەر هەمان سیاسەت پەیڕەو بكرێت. چ پێویستییەك لە ئارادا نییە، كورد ببێتە بەشێك لەو نەخشانەی بۆ شەڕكردنی ئێران دەكێشرێت. لە راستیدا وەزعەكە تا ئێستا وایە. بەڵام گرنگ ئەوەیە بۆ لەمەو دواش هەر وا بێت. پێم وایە، هەر كاتێك و بە هەر هۆیەكەوە بێت، هەڵەیەكی گەورەیە چ لەگەڵ ئێران و چ لەگەڵ دەوڵەتانی دیكەی ناوچەكە خۆ بهاوێژینە ناو گۆماوی ناكۆكی.
گومان لەوەدا نییە كە ئێران لە ناوخۆیدا زۆر زاڵمانە لەبەرامبەر ئۆپۆزیسیۆنی ناوەخۆی دەجوڵێتەوە، راستە خۆ دوور دەگرێت لەهەر چاكسازی و ریفۆرمێكی سیاسی و ئابووری و هیچ ئامادەیەكیشی تێدا نییە بە رووی پێكهاتە ناوخۆییەكانی بكرێتەوە لە پێشەوەیان كورد. هەروەها راستە، ئێران دەوڵەتێكە دەست دەخاتە ناو كاروباری ناوەخۆی دەروو جیرانی. بگرە هەندێك جار دنەی توندوتیژیش لەو وڵاتانە دەدا. لەوانەش بەولاتر، راستە، ئێران نموونەیەكی حوكمی لە ناوەخۆی دامەزراندووەو دەیەوێت ئەو نموونە مەزهەبیەی حوكم و دەسەڵات بەسەر جیهانی ئیسلامی بسەپێنێت بە تایبەتی جیهانی ئیقلیمی. بەڵام لەو هەموو راستیانە راستتر ئەوەیە كە لە دوا حسێبدا دەوڵەتێكی گەورەیە. خاوەنی قودرەتێكی زۆرە. توانستی دەست وەردانی لەكاروباری وڵاتانی دەوروپشت زۆرە. بۆیە وا چاكترە كێشەكانمان لەگەڵی بەسیاسەت و دیپلۆماسی چارەسەر بكەین.
دیسانەوە راستە، كە ئەویش لە باری خۆیەوە پێویستە هەمان شت بكات. بگرە هەر هەوڵێكی كوردستان لەو بوارەدا رەنگە سەر نەگرێت، ئەگەر ئەویش لە باری خۆیەوە بە نیازی دیپلۆماسی نەیەتە پێش. بەڵام ئەگەر بە وردی سەیری بارودۆخی پێوانەكانی هێز لەناوچەكە بكەین دەبینین ئامانجی گەورەی میللەتێكی وەكو كورد لەم قۆناغەدا دەبێت خۆ دوور گرتن بێت لە ناكۆكی و لەگەڵ ئێران. هەروەها رێگە نەدرێت هیچ وڵاتێك، تەنانەت ئەمەریكا، كوردستان وەكو بنكەیەك بۆ لێدانی ئێران یان بۆ فشار خستنە سەری بەكار بهێنێت. ئەم جۆرە هەڵویستانە زەمینەیەكی لەبار دروست دەكەن بۆ ئەوەی لە دوارۆژێكی بەرچاودا متمانە لەگەڵ تاران دروست بكرێت و، كێشەكانمان بە دیپلۆماسی و دایەلۆگ لەگەڵی چارەسەر بكەین.