بڕیارە، لە رۆژی 7ی مانگی ئاداری ساڵی داهاتوودا، لە تەواوی عێراق، بە هەرێمی كوردستانیشەوە، پڕۆسەی هەڵبژاردنێكی گشتیی بۆ پەرلەمان بەرێوە بچێت. زۆربەی چاودێرانی سیاسی لە جیهان و ناوچەكەو ناوخۆدا، پێیان وایە پڕۆسەی سیاسیی عێراق لە رێگەی هەڵبژاردنی داهاتووەوە پێ دەنێتە قۆناغێكی ئێجگار تازەو ئێجگار دژوارو ئێجگار بایەخدار بگرە، هەندێك لەو چاودێرانە پێیان وایە دواڕۆژی مەسەلەی كورد لە ناو عێراق لەو هەڵبژاردنەدا دەست نیشان دەكرێت.
مەعلوومە، ئەمریكییەكان نەخشەی ئەوەیان داڕشتووە كە لە دوای تەواو بوونی پڕۆسەی هەڵبژاردن، ئیتر دەست بە كێشانەوەی هێزە سەربازییەكانی خۆیان بكەن لە ناو عێراق. بڕیار وایە، بە پێی جەدوەلێكی زەمنی هێزەكان بكشێنرێنەوە:
لە مانگی هەشتی ساڵی داهاتوودا، تەواوی هێزە شەڕكەرەكانیان بكشێنەوە. لە كۆتایی ساڵی 2011 یشدا ئەو 50 هەزار سەربازو ئەفسەرو دەرەجەدارە بكێشنەوە كە ئەركیان تا ئەو كاتە، نەك شەڕ بەڵكو مەشق پێ دانی سوپای عێراق دەبێت. هەر لەو بوارەدا، هەموو لایەك لای روونە كە عێراقێكی بێ ئەمریكاو بێ هێزی سەربازیی ئەمریكا عێراقێكی گەلێك خەتەرناك و پڕ زەحمەتییە هەر نەبێت بۆ كورد.
بێجگە لەوە، هەڵبژاردنی گشتیی عێراق بۆ كورد، لەبەر چەندین هۆكار بایەخێكی ئێجگار تایبەتی و گەورەی هەیە. یەكەم، وەك بۆ هەموو لایەك دەركەوتووە، پەرلەمان یەك لە دەزگا هەرە ئەكتیڤەكانی ناو حكومەتی عێراقە لە تەك ئەنجومەنی سەرۆكایەتی كۆماری و سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران. لە ماوەی چوار ساڵی رابردوودا، زۆربەی كێشە سیاسی و یاسایی و دەستووری و ئابوورییەكان لە ژێر قوببەی پەرلەمانەوە دەستی پێ دەكرد. دواتر، هەر لەوێش چارەسەری گونجاوی بۆ دەدۆزرایەوە. یانیش بە هەڵپەسێردراوی دەمایەوە.
بۆیە، یەك لە بایەخە گرنگەكانی هەڵبژاردن مەسەلەی پەرلەمان و پێگە سیاسیەكانی ناو ئەو پەرلەمانەیە. ئەگەر كورد پێگەی بەهێزو كارامەو ئەكتیڤی لە ناو ئەو پەرلەمانەدا لە رێگەی هەڵبژاردنەوە بۆ خۆی مسۆگەر كرد، ئەوا مانای وایە، كەمتر لە لایەن ئەنجومەنی وەزیرانی فیدرالی، یان لە لایەن هێزە سیاسییەكانی ناو پەرلەمان كێشەی بۆ دروست دەكرێت و زۆرتر توانای بەرهەڵستی كردنی ئەو كێشانەی دەبێت و كاریگەرتریش دەتوانێت فشار بۆ سەر حكومەتی فیدرالی و سەر تەواوی هێزە سیاسیەكانی ناو پەرلەمان ببات تا مافە دەستوورییەكانی جێبەجێ بكرێن.
دووەم، لە ئەمڕۆی عێراقدا، بگرە لە داهاتوویشدا، وا چاوەڕوان دەكرێت ناكۆكی و راكێش راكێشێكی زۆر لە ناو پەرلەمان دروست ببێت لە نێوان دوو رێچكەی گرنگ: یەكەم، ئەو رێچكەیەی دەیەوێت رۆڵی سەرۆكایەتی وەزیران لە سەر حیسابی رۆڵی سەركۆمارو پەرلەمان زیاد بكات و عێراق بەرەو دەوڵەتێكی تاكڕەوانەو غەیری تەوافوقی ببات. دووەم، ئەو رێچكەیەی دەیەوێت لەنگەر لە نێوان دەسەڵاتی هەر سێ دەزگا گرنگەكەی حكومەتی فیدرالی رابگیرێت و نەهێڵرێت هیچ كام لەو سێ دەزگایە دەسەڵاتێكی دیكتاتۆریانەو تاكڕەوانەی بەسەر دەوڵەتی عێراقدا هەبێت. لەو بوارەدا، پێگەیەكی بەهێزی كوردی لە ناو پەرلەمانی عێراق رێگرێكی یاسایی گونجاوە لەوەی كە لایەنگرانی تاكڕەوێتی و كەم كردنەوەی دەسەڵاتی پەرلەمان و كوژاندنەوەی چرای دیموكراسی لە عێراقدا دەست بەسەر پەرلەمان و پڕۆسەی سیاسیدا بگرن.
هەر پابەند بەو مەسەلەیە، خولی داهاتووی پەرلەمانی عێراق، روو بە رووی تەحەددایەكی گەورە دەبێتەوە لە بواری دەستكاری كردن و هەموار كردنی دەستوور. هەموو لایەك ئاگاداری ئەوەین كە دەستووری عێراق لە ماددەی 142 ی دا ئاماژە بەوە دەكات كە پێویستە دەقی دەستوور، ئەوەی لە ساڵی 2005 دا نووسراوەتەوەو ئیقرار كراوەو لە سەدا 80 ی خەڵكی عێراق دەنگیان پێ داوە، هەموار بكرێتەوە. بەڵام، پێ دەچێت شۆڤێنیستان و هێزەكانی دژ بە دیموكراسی چ لە ناو پەرلەمان و چ لە دەرەوەیدا، دەیانەوێت ئەو هەموار كردنە لەسەر حسێبی كورد بێت و ئیتر دەستوور بەرەو ئەوە ببردرێت كە مافە دەستوورییەكانی كوردی لێ بسێندرێتەوەو دەسەڵاتەكانی هەرێمی كوردستانیش كەم بكرێتەوەو فایلی نەوت و پێشمەرگەو بودجە لە دەست حكومەتی كوردستان دەربهێنرێت. بۆ بەرەنگار بوونەوەی ئەو هەوڵە شۆڤێنیستیانە، كورد پێویستی بە كوتلەیەكی بەهێز هەیە كەوا چاكترە، لە قەوارەی یەك لیستی هەڵبژاردن و یەك لیستی پەرلەمانیدا كۆ ببێتەوە.
لەوانە بەولاتر، هەتا كۆتایی هاتنی پڕۆسەی هەڵبژاردنی 7 ی ئادار، ئەنجومەنی سەرۆكایەتی كۆمار، بە هەر سێ ئەندامەكەیەوە، بە خاوەنی مافی ڤیتۆ دەمێننەوەو هەقی گەڕاندنەوەی هەر یاساو بڕیارێكیان هەیە پەرلەمان دەری بكات. واتە ئەگەر سەركۆمارو هەر دوو جێگرەكەی فیتۆ بەكار بهێنن، ئەوا دەتوانن رێگە لەو یاساو بڕیارانە بگرن كە پەرلەمان، بە بازدان لەسەر مەبدەئی تەوافوق، دەری دەكات. تا ئێستا مافی ڤیتۆ لە ئەنجومەنی سەركۆماری كەڵكی زۆری بۆ كورد هەبووە. بەڵام كێشەی گەورە لەوە دایە كە دەستوور لە خولی داهاتووی هەڵبژاردندا مافی ڤیتۆ لە ئەنجومەنی سەركۆماری وەردەگرێتەوە. ئینجا ئەنجومەنەكەش بەو شێوەیەی ئێستای نامێنێت و تەنیا سەركۆمار هەندێك دەسەڵاتی بۆ دەمێنێتەوە كە ئەویش زۆرتر پڕۆتۆكۆلین. لێرەوە، مەبدەئی تەوافوق لە خولی داهاتوودا دەكەوێتە بەردەم مەترسیەكی گەورە بە تایبەتی ئەگەر هەوڵەكان هەندێك لە ناوەندە شۆڤێنیە عەرەبیەكان سەر بگرن لە بارەی ئەوەی پۆستی سەركۆماری لە خولی داهاتوودا لە دەست كورد بهێنرێتە دەرەوە. بۆ ئەوەی رێگە لە هەر مەرامێكی رەشی لەو بابەتە بگرین، ئەوا پێویستیمان بە پێگەیەكی بەهێز هەیە لە ناو پەرلەماندا كە زۆرینەی خەڵكی كورد دەنگیان پێ دابێت.
بە هەر حاڵ، لە ماوەی چەند ساڵی رابردوودا راستیەكی حاشا هەڵنەگر بەدەركەوتووە كە ئەویش ئەوەیە: كەسایەتیی پەرلەمان لە ناو تاقی كردنەوەیەكی دیموكراسیی وەكو عێراقدا بە مەقامی دڵ و عەقڵ وایە بۆ پڕۆسەی سیاسی و بۆ چارەسەر كردنی كێشەو گرفتەكان. بگرە، ئەو رۆڵەی وا چاوەڕوانی دەكرێت پەرلەمان لە خولی داهاتوودا بیگێڕێت، رەنگە زۆر زیاترو گەورەترو زەحمەتتر بێت لەوەی لە خولی ئێستایدا دەیگێڕێت. بۆیە، وا چاكە، كورد لە هەڵبژاردنی داهاتوودا بەشداریەكی كاریگەر بكات و بە شێوەیەكی جیددی بەرەو سەندوقەكانی دەنگدان بچێت و هەوڵ بدات كوتلەیەكی كارامەو ئەكتیڤ بگەیەنێتە پەرلەمانی عێراق. پێویستە ئەو راستیە لەبەر چاو بگیرێت كە هەڵبژاردنی ئەمجارەی عێراق بە نیسبەت كورد لە هەموو هەڵبژاردنەكانی پێشوو چارەنووسسازترە.
بێگومان، بایەخی پەرلەمانی عێراق بۆ كورد هەر ئەوەندە نییە كە لە سەرەوە باسمان كرد. بگرە ئەو دەزگا یاسایی و سیاسیە لەوەشدا زۆر گرنگە كە كورد لەم قۆناغەدا لەبەردەم كۆمەڵێك پرسی نەتەوەیی زۆر ناسك و بایەخدار دایەو ئەم پرسانەی رەنگە بە شێوەیەكی رێك و پێك جێبەجێ نەكرێن ئەگەر لە پەرلەمانی عێراقدا مەوجودیەتێكی كاریگەری نەبێت. یەك لەو پرسانە مەسەلەی ماددەی 140 و كەركووك و ناوچە دابڕاوەكانە. دیارە، لە خولی داهاتووی پەرلەماندا چانسی چارەسەر بوونی ئەم پرسە زۆر زیاترە لە جاران. هۆیەكەش ئەوەیە كە ئەمریكا لە بەڵێنەكانیدا بۆ كورد، لە كاتی ئیقرار كردنی یاسای هەڵبژاردن پێش ماوەیەك، گفتی ئەوەی بە جەنابی سەرۆكی كوردستان و هەموو جیهان دا كە یارمەتیدەر دەبێت لە بواری جێبەجێكردنی ئەو ماددە دەستووریە گرنگە، بەڵام ئەمریكییەكان هەر زوو هەستیان بەوە كرد كە بە بێ كوتلەیەكی بەهێزو كارامەی كوردی لە بەغدا زەحمەتە ئەو پرسە تەنیا بەوان چارەسەر بكرێت. بۆیە، سەرۆكی ئەمریكی باراك ئۆباما، دوای بڵاو بوونەوەی بەیاننامەكەی كۆشكی سپی لە بارەی كوردەوە، هەر زوو رایگەیاند كە گرنگترین رێگە لەبەردەم جێ بە جێ بوونی مافە دەستووریەكانی كورد لە ناو عێراق لەوە دایە كە كوتلەیەكی ئەكتیڤ و بەهێزی كوردی لە بەغداو لە ناو پڕۆسەی سیاسیی عێراقدا كارا بن.
بێجگە، لە مەسەلەی كەركووك و ناوچە دابڕاوەكان و ماددەی 140، چەندین كێشەی دیكە لە نێوان هەولێرو بەغدا گەرمە وەك كێشەی پێشمەرگەو بودجەو فایلی نەوت و غازو نوێنەرایەتی كوردستان لە دەرەوەی وڵات و دەزگاكانی ئاسایش و تایبەتمەندیەكانی تاقی كردنەوەی دیموكراسی كوردستان. ئەم فایل و كێشانە، كە ئەوا نزیكەی حەوت ساڵە بە هەڵپەسێردراوی ماونەتەوە، چاوەڕێی ئەوەیانە لە خولی داهاتووی پەرلەماندا بخرێنە بواری چارەسەر كردن. كەواتە، بۆ ئەوەی ئەم فایلانە وەك جاری جاران نەكەونە پشت گوێی حكومەتی فیدرالی و بە زووترین كات و بە قازانجی میللەتی كوردو پرسە نەتەوەییەكەی چارەسەر بكرێن، ئەوا پێویستیمان بەوە هەیە لە ئێستاوە خۆمان ئامادە بكەین بۆ بەشداری كردنێكی كاریگەرانەو بەرفراوان لە هەڵبژاردنی داهاتووی عێراق.
بە كورتی، بەشداری كردن لە هەڵبژاردنی داهاتووی عێراق، ئەمانەت و ئەركێكی نەتەوەیی و سیاسیی گەلێك گرنگ و هەستیارە بەسەر شانی هەموو دەنگدەرێكی كورد. پێویستە لە ئێستەوە بە یەك ریز لە ژێر فەرمانی جەنابی سەرۆكی كوردستان و سەركردایەتیی لیستی هاوپەیمانیی كوردستان رابوەستین و درێغی لەوە نەكەین كە مافی دەنگدانمان بەو پەڕی جورئەت و مەسئولیەتەوە بۆ قازانجی میللەتەكەمان بەكار بهێنین.