دوای چەندین ساڵی تفت و تاڵ و خوێناوی، دوای چەندین ساڵ لە داخران بەسەر كوردو رەتكردنەوەی بوونە نەتەوەییەكەی و مافە ئاساییەكانی، ئێستا، لەم ساڵەی دواییدا، توركیا خەریكە، لە رێگەی تەوژمێكی دیموكراسیی ناوەخۆ، خەریكە بە عەقل و تێڕوانین و چاوێكی سیاسی تازەوە، سەیری كوردو مافە نەتەوەییەكانی دەكات چ لە ناوەوەی وڵاتەكەو چ لە دەرەوەیدا. بگرە هەوڵیش دەدات پەیوەندیەكانی خۆی لەگەڵ كورد ئاسایی بكاتەوە.
راستە سەیر كردنەكە، ئەوە نەبێت، هەر تەنیا لە بەرامبەر كورد تازە بێت، بەڵكو لە زۆربەی بوارەكانی سیاسیەتی دەرەوەو ناوەوەی توركیادا تازە بووە. راستە، قەوارەی سەیر كردنەكە هەتا ئێستاش بەرفراوان نیەو سنووردارە. بگرە تا رادەیەك بێ دەنگیشە. بەڵام ئەگەر لەم بوارەدا بۆ هێما بگەڕێین، ئەوا یەك لە هێما گرنگەكان لە ئاستی ناوەخۆی توركیادا، كرانەوەی حكومەتی سەرۆك وەزیران رەجەب تەییب ئەروگانە بە رووی كێشەی كورد لە كوردستانی باكوور. لە ئاستی دەرەوەیشدا، هێماكە، كرانەوەی حكومەتی توركیایە بەسەر حكومەتی كوردستانی عێراق كە بەرچاوترین دیاردەكانی سەردانەكەی ئەم دواییەی وەزیری دەرەوەی توركیا (ئەحمەد داوودئۆغلو) بوو بۆ هەولێری پایتەخت.
بە هەر حاڵ، توركیا وڵاتێكی هاوسێی گەورەو گرنگە بە نیسبەت كوردستانی عێراق چ لە بواری ئابووری و بازرگانیدا و چ لە بواری سیاسی و ناوچەییدا. بەڵام لە قۆناخی ئەمڕۆدا، كە قۆناخێكی زۆر سەخت و ئاڵۆزو گرنگە، بایەخی ئەم دەوڵەتە بۆ كوردستانی عێراق، لە خاڵێكی زۆر گرنگ دا خۆی دەنوێنێت كە ئەویش مەسەلەی هەڵایساوی كەركووكە. وەك مەعلوومە، شۆڤێنیستان لە ناو عێراق، لە رۆژگاری ئەمڕۆدا، دەستیان داوەتە هەڵمەتێكی رەش بۆ تێكەڵ كردنی كەركووك بە مەسەلەی هەڵبژاردنی پەرلەمانیی عێراقەوە. مەبەستیش لەم هەڵمەتە كوشتنی ماددەی 140 ی دەستوورو دابڕاندنی یەكجارەكی كەركووك و ناوچە دابڕاوەكان لە كوردستان.
جاران، ئەنقەرە بەوە بە ناوبانگ بوو كە بە هەموو شێوەیەك هەوڵی دەدا دەست لە كاروباری ناوەخۆی عێراق و كوردستان وەربدات. هەوڵی دەدا ئەوەندەی پێی بكرێت لە بواری كەركووكدا تەگەرە بۆ كورد دروست بكات. تەنانەت دوژمنانی ناوەخۆی كوردیش لە عێراق هەتا بۆیان دەكرا پشتیان ئەستوور كرد بوو بەو هەڵوێستە دوژمنكاریەی ئەنقەرە. وایان لێك دەدایەوە تا توركیایان لە پشت بێت ئەوان سەركەوتوو دەبن لە زەوت كردنی كەركووك. تەنانەت یەك لە بەهانە گەورەكانی شۆڤێنیستانی ناو عێراق بۆ خۆدزینەوە لە مەسەلەی جێ بە جێ كردنی مافە دەستووریەكانی كورد، هەڵوێستی ناتەباو ناجۆرو دوژمنانەی دەوڵەتی توركیا بوو.
بەڵام ئێستا، دوای هاتنی داوودئۆغلو بۆ كوردستان، رەنگە هەتا رادەیەكی هەست پێكراو، تورك دەستی لەو سیاسەت و هەڵوێستە چەوتە هەڵگرتبێت. راستە، دەست هەڵگرتنەكە تا ئێستاش نادیارەو بگرە بە شێوەیەكی روون و تەواو خۆی نانوێنێت. بەڵام گومانی تێدا نیە كە ئەم جۆرە هەڵوێستە تازەیە دەستی بە گەڵاڵە كردن كردوەو هەتا رادەیەكی بەرچاو، خۆی بە شێوەیەكی ناڕاستەوخۆ نواندوە.
بێگومان، مەبەست لەم قسانە ئەوە نیە بڵێم كە ئیتر ئەنقەرە دەستی لە فایلی كەركووك هەڵگرتووەو وازی لە گەمەی دەستوەردان لە كاروباری كوردو عێراق هێناوە. نەخێر، مەبەست ئەوە نیە. ئەوە نیە، تا ئێستاش ناوەندە توندڕەوەكانی ناو حكومەت و سوپای توركیا بەردەوامن لە دەستوەردانی بێ دەنگ؟ ئەوە نیە، وەزیری دەرەوەی عێراق هوشیار زێباری بە ئاشكرا رایدەگەیەنێت و داوا لە بالیۆزخانەی توركیا لە بەغدا دەكات كە واز لە سیاسەتی فشارهێنان بهێنن لە بواری كەركوك دا؟ بەڵام، لە گەڵ هەڵوێستی ناوەندە توندڕەوەكانی ئەنقەرە، چەند دیاردەیەكی دڵخۆشكەرو تازە لە ئارادان كە پێویستیان بە باس كردنە:
یەكەم، ئەنقەرە لە مەسەلەی كەركوك دا، وازی لە هەڕەشەو گوڕەشەی سەربازی هێناوە. جاران هەر كاتێك باس بهاتایە سەر باسی كەركووك و ناوچە دابڕاوەكان، یەكسەر ئەنقەرە دەكەوتە دڵەڕاوەكەو مەسەلەی هەڕەشەكردنی سەربازی لە دژی كوردستانی عێراق دەهێنایە گۆڕێ. بەڵام لەم ساڵەی دواییدا، وەك پێ دەچێت بە پراكتیك وازی لە سیاسەتی هەڕەشەی سەربازی هێناوە. ئەمەش خۆی لە خۆیدا گۆڕانكاریەكە لە سیاسەتی ئەنقەرە بەرامبەر بە كەركووك و بە پێگەی كورد لە ناو عێراقدا.
دووەم، تەنانەت لە بواری سیاسیشدا، ئێستا وەك جاران فشار بۆ سەر كورد ناهێنێت. جاران بە هەموو شێوەیەك خۆی لە پەیوەندیی راستەوخۆ دەپاراست و رێگەی نەدەدا هیچ بەرپرسێكی مام ناوەنجیی خۆی، بە ئاشكرا سەردانی كوردستان بكات یان لەگەڵ بەرپرسانی كورد بكەوێتە گفتوگۆ. لە رێگەی ئەو سیاسەتەوە، توركیا دەیویست كورد لە جیهانی دەرەوە داببڕێت و پێگەكەی تا بۆی بكرێت لاواز بكات. بەڵام ئەم سیاسەتەش لەم ساڵەدا دووچاری گۆڕان هات. ئەوە نیە، سەردانەكەی ئەم دواییەی داوودئۆغلو بۆ پایتەختی كوردستان لە كاتێكدا هاتە ئاراوە كە ناكۆكیەكانی هەولێرو بەغدا لە بواری كەركوك و هەڵبژاردنی عێراقیدا لەو پەڕی گەرمی دا بوو؟
سێیەم، ئەگەر جۆرە دەستوەردانێك لەو فایلە لەلایەن توركیا مابێتەوە، ئەوا دەستوەردانێكی بەرتەسكی بێ دەنگ و نهێنی و كەم بایەخدارە. دیارە، لە بەغدا، هێزە سیاسیە شۆڤێنیە عەرەبی و هەندێك هێزی توركمانی نزیك لە ناوەندە توندڕەوەكانی توركیا، تا ئێستاش خەون بەوەوە دەبینن كە ئەنقەرە یاریدەدەریان بێت لەوەی پێگەی كورد لە ناو عێراقی تازە سنووردار بكەن. تەنانەت ئەو هێزانە بەردەوام لە هەوڵی ئەوەن فشار بۆ سەر بالیۆزخانەی توركیا لە بەغدا ببەن و داوای لێ بكەن ئەویش لە باری خۆیەوە بێتە ناو مەیدانی ناكۆكیەكانی ناو عێراقەوەو فشار بخاتە سەر كورد بەڵكو دەست لە كەركوك و ماددەی 140 هەڵدەگرێت.
لێرەدا، گرنگە باس لەوە بكەین كە خواست و ئارەزووی هەندێك لە ناوەندە سیاسی و سوپاییەكانی توركیا، تا ئێستاش، لە گەڵ خواستی ناوەندە شۆڤێنیەكانی عەرەب و توركمان لە عێراق یەك دەگرێتەوە. بەڵام، ئەوەی گرنگە لەم بوارەدا ئەوەیە كە دەسەڵاتی سوپاو ناوەندە شۆڤێنیستەكانی ناو توركیا روو لە كزی و لاواز بوونە. بۆیە، گومانی تێدا نیە، ناوەندەكانی عێراقیش وەك جاران هەست بە پالپشتی ئەنقەرە ناكەن. تەنانەت ناوەندە شۆڤێنیستەكان، چ لە بەغداو چ لە ئەنقەرە، حەزیان بەوە نەبوو داوودئۆغڵو لەو ئان و ساتەی ئەمڕۆی عێراقدا بێتە هەولێرو بە رۆژی رووناك باس لە بەرژەوەندیە هاوبەشەكانی توركیاو كوردستان بكات و بە كورد بڵێت هەر دوو لامان لە قەوارەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی تازەدا یەك دەگرینەوە.
بێگومان، گۆڕانی هەڵوێستی توركیا بەرامبەر بە كورد خاڵی نیە لە جۆرە فشارێكی ئەمریكاو ئەوروپا. بەڵام بۆ ئەوەی بە هەڵە نەچین و بە هەڵە رووداوەكان لێك نەدەینەوە، دەبێت ئەو راستیە لەبەر چاو بگرین كە هۆكاری یەكەمی گۆڕانی هەڵوێست لە توركیا ئەو بزاڤە دیموكراسی و چاكسازیەیە كە لە هەناوی كۆمەڵگای توركیاوە هەڵدەقوڵێت. توركیاش وەك هەموو دەوڵەت و كۆمەڵگاكانی دیكە، بزاڤێكی زیندووی بەرەو پێشەوە چوونی تێدایە. لەوێش بەشێكی گرنگی دەزگای سیاسی خوازیاری ئەوەیە كە لە دەوڵەت و كۆمەڵگا لە قاوغی كەمالیزم بێنە دەرەوەو خۆ لەگەڵ تەوژمی دیموكراسی بگونجێنن. لەوێش هێزە سیاسیە سەرەكیەكان، لە غەیری چەند رێكخراوێكی توندرەو كە ئێستا لە ریزی ئۆپۆزیسیۆنن، دەیەوێت لە توركیادا ئایین و نەتەوەو دەوڵەت ئاشتەواییان لە نێواندا هەبێت و لە جیاتی شەڕو هەڕەشەو ناكۆكی، توركیا بە ئاشتی و دایەلۆگ و گفتوگۆو هاوكاری لەگەڵ ناوخۆی و لەگەڵ دەروجیران بجولێتەوە. هەر ئەم تەوژمەش بوو، بەم دواییە وای كرد توركیا لەگەڵ ئەرمینیا پێكبێتەوەو سنووری خۆی واڵا بكات و رێككەوتننامەیەكی هاوكاری لەگەڵ ئێریڤان مۆر بكات.
لە راستیدا، ئەم تەوژمە كە خۆی لە حزبی عەدالەت و بوژانەوەی فەرمانڕەوا دەنوێنێت، بەرپرسی یەكەمە لەوەی توركیا خەریكی كرانەوەیە بەسەر كوردی ناوەخۆو كوردی عێراق. لە بواری هەڵسەنگاندنی بارودۆخی ناوەوەی توركیاو رۆڵە ناوچەییەكەیدا، هەق وایە، ئەم راستیە لەبەر چاو بگرین و هێزە گەورەكەی تەوژمەكە هەر تەنیا بۆ ئەمریكاو ئەوروپا نەگێڕینەوە، بەڵكو تەوژمە ناوەخۆكەیش لەبەر چاو بگرین. خۆ ئەگەر هەر كاتێك هەستمان بە لەسەرەخۆیی ئەنقەرە كرد لە بواری كورددا، ئەوا دەبێت حسێبی یەكەم بۆ ئەوە بكەین كە رەنگە سوپاو ناوەندە نەتەوەخوازە شۆڤێنیستەكان رێگر بن. ئەم ناوەندانە دەزانن بە راستە رێ رۆیشتنی وڵاتەكەیان بە تایبەتی لە بواری پەیوەندی لەگەڵ كورد، لە دوا ئەنجامدی دا بەوە دەشكێتەوە كە توركیا لە قاوغی كەمالیزم دەربچێت. بۆیە، بەوپەڕی توانایانەوە هەوڵ دەدەن ئەو دەوڵەتە گرنگەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەر لە قاوغەكەی جارانیدا پەنگ بخواتەوەو بە رووی كەسدا نەكرێتەوە.
دیارە، دوارۆژ نەك تەنیا لە توركیا بەڵكو لە تەواوی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا نە بۆ نەتەوەپەرستە بەرچاو تەسكەكان و نە بۆ ئایدۆلۆژیاخوازەكان و نە بۆ تیرۆریستان و نە بۆ بانگهەڵدێرانی تێكەڵ كردنی ئایین و سیاسەتە. دوارۆژ تەنیا بۆ دیموكراسی و كرانەوەو فرەخوازی و بەها مرۆییەكان و كۆمەڵگەی مەدەنیە. بۆیە، رێگەی لە یەكگەیشتنی سیاسی و شارستانی و رۆشنبیری لەبەردەم هەر دوو گەلی كوردو تورك واڵایە. هۆی یەكەمیش لەو بوارەدا ئەوەیە كە هەر دوو ئەم میللەتە كار بۆ سەقامگیری و دەسەڵاتی یاساو بەرقەرار كردنی دیموكراسی دەكەن.