دایەلۆگ و پەیوەندی سیاسی و دیپلۆماسی لە نێوان هەولێرو ئەنقەرە، بەشێكی گرنگ و بایەخدار پێك دەهێنێت لە پڕۆسە دیموكراسیە گەورەو بنەڕەتیەكەی بە دیموكراسە كردنی ناوچەی رۆژهەڵات ناوەڕاست. بگرە، رووداوێكی بێ وێنەیش پێك دەهێنێت لە مێژووی پەیوەندیەكانی كوردو تورك بە دێژایی سەدەیەكی پڕ مەینەتی.
هەر لەم چوارچێوەیەدا، یەك لە سەركەوتنە دیبلۆماسیە گەورەكانی كوردستان لەم چەند ساڵەی دواییەدا، قەناعەت پێكردنی حكومەتی توركیا بووە بەوەی كە وەزیری دەرەوەی خۆی، ئەحمەد داودئۆغلو، بە زیارەتێكی فەرمی، شان بە شانی شاندێكی فراوان، بنێریتە كوردستان بۆ گفتوگۆی سیاسی لەگەڵ سەركردایەتی سیاسی كوردستان و توندوتۆڵكردنی پەیوەندیە ئابووری و بازرگانیەكانی نێوان هەر دوو لا.
مەعلوومە، پەیوەندیەكانی ئەنقەرەو هەولێر، لە ماوەی چوار ساڵی رابردوودا، یان وردتر هەر لە دوای رووخانی رژێمی پێشووی عیراقەوە ساڵی 2003، بە قۆناغێكی زێدە گرژو ئاڵۆز تێپەڕی كرد. هاتنی داودئۆغلو بۆ هەولێری پایتەخت، تا رادەیەكی زۆر، كۆتایی بەو قۆناخە گرژە هێناو ئاسۆیەكی بەر فراوان و گەشی لەبەردەم پەرەسەندن و رووناكتر بوونی ئاسۆكانی ئەو پەیوەندیە كردەوە.
ئەگەر بمانەوێت، بە گشتی، لە لایەنە بایەخدارەكانی ئەو سەردانە بدوێین، ئەوا دەتوانین بایەخی سەردانەكەی داودئۆغلو بۆ پایتەحتی كوردستان لە چەند خاڵێك دا بەرجەستە بكەین:
یەكەم، سەردانەكە، كە یەكەم سەردانی فەرمی و ئاشكرای گەورە بەرپرسێكی سیاسیی دەوڵەتی توركیایە بۆ كوردستان، بەربەستێكی نەفسی و سایكۆلۆژیی گەورەو مێژوویی لە نێوان تورك و كورد شكاند. ئیتر لەمەو دوا زۆر ئاسانتر لە جاران لە یەك گەیشتن و دایەلۆگی راستەوخۆ. هاوكاری لە نێوان هەردوو میللەت و هەر دوو حكومەتدا بەڕێوە دەچێت، ئەوەی دەرفەتی دایەلۆگ و لە یەك گەیشتنی كوردو تورك زیاد دەكات ئەوەیە كە لە ناو توركیا خۆیدا بزووتنەوەیەكی دیموكراسی و چاكسازی و نوێبوونەوە لە ئارا دایە. كورد، بە شێوەیەكی گشتی سوودمەندێكی گەلێك گەورەیە لەو كرانەوەو نوێبوونەوەیە لە توركیا.
دووەم، سەردانەكە بە هۆی چوارچێوە فەرمی و دیپلۆماسیەكەی، بە دان پێدانانێكی ئاشكرای ئەنقەرە دەژمێردرێت بە حكومەتی هەرێمی كوردستان. دیارە، حكومەتی توركیا، جاران، بە شێوەیەكی بەردەوام خۆی لەو جۆرە سەردانانە دەپاراست. تاكە مەبەستیشی لەو مەسەلەیە ئەوە بوو سەردان و پەیوەندیەكان لە نێوان هەولێرو ئەنقەرە بەوە نەشكێنەوە بە مانای دان پێدانانی دیپلۆماسی و سیاسی لە قەلەم بدرێت.
سێیەم، سەردانەكە دەرگایەكی گەورە لەبەردەم تاوسەندنی پەیوەندیە ئابووری و بازرگانیەكانی توركیاو كوردستان دەكاتەوە. شایەنی باسە، شان بە شانی داودئۆغلۆ، وەزیری دەوڵەت بۆ كاروباری بازرگانیی دەرەوەی توركیاش سەردانی كوردستانی كرد، سەرەڕای 60 بزنسمانی توركی كە نوێنەری كۆمپانیا گەورەكانی ئەو وڵاتەیە.
راستە، تا ئێستا پەیوەندیەكی بازرگانی گەرم لە نێوان بازارەكانی توركیا و كوردستان لە ئارادا بووەو پتر لە چوار سەد كۆمپانیای توركی كاریان لە كوردستان كردوە. بەڵام بە هۆی ئەم سەردانەوە رەنگە پەیوەندیەكان تاوێكی گەورەترو كاریگەرتر بە خۆیانەوە ببینین بە تایبەتی ئەنقەرە هیواخوازە ئاستی ئالوگۆڕە ئابووری و بازرگانیەكانی لەگەڵ عیراق بگەیەنێتە ئاستی بیست ملیار دۆلار. لە ئێستە بەدواوە، رەنگە پشكێكی گرنگی ئەو مەسەلەیە بەر كوردستان بكەوێت بە تایبەتی لە بواری نەوت و غازدا. وەك هەموو لایەك دەزانین، كوردستان خەریكی دامەزراندنی پیشەسازیەكی گەورەی نەوت و غازی سروشتیە. ئەمەش وەك مەعلومە، پێویستیی بە هاوكاری و هاوسێتیەكی گەرم و گوڕ هەیە لەگەڵ ئەنقەرە.
چوارەم، لە رێگەی گەشە كردنی پەیوەندیەكانی نێوان ئیرەو ئەوێ، ئیتر هەولێر زۆر دەست گەرمتر لە جاران دەتوانێت هانی حكومەتی توركیا بدات بۆ كرانەوەی زیادتر بە رووی كوردی كوردستانی باكوور. دیارە سەرۆك وەزیرانی توركیا لە ماوەی دوو مانگی رابردوودا، بگرە تا ئیستاش، سەرقاڵە بە دەستپێشكەریەكی بەرچاو بۆ كرانەوە بە سەر مافەكانی كورد. لەم بوارەدا، ئۆردوگان یارمەتیی هەموو لایەنە دیموكراتخوازەكانی دەوێت بە تایبەتی لە كوردستانی عیراق. رەنگە لەم سەردانەی داودئۆغلودا ئەمەی بۆ مسءەر بكرێت.
پێنجەم، بە ئاسایی بوونەوەی پەیوەندیەكانی نێوان هەولێرو ئەنقەرە، پەیوەندیە ئابووری و بازرگانیەكانی نێوان توركیاو عیراقیش زۆرتر گەشە دەسێنێت. ئەمەش وەك دەزانین، قازانجێكی گەورەی كوردستانی عیراقی تێدایە چونكە كوردستان لە رووی جوگرافیەوە تاكە پردی زەمینیە لە نێوان توركیا و عیراق و هەموو دەوڵەتانی كەنداو.
رەنگە چاودێرانێك هەبن پێیانوابێت، لە ئەنجامی سەردانەكەی داودئۆغلو، ئیتر كوردستان ناچار دەبێت رۆڵێكی گەورە لە بواری چەك پێ داماڵینی (پێ كە كە) بگیڕێت بە تایبەتی دوای ئاسایی بوونەوەی پەیوەندیەكانی لەگەڵ ئەنقەرە. ئەم بۆچوونە، تا رادەیەكی زۆر، هەڵەو كەموكورتی تێدایە. بە بۆچوونی چاودێران، چەك داماڵینی (پێ كە كە) كارو ئەركی كوردی عیراق نیە، بەڵكو كاری ئەنقەرە خۆیەتی. ئەو كارەیەش تەنیا بەوە جێ بە جێ دەكرێت كە ئەنقەرە هەنگاوی گەورەتر لە بواری كرانەوەكەی بەسەر كوردی ناوەخۆیدا بهاوێژێت، ئەوسا (پێ كە كە) رەنگە بێ فشارو هەوڵی قەناعەت پی كردن ئامادە بێت چەكی خۆی داماڵێت. لەم نێوانەدا، كوردی عیراق دەتوانێت قەناعەت بە برا كوردەكانی خۆی بكات لە توركیا كە بە روحێكی ئیجابی لەگەڵ دەستپێشكەریە سیاسیەكانی ئەنقەرە مامەلە بكەن. ئەمما چەك پێ داماڵین یان پێدانان، یان قەناعەت پێكردنی (پێ كە كە) بە چەك دانان، ئەوا بە تەواوەتی كاری ئەنقەرە خۆیەتی نەك هی كوردی عێراق.
بە هەر حاڵ، یەك لە كۆلەكەكانی ئەو دەست پێشكەریەی ئۆردوگان لە وڵاتەكەیدا خەریكیەتی ئەوەیە كە كێشەی (پێ كە كە) لە ناو توركیا بە شێوەیەكی ئاشتی چارەسەر بكرێت. ئەمە خۆی لە خۆی دا دەرگا كردنەوەیەكی گەورەیە لەبەردەم چارەسەر كردنی كێشەكە بە شێوەیەكی ئاسانتر لە جاران. بگرە ئەوەش لە كۆڵ كوردو تورك دەكاتەوە كە بیر لە هیچ جۆرە چارەسەرێكی توندوتیژانە بكەنەوە. راستە، توركیا بەردەوام دەبێت لە تۆمەتبار كردنی (پێ كە كە) بە تیرۆر، بەڵام لەو بەرامبەرەدا دەرفەتی بەكارهێنانی چەكیش لە چارەسەر كردنی ئەو كێشەیە زۆر كەم دەبێتەوە.
بە گشتی رەنگە بتوانین بڵێین داودئۆغلو لەو سەردانەیدا باسی لە (پێ كە كە) كردوە. بەڵام بە گشتی رەنگە باس كردنەكە تەنیا بۆ مەبەستی چارەسەری سیاسی و ئاشتی بێت نەك بۆ هەماهەنگیی سەربازی و خۆشكردنی ئاگری شەڕ.
بێگومان، داودئۆغلو لە ماوەی چەند مانگی رابردوودا، چەندین سەركەوتنی سیاسیی بەرچاوی وەدەست هێناوە لە بواری سیاسەتی دەرەوەی وڵاتەكەیدا. خۆش كردنی پەیوەندیەكانی ئەنقەرە لەگەڵ یۆنان و ئەرمینیاو سوریاو ئێران، بەشێكە لەو گۆڕانكاریە ئیجابیانەی لە ناو سیاسەتی دەرەوەی توركیادا روویان داوە. ئێستاش ئەو كرانەوەیەی لەگەڵ كوردستان روو دەدا، سەركەوتنێكی ترە كە نەك تەنیا لە بواری سیاسەتی دەرەوەی توركیادا كارێكی باشە، بەڵكو لە بواری ناوەوەشدا رەنگدانەوەی گەورەی دەبێت.
ئەنقەرە لە هەوڵی ئەوە دایە خۆی بكاتە یاریكەریكی سیاسی و دیپلۆماسیی گەورە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا. ئەم هەوڵە مافێكی ئاسایی خۆیەتی. هەروەها مافی خۆیەتی كار بۆ جی بە جێ كردن و بەرجەستە كردنی خەونەكە بدات. بەلام لە هەمان كاتدا دەبێت، بۆ سوودی خۆی، ئەوە لەبەر چاو بگرێت كە بە بێ چارەسەر بوونی ئاشتیانەی كێشەی كورد لە ناو توركیاو ئینجا بە بێ ئاسایی كردنەوەی پەیوەندیەكانی ئەنقەرە لەگەڵ حكومەتی هەرێمی كوردستان، مەحالە ئەو رۆڵە سیاسیە بەرچاوەی لە ناوچەكەدا پێ جێ بە جێ بكرێت. كوردستان لە بواری بڵاوكردنەوەی دیموكراسی و شەڕی دژە تیرۆردا هاوپەیمانێكی گەورەی ئەنقەرەیە ئەگەر ئەنقەرە بە بی گرێ و گۆلە رەفتار لەگەڵ كورد بكات و رێز لە مافەكانی بگرێت و دەست لە كاروباری ناوخۆی عیراق وەرنەدات. هاتنی داودئۆغلو نیشانەی ئەوەیە كە توركیا ئیتر لەو باوەڕە نزیك كەوتۆتەوەو متمانەی بە هاوپەیمانێتی كورد پەیدا كردوە. ئەمەش سەركەوتنێكی گەورەیە بۆ دیپلۆماسی كوردستان.
بە هەر حاڵ، كوردستانی عیراق لە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا راستیەكی سیاسیی حاشاهەڵنەگرە. لە ناوچەكەدا، زۆرن ئەوانەی دەیانەوێت دان بەو راستیە نەنێن و چاوی خۆیانی لە ئاست بنوقێنن. بەڵام رۆژ بە رۆژ، لە رێگەی تێڕوانینی ژیرانەی جەنابی سەرۆكی كوردستان رێزدار مەسعود بارزانی، راستیەكە تا دێت زیاتر دەدرەوشێتەوەو زیاتر دانی پێدادەنرێت و زیاتر دەوڵەتان رەفتاری ئاساییانەی لەگەڵ دەكەن و قبوڵی راستیەكە دەكەن. ئەم سەردانەی وەزیری دەرەوەی توركیا، سەرباری ئەو سیاسەتی كرانەوەیەی لە ناو توركیادا بەرامبەر بە كورد بەكاردێت، لەو بەڵگانەن كە دەیسەلمێنن كورد زیرەكانە رەفتار لەگەڵ رووداوو گۆڕانكاریەكان دەكات و زیرەكانەش خۆی وەك راستیەكی سیاسی و ئابووری و ئەمنی لە ناوچەكەدا دەچەسپێنێت.
هاتنی داودئۆغلو وەرچەرخانێكی گەورە بوو لە سیاسەتەكانی توركیا. بگرە رێگەخۆشكەر بوو بۆ هاتنە كایەی هاوپەیمانێتیەكی گرنگ لە ناوچەكەدا لە نێوان ئەنقەرەو هەولیر. ئەم هاوپەیمانێتیە، رەنگدانەوەی راستەوخۆی دەبێت بەسەر پێگەی كورد لە ناو عراق. ئیتر لەبەر رۆشنایی ئەو هاوپەیمانێتیە، بەغدا كەمتر توانای فشار هێنانی دەبێت بۆ سەر كورد. هەروەها مەسەلەی كەركوك و ناوچە دابڕاوەكانیش دەچێتە قۆناغێكی تازەوە.