وەك بڕیارە، دوای سێ مانگی دیكە، بە دیققەت لە رۆژی 16ی مانگی كانوونی دووەمی ساڵی داهاتوو، لە سەرتاپای عێراقدا هەڵبژاردنێكی پەرلەمانی زۆر گرنگ بەڕێوە دەچێت. ماوەیەكە پێكهاتە سیاسییەكانی عێراق بە گەرمی سەرقاڵی خۆ ئامادەكردن و رێكخستنی هەڵوێست و هاوپەیمانێتیەكانیانن بۆ بەشداریكردن لەو هەڵبژاردنەدا.
وەك مەعلوومە، لە مانگی ئابی ساڵی داهاتوو هێزەكانی ئەمەریكا دەكشێنەوە لە خاكی عێراق. وا بڕیارە تەنیا پەنجا هەزار سەربازو ئەفسەریان لە عێراق بمێننەوە بۆ كاری مەشق و راهێنانی سەربازی. لە كۆتایی ساڵی 2011 بڕیارە ئەو پەنجا هەزارەش بكشێتەوە، بۆیە پێكهاتەو بونیادە سیاسییەكانی عێراق لە ئێستاوە، واتە بەر لە كشانەوەی هێزەكانی ئەمەریكا، دەیانەوێت پشكی سیاسیی خۆیان لە دەسەڵاتی عێراق مسۆگەر بكەن. دیارە هەموو لایەك چاوەڕێی ئەوەیانە لە دوای كشانەوەی ئەمەریكا هەلومەرجی سیاسی و ئەمنیی عێراق بە شێوەیەكی ناجۆر تێك بچێت، بۆیە خۆئامادەكردن و زامن كردنی جێ پێ و دەسەڵات لە ناو عێراقدا، لە قۆناغی پێش كشانەوەی ئەمریكییەكان بایەخێكی گەورەی هەبێت.
هەر لەو سۆنگەیەوە، دەتوانین بڵێین كوردیش پێویستە بێ دوو دڵی و راڕایی لە بواری هەڵبژاردندا خۆ ئامادەی بەشداریكردن بكات. راستە كوردستان لە باری خۆیەوە لەم ماوەیەدا زۆرتر سەرقاڵی ناوماڵی خۆیەتی بە تایبەتی لە بواری دامەزراندنی حكومەت و نزیك خستنەوەی هێزە سیاسییەكان لە یەكتری، بەڵام پێویستە ئەوە لەبەر چاو بگرین كە بەغداش لەم قۆناغەدا بۆ كورد گرنگە. هەتا پێش ماوەیەك، ناوەخۆی ناو ماڵی كورد گرنگ بوو، بەڵام لەمەودوا بەغداش، بە پلەی یەكەم، گرنگە بە تایبەتی چەند فایلێكی گرنگی وەكو كەركووك و ناوچە دابڕاوەكان و رەشنووسی یاسای نەوت و غازو مەسەلەی پێشمەرگە، هێشتا بە هەڵپەسێردراوی لە نێوان هەولێرو بەغدا ماوەتەوە.
پێ دەچیت ئەمەریكییەكان بەلایانەوە گرنگ بێت، بەر لە كشاندنەوەی هێزە سەربازییەكانیان لە عێراق، ئەو فایلانە لە نێوان كوردو عەرەب بە شێوەیەكی یاسایی و دەستووری و بە گفتوگۆی سیاسی چارەسەر بكرێت. مەترسییە گەورەكەیان ئەوەیە مانەوەی كێشەو ناكۆكی لە نێوان كوردو عەرەب زەمینە خۆش بكات لەبەردەم تەقینەوەی شەڕو توندوتیژیەكی نەتەوەیی لە عێراقدا. دیارە هەر ئەوەشە وایكرد جێگری سەرۆكی ئەمەریكا جۆ بایدن دوو جار بێتە عێراق. لە دوا جاردا، وەك پێ دەچێت بایدن توانیویەتی هەموو لایەنەكان بەوە قەناعەت پێ بكات كەوا چاكە گفتوگۆكانی وابەستە بە چارەسەركردنی كێشەكانی نێوان هەولێرو بەغدا دوا بخرێت بۆ پاش هەڵبژاردنەكان.
لەمبوارەدا، بۆ ئێمەی كورد دوو شت زۆر گرنگە: یەكەم، لە رووی مەبدەئیەوە كورد چەندە قورسایی لە پەرلەمان و حكومەت و پڕۆسەی سیاسیی عێراقدا هەبێت، ئەوەندە ئاسانتر دەتوانێت كێشەكانی خۆی لەگەڵ بەغدا لەسەر بنەمای دەستوور چارەسەر بكات. دووەم، وەك هەوڵەكانی بایدن دەریدەخەن ئیتر ئەم هەڵبژاردنە قۆناغێكی گەلێك گرنگ و چارەنووسساز پێك دەهێنێت بۆ مەسەلەی چارەسەربوونی كێشەكانمان لەگەڵ بەغدا. لێرەوە، ئەگەر بە گورج و گۆڵی لەم هەڵبژاردنەدا بەشداری نەكەین، ئەوا رەنگە هەندێك لە دەسكەوتە نەتەوەییەكانمان كە زۆر گرنگ و بایەخدارن لە دەست بدەین یان بكەونە مەترسییەوە.
بێجگە لەمانە، وەك مەعلوومە پێكهاتەكانی دیكەی عێراق تووشی هەڵوێست ناجۆری هاتوون لە نێون خۆیاندا:
لە لایەك، شیعە بووە بە دوو شیعە: لیستی ئیتلافی نیشتمانی كە گەورەترین هێزەكانی ئەنجومەنی باڵای ئیسلامی و رەوتی ئەلسەدرە. هەروەها لیستی دەوڵەتی یاسا كە حزبی دەعوەی ئیسلامی بە سەرۆكایەتی سەرۆك وەزیرانی فیدرالی نوری ئەلمالیكی گەورەترین هێزیەتی.
ئەم دوو لیستەی شیعە، ئەگەرچی لە دوا ئەنجامدا، بە تایبەتی لە ناو پەرلەمانی فیدرالی لەسەر پرسە چارەنووسسازەكانی شیعە یەكگرتوو دەبن، بەڵام لە مەودای ئێستادا جۆرە پشێوییەك لە ناو ریزەكانی شیعەی سیاسی پەیدا بووە، بۆیە هەڵوێستی شیعە لە ناو گۆڕەپانی ئەمڕۆی عێراقدا لاوازتر لە جاران دێتە بەرچاو. بگرە ئەگەر هێزە دەرەكییەكان بەردەوام بن لەسەر دەستێوەردان لە كاروباری ناوخۆی شیعەی عێراق، دوور نییە ئەو لاوازییەی ئەمڕۆ ببێتە لاوازییەكی بەردەوام لە ناو بونیادی شیعەی سیاسی لە عێراقی تازەدا.
لەولاوە، پێكهاتەی سوننەی عەرەبیش لە بارەی هەڵبژاردنی داهاتووەوە بارودۆخێكی خراپ و ئاڵۆزیان هەیە. تا ئێستا هێزە گرنگەكانیان نەیانتوانیوە خۆیان لە لیستێكدا كۆ بكەنەوە. لەولاتر حزبی ئیسلامیی عێراقیش كە یەك لە هێزە سیاسییە سەرەكییەكانی عەرەبی سوننەیە، تووشی ئینشیقاقێكی گەورە هاتووە، بە هۆی ئەوەی تاریق ئەلهاشمی جێگری سەركۆماری عێراق لە ریزەكانی چۆتە دەرەوە، هەروەها لاوازییەكی دیكەی سوننەی عەرەب لەوەدا خۆی دەنوێنێت، كە چەند كەسایەتی و عەشیرەت و لایەنێكی سیاسی ئەو سوننەیە دەستی لەگەڵ هێزە سیاسییەكانی شیعە تێكەڵ كردووەو، چۆتە ناو لیستەكانی ئیتلافی نیشتمانی و ئیتلافی دەوڵەتی یاسا.
ئەوەی زۆرتر بارودۆخی سوننەی عەرەبی لاوازتر كردووە ئەوەیە، كە سوننە وەك شیعە، یان كورد خاوەنی هیچ مەرجەعیەتێكی ئایینی یان سیاسی نییە كە كۆی بكاتەوە. لەلای شیعە، مەرجەعیەتی ئایەتوڵلا عەلی سیستانی هەموو لایەنە شیعەكان كۆدەكاتەوە. لە لای كوردیشەوە مەرجەعیەتی سیاسیی جەنابی سەرۆك بارزانی هەموو لایەنە كوردییەكانی كۆ كردۆتەوە، بەڵام سوننەی عەرەب بێ ئەوەی چەترێك هەبێت كۆیان بكاتەوەو تەوازنێك ببەخشێتە جوڵانەوەكانیان سەرگەردانن. ئەمەش سەرچاوەیەكی دیكەی لاوازیی بۆ سوننەی عەرەب خوڵقاندووە.
بە هەرحاڵ، هەلومەرجی كورد لە بواری هەڵبژاردنی داهاتووی عێراق، تا ئێستا، لەوەی لایەنەكانی دیكەی عێراق زۆر باشترە. بێگومان ئەم هەلومەرجە زۆر باشترو بە هێزتریش دەبێت ئەگەر بێت و لە ئێستاوە خۆمان لە ناو یەك لیستی كوردستانی دا كۆبكەینەوەو بە یەك لیستیش بەرەو بەغدا بچین. یەك لیستیی هێزە سیاسییەكانی كوردستان نەك هەر هەڵوێستەكانمان بە هێز دەكات، بەڵكو ئالیەتێك و یاریدەدرێكی گەورەیشمان بۆ پێك دەهێنێت تا لە بواری دابینكردنی مافە نەتەوەییەكانمان بە هێزتر بچینە پێشەوە.
لێرەوە، كورد بە بۆچوونی من دەبێت بە دیققەت لە چەند ئەركێكی گرنگ بڕوانێت:
یەكەم، بەرنامەیەكی تێروتەسەل بۆ كاری هەڵبژاردنی عێراق دابڕێژێت تا بەشداریكردنی كوردستان لە هەڵبژاردندا بە شێوەیەكی رێكوپێك بێتە بەرچاوان. كورد ئێستا لە بواری دیموكراسیدا هەر نەبێت پانزە ساڵ لە پێشەوەی عەرەبی عێراقە. بۆیە لە رووی رێكوپێكی و تەكنیكی بەشداریكردنەوە، دەبێت جیاوازییەكمان لەگەڵ ناوچەكانی دیكەی عێراق هەبێت.
دووەم، دەنگدەرانی كوردستان بە گەرمیەوە بەرەو سەندووقەكانی دەنگدان بچن و هیچ دەنگێكی خۆیان بە هەدەر نەدەن. وەك لە ئەزموونەكانی پێشووتری هەڵبژاردن لە كوردستان دەركەوتووە، بەشێكی گرنگی دەنگی دەنگدەرانی كوردستان بە فیڕۆ دەڕوات بە هۆی ئەوەی بە دیققەتەوە دەنگ نادەین.
سێیەم، بەهەموو لایەنە سیاسییەكانی كوردستان مشووری بە یەكەوەنانی لیستێكی هاوبەش و یەكگرتوو بخۆن. راستە لە بواری سیاسیدا جیاوازیمان هەیە، بەڵام پێویستە لە بواری نەتەوەییدا هیچ جیاوازییەك نەهێڵین و ئەو راستییە لەبەر چاو بگرین كە یەك لە هەوڵەكانی دوژمنان و ناحەزانی كوردستان ئەوەیە پارچە پارچەمان بكەن و گرێ و گۆڵە بخەنە ناو هەڵوێستی نەتەوەییەمان. یەك لیستی لە ئەمڕۆی كوردستان و عێراق و ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، بۆ كورد، یەك لە پێداویستییە گرنگەكانە.
چوارەم، لە ئێستاوە مشووری ئەوە بخورێت بەرنامەو ستراتیژێكی رێك و پێك بۆ كاری كورد لە بەغدا دابڕێژرێت. پێویستە كارو رەفتاری لەمەو دوامان لە بەغدا لەسەر بنەمای بەرنامەو ستراتیژی داڕێژراو بێت، نەك هەروا بە پەلە پەلی و ئیرتیجالی.
پێم وایە، بە جێبەجێكردنی ئەم چوار مەسەلەیە، كورد دەتوانێت هەڵوێستێكی بەهێز نەك تەنیا بۆ دەوری كورد لە هەڵبژاردنی داهاتووی عێراق، بەڵكو بۆ تەواوی كورد لە ناو دەوڵەتی عێراقدا دابڕێژێت. ئەمەش وەك لای هەموومان مەعلوومە، یەك لە هەنگاوە گەورەكانە.
دێمەوە سەر ئەوەی بڵێم، هەق وایە بەو پەڕی حەماس و دڵگەرمییەوە بەشداری لە هەڵبژاردنی عێراق بكەین. بەوپەڕی هەست كردن بە مەسئولیەتەوە هەرچی جیاوازییەكی سیاسیمان هەیە لە بوارە جیا جیاكاندا بیانخەینە لاوەو یارمەتی جەنابی سەرۆك و پەرلەمان و حكومەتی كوردستان بدەین، بۆ ئەوەی بتوانن پارێزگاری لە مافەكانمان بكەن. ئەو دەرفەتەی لە ئەمڕۆی كوردستان و عێراق و جیهاندا بۆ كورد هاتۆتە پێش دەرفەتێكی نایاب و دەگمەنە. با بە سەرەڕۆیی و پەلە پەلی لە دەستی نەدەین و بۆ هەموو گەلانی عێراق و گەلانی ناوچەكەو جیهان بیسەلمێنین كە كورد میللەتێكی شایستەیە بۆ بەڕێوەبردنی خۆی.
هەندێكجار راوبۆچوونی وا دێتە پێش، گوایە مەسەلەكە مەسەلەی دیموكراسییە و كوردیش وەك میللەتان مافی ئەوەی هەیە هەوڵ بدات كەڵك لەم دیموكراسییە وەربگرێت. راستە سەردەم سەردەمی دیموكراسییە، بەڵام دیموكراسیش لە وڵاتێكی وەكو كوردستان لەسەر بنەمای هەست بە مەسئولییەت كردن دادەمەزرێت. بێ ئەو هەست كردنە، نەك تەنیا دەسكەوتەكان بەڵكو دیموكراسییەكە خۆیشی لە ناو دەچێت. بەڵام ئەگەر هەست بە مەسئولییەت كردنی نەتەوەیی بكەین بە پێوانە لە بواری دیموكراسیدا، ئەوا دەتوانین گەشە بە دیموكراسیەكەو بە دەسكەوت و مافەكانیشمان بدەین.