پێ دەچێت، ئەمجارەش كورد رازی بووبێت بەوەی ماوەی چارەسەر كردنی كێشە دەستوورییەكانی لەگەڵ حكومەتی فیدراڵی لە بەغدا، بۆ دوای تەواوبوونی هەڵبژاردنی سەرەتای ساڵی داهاتوو و پێكهێنانی حكومەتی تازە لە بەغدا دوابخرێت. شایەنی باسە بڕیار وا بوو لەم چەند مانگەدا هەر دوو حكومەتی فیدرالی لە بەغداو هەرێمایەتی لە هەولێر، بكەونە گفتوگۆیەكی قووڵ و جیددی بۆ چارەسەركردنی فایلەكانی ناكۆكی لە نێوانیاندا، بە تایبەتی فایلی ماددەی 140 كە تایبەتە بە ناوچە ناكۆكەكان و مەسەلەی رەشنووسی یاسای نەوت و غاز.
بەڵام، هەر دوو هەڵبژاردنی 25ی مانگی تەمووزی كوردستان و 16ی مانگی كانوونی دووەمی داهاتووی عێراق، هەر دوو حكومەتی وا سەر قاڵ كردووە كە بەوە رانەگەن كاتێكی گونجاو بۆ گفتوگۆكردن لەسەر فایلە ناكۆكەكان و چارەسەرەكانیان بدۆزنەوە. لەوەش گرنگتر، ئیدارەی سەرۆكی ئەمەریكی باراك ئۆباما، لە باری خۆیەوە، ماوەیەكە كەوتۆتە هەوڵی ئەوەی قەناعەت بە هەر دوو لا، هەولێرو بەغدا، بكات بەڵكو گفتوگۆكانی خۆیان لە بارەی فایلە ناكۆكەكان، دوا بخەن بۆ دوای تەواوبوونی پڕۆسەی هەڵبژاردنی كانوونی دووەمی ساڵی داهاتوو. ئەوەی راستی بێت، ترسی ئەمەریكا ئەوەیە گفتوگۆكانی نێوان هەولێروبەغدا ئەگەر بە رێكوپێكی بەڕێوە نەچن و ئەنجامێكی باشیان لێ نەكەوێتەوە، رەنگە بارودۆخێكی سیاسیی ئاڵۆزی وا لە عێراقدا بێتە پێشەوە كە تەگەرەی گەورە بخاتە بەردەم دوو پڕۆسەی گرنگ لە عێراقدا: یەكەم، بەردەم بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی عێراق بە شێوەیەكی ئاسایی، دووەم بەردەم بەڕێوەچوونی ئاسایی بەرنامەكانی كشاندنەوەی هێزە سەربازییەكانی ئەمەریكا لە عێراق.
دیارە جێگری سەرۆكی ئەمەریكی جۆزیف بایدن لە سەردانی ئەم دواییەیدا بۆ پایتەختی كوردستان گەورەترین مەسیجی هەر ئەوە بووە. لە بەرامبەر ئەم مەسیجەی ئەمەریكاو لە بەرامبەر هەڵوێستە باشەكانی، هەروەها بۆ ئەوەی هەڵبژاردنی داهاتووی عێراق، كە بە هەڵبژاردنێكی چارەنووسساز بۆ هەموو عێراق دەژمێردرێت، بە سەركەوتوویی بەڕێوە بچێت، كوردیش پێی چاك بووە دەرفەتێكی دیكە بدرێتە بەغدا تا بە شێوازێكی دەستووری كێشەكانی ناو عێراق چارەسەر بكات.
بێگومان، كورد لە ماوەی سەد ساڵی رابردوودا چەندین جار ماران گەستە بووە، لە مەسەلەی دواخستنی چارەسەركردنی كێشەكانی لەگەڵ بەغدا. لە هیچ كاتێكدا دواخستنی گفتوگۆ هیچ چارەسەرێكی پێك نەهێناوە بۆ كێشە سیاسییەكانی، هیچ كاتێكیش بە قازانجی ئەو نەشكاونەتەوە. بەڵام ئەمجارەیان، تابلۆی سیاسی لە نێوان هەولێرو بەغدا، چەند جیاوازییەكی پێوە دیارە لەگەڵ تابلۆكانی پێشوو كە هێمای ئەوەمان دەدەنێ كورد هەڵوێستێكی ژیرانەو مەسئولانەی دەربڕیوە بەو رازی بوونەی لەسەر دواخستنی گفتوگۆ:
یەكەم، عێراق لە هەلومەرجێكی زۆر خراپ و ئاڵۆز دایە. قازانجی كورد ئەوە نییە تاقیكردنەوە دیموكراسییەكەی عێراق تێك بشكێت و بكەوێتە بەردەست تیرۆریستان و شۆڤێنیان، ئەگەرچی تاقیكردنەوەكە لە حاڵەتی ئێستایدا كەموكورتییەكی زۆری تێدایە. رووخانی تاقیكردنەوەكە بەم مەعنایە زیانی زۆری بۆ كورد هەیە. بۆیە پێویستە كورد ئەمجارەش یاریدەدەر بێت و نیازە پاكەكانی خۆی بخاتە روو نەهێڵێت هەڵبژاردنی داهاتوو تووشی هیچ كۆسپ و تەگەرەیەك بێت. سەركەوتنی هەڵبژاردنی داهاتووی عێراق سەركەوتنی دیموكراسی و فرەخوازی و سەقامگیرییە لە تەواوی عێراقدا، ئەمەش بە شێوەیەكی ئۆتۆماتیكی قازانجی كوردو هەموو ناوچەكەی تێدایە.
دووەم، ماوەی نێوان رۆژی ئێستاو رۆژی بەڕێوەچوونی پڕۆسەی هەڵبژاردن ماوەیەكی كورتە (چەند مانگێك) و ناكرێت بەو ماوە كورتە ئەو هەموو كێشە ئاڵۆزانە كە دەیان ساڵ دروستی كردوون چارەسەر بكرێن. ئینجا مەرج نییە لەم هەڵبژاردنەدا هەمان ئەو هێزە سیاسییە لە پایتەختی فیدراڵی بێتەوە سەر حوكم كە ئێستا لەسەر حوكمە. هەروەها مەرج نییە پێوانە سیاسییەكانی ناو عێراقیش وەكو ئێستایان بمێننەوە. گۆڕانكاری لە بونیادی دەسەڵات لە بەغدا لە رێگەی سەندوقی هەڵبژاردنەوە قازانجی كوردی تێدایە. بگرە قازانجی هەموو گەلانی عێراقیشی تێدایە. ئینجا، لەوانەش بەولاتر، هەر حكومەتێك لە بەغدا كە دەگاتە دوا مانگەكانی ویلایەتی حوكمی، ئەو هێزە سیاسی و یاساییەی جارانی نامێنێت، بەڵام حكومەتی تازە كە دەست بەكار دەبێت باشتر دەتوانێت خۆ خەریكی چارەسەركردنی كێشەكان بكات.
سێیەم، گۆڕەپانی سیاسیی كوردستانیش هەر لە دوای هەڵبژاردنی رۆژی 25 ی 7 ەوە پێویستی بە سەر لە نوێ خۆ رێكخستنەوە هەیە، ئەم سەر لە نوێ خۆرێكخستنەوەیە پێكهێنانی حكومەتی كوردستان و دامودەزگاكان دەگرێتەوە. هەروەها داڕشتنەوەی نەخشەی رێگەی دەوێت لە نێوان ئێرەو بەغدا. ئینجا خۆخەریك كردنێكی وردیشی دەوێ تا لە هەڵبژاردنی داهاتووی عێراقدا بە نەفەسێكی گەرموگوڕتروو بە ریزێكی پتەوتر لە جاران هێزە سیاسییەكانی كوردستان بەشداری لە هەڵبژاردن بكەن و كورد بە یەكڕیزی بگاتەوە بەغدا.
چوارەم، ئەمەریكا ئێستا وەك ناوبژیوان رۆڵێكی كاریگەر لە نێوان بەغداو هەولێر دەگێڕێت. لەبەرچاوگرتنی بەرژەوەندییەكانی ئەو ناوبژیوانە، بە مەرجێك لەگەڵ بەرژەوەندییە نەتەوەییەكانی كورد ناكۆك نەبێت، كارێكی باشە، هۆی گەورە لەم مەسەلەیەدا ئەوەیە كەوا چاكە لە مەودای چارەسەركردنی كێشەكانی نێوان هەولێرو بەغدا ئەمەریكاو نەتەوە یەكگرتووەكان مەوجودییەتیان هەبێت.
بێگومان، دواخستنی گفتوگۆو چارەسەركردنی كێشەكانی نێوان بەغداو هەولێر بۆ پاش هەڵبژاردن هەر تەنیا قازانجی نییە، بەڵكو ئەگەری زیانیش لە ئارادایە. ئەگەری گەورەترین زیانیش لەو بوارەدا ئەوەیە كە رەنگە هەڵبژاردنەكانی داهاتوو حكومەتێكی هەڵوێست رەقتر لە حكومەتی ئێستا بێنێتە گۆڕێ، یان هەتا ئەگەر سەرۆك وەزیرانی ئێستا نوری ئەلمالیكی لە هەڵبژاردن بردیەوە، رەنگە لە دەورەی داهاتوودا ئەلمالیكی رەقتر لە ئێستا بجوڵێتەوەو كەمتر گوێ لە داواكارییە دەستوورییەكانی كورد بگرێت، بەڵام لە ئەنجامی كۆتاییدا زیانەكان رەنگە وا نەكەونەوە، چونكە كوردیش لە ناو عێراقدا پێگەیەكی بەهێزی هەیەو لە بواری سیاسیشدا ئەمەریكا تا ئەو كاتیش مەوجودیەتی هەر دەمێنێت. دیارە ئەمەریكییەكان، ماوەیەكە، پێیان وایە تا ئەوان لە عێراقن، واتە پێش كێشانەوەی هێزەكانیان، دەبێت كێشە ناوخۆییەكانی عێراق چارەسەر بكرێن. ئەمجۆرە هەڵوێستانەی ئەمەریكا یاریدەدەرێكی باشە بۆ ئەوەی كورد هەموو بەهانەكانی بەرامبەر(واتە حكومەتی عێراق) ببڕێت و، هیچ رێگەیەكی دیكەی لەبەردەم نەهێڵێتەوە لە غەیری رێگەی چارەسەری دەستوورییانە.
لە هەموو ئەوانەش بەولاتر، هەلومەرجی دیموكراسی لە ئەمڕۆی ناوچەكەو تەواوی جیهاندا، خوازیاری ئەوەیە كێشە سیاسییەكان تەنیا لە رێگەی دایەلۆگەوە چارەسەر بكرێن، واتە بە پێچەوانەی ئەوەی هەندێك خەڵك لای خۆمان لێكی دەدەنەوە. لە جیهانی ئەمڕۆدا فشاری سەربازی دەوری نەماوەو هیچ لایەنێك پشتگیریت لێ ناكات، بۆیە هەندێك لایەنی شۆڤێنیست لە بەغدا دەیانەوێت كورد بخەنە سووچێكی سیاسی ئەوتۆوە، كە بە ناچاری روو لە ئەگەری فشاری سەربازی و خۆدابڕاندن بكات، ئەم لایەنانە دەزانن رەنگە كورد بایەخە سیاسییەكەی خۆی لە جیهانی ئەمڕۆ لە دەست بدات، ئەگەر هات و سەبری لێ بڕاو رووی لەو جۆرە ئەگەرو فشارە سەربازییانە كرد. لەو دیدەوە دەتوانین بڵێین تاكە رێگەی قەبوڵكراو لەبەردەم هەولێرو لەبەردەم بەغدا تەنیا ئەوەیە كە بە شێوازی ئاشتیانەو سیاسیانەو دەستوورییانە كێشەكانی نێوان خۆیان چارەسەر بكەن.
بە هەر حاڵ، هێشتا مەترسیی دەرەكی زۆرە بەسەر كوردەوە، هێشتا كورد پێویستیی بە رێكوپێك كردنی ماڵی ناوخۆی هەیە. هێشتا دابین بوونی مافە دەستوورییەكانمان لە بەغدا پێویستیی بەوە هەیە ناكۆكی و جیاوازییە ناوخۆییەكان بخەینە لاوەو بە یەك دەنگ بەرەو هەڵبژاردنی داهاتووی عێراق بچین و، لە پێگەی هێزو قودرەت و یەكگرتووییەوە لەگەڵ بەرامبەر بكەوینە گفتوگۆ. تا ئێستا كورد لە بواری سیاسی لە عێراقدا تووشی هیچ شكستییەكی وا نەهاتووە كە زیان بە رەوتە گشتی و نەتەوەییەكەی بگەیەنێت. بگرە بە پێچەوانەوە، قازانج و دەسكەوتی زۆری دەستكەوتووە، بەڵام لەگەڵ ئەوەش دەتوانین بەهێزتر بین و لە سۆنگەی متمانەو باوەڕ بەخۆبوونێكی زۆرترەوە دەست بە مافەكانمان بگرین و هەوڵی دابین بوونیان بدەین، جۆرە تەباییەكی راستەقینە لەگەڵ بەغدا دابمەزرێنین.
دوژمنان و ناحەزانی كورد لەو بەرامبەرەدا، ئیبنجا بە جیاوازی ناوو پێگەیانەوە، چ لە ناو عێراق و چ لە دەرەوەیدا، هەمیشە هیوای گەورەیان ئەوە بووەو ئەوەیە، كورد لە ئێستاوە تا هەڵبژاردنی داهاتوو تووشی جیاوازی ناوخۆ بێت و نەتوانێت لە بەغدا وەك جاری جاران هەڵوێستێكی یەكگرتووی هەبێت. رەنگە ئەم هیوایە یەك لە فاكتەرە گەورەكانی هەندێك ناوەندی سیاسی بێت لە بەغدا بۆ داواكردنی دواخستنی گفتوگۆ. ئەم ناوەندانە باوەڕیان وایە كە لە هەڵبژاردنی داهاتوو كورد ناتوانێت بە یەك دەنگ و یەك بەرنامەو یەك خواست بێتە بەغدا. لێرەوە مەسەلەی سەرەكی لە بواری جێبەجێبوونی مافە نەتەوەییەكانی كورد كات نییە، مانگێك و دوو مانگ و سێ مانگ نییە، بەڵكو مەسەلەی سەرەكی یەكخستنی ئیرادەی كوردە لە بواری عێراقی دا. ئەگەر ئەم ئیرادەیە یەكخرا، لە دوا ئەنجامدا بەغدا ناچار دەبێت مل بۆ جێبەجێكردنی مافە دەستوورییەكانی كورد بدات، جا ئەم ملكەچكردنە لە ئەمڕۆدا بێت یان لە سبەی.
وا كورد بڕیاری دا دەرفەتێكی دیكەش بداتە بەغدا، با بە هەموو لایەك ئەم ماوەیەی داهاتوو، كە چەند مانگێكی كورتە، بقۆزینەوە بۆ سەر لە نوێ داڕشتنەوەی چۆنیەتی رۆیشتنمان بۆ گۆڕەپانی سیاسی بەغدا. لەوێ زۆر شت بە هۆی تەبایی و یەكڕیزیی كورد یەكلایی دەكرێتەوە. كەواتە ئەوە دەرفەتێكی دیكەیە بۆ بەغدا. لە هەمان كاتدا دەرفەتێكیشە بۆ خۆمان.