هەر لە سەرەتای هەڵگیرسانی شەڕە خوێناوییە هەشت ساڵییەكەی عێراق و ئێران، سوریا تاكە دەوڵەتی عەرەبی بووە كە هاوپەیمانێتیەكی بەهێزی لەگەڵ ئێران دروست كردووە لە دژی عێراق. زۆر لە چاودێرانی سیاسی پێیان وایە ئەم هاوپەیمانێتیە یەك لە هاوپەیمانێتییە هەرە توندو تۆكمەو بەهێزەكانی نێوان دوو دەوڵەتە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا.
بەهەر حاڵ هەندێك لە چاودێرانی سیاسی لەو ساڵانەدا پێیان وابوو رەگوڕیشەی ئەو هاوپەیمانێتیە دەگەڕێتەوە بۆ ئەو دوژمنایەتیە سیاسی و حزبیەی سەدام حوسێن لە ساڵی 1979دا لەگەڵ سورییەكان دروستی كرد. ئەوسا هەر دوو وڵات بەڵگەنامەیەكی نەتەوەییان بە یەكەوە مۆر كرد بوو بۆ پەرەپێدانی هاوكاری و یەكێتیی حزبی و سیاسی و ئابووری و سەربازی لە نێوان خۆیاندا، بەڵام دوای ئەوەی لە كودەتایەكی سپی دا سەرۆكی پێشووی عێراق ئەحمەد حەسەن ئەلبەكر لابراو سەدام جێگەی گرتەوە، ئەم بەڵگەنامەیە شكستێكی گەورەی هێنا دوای ئەوەی سەدام حوسێن دیمەشقی بەوە تۆمەتبار كرد كە پشتی كودەتایەكی ناوەخۆی بەعسی گرتووە لە دژی هاتنە سەركاری سەدام حوسێن.
هەندێك لە چاودێرانی دیكە پێیان وابوو لوبنان و فەلەستینیەكان هۆیە سەرەكییەكەی ناكۆكی دروستكردن بوون لە نێوان بەغداو دیمەشق، بە تایبەتی ئیتر لەو ساڵانەدا رژێمی پێشووی عێراق هەڵوێستێكی توندڕەوانەی ئەوتۆی لە ناو لوبنان گرتبووە بەر كە بە دژایەتیی دەسەڵات و نفووزی سورییەكان بوو. پشت گرتنی ژەنەرال میشێل عۆن كە ئەوسا لە دژی دیمەشق كاری دەكرد، لایەنێكی دیاری ئەو ناكۆكییەی نێوان سوریا و عێراق بوو لە ناو لوبنان، بۆیە هاوپەیمانێتیی لەگەڵ دیمەشق هاوسەنگیەكی زۆری دەدا بە تەرازووی ناكۆكی لەگەڵ بەغدا بە قازانجی سورییەكان. هەمان هەڵوێست و ناكۆكی لە بەینی سوریاو عێراق لە پانتایی سیاسی فەلەستینیەكانیشدا بەدی دەكرا، بە تایبەتی دوای ئەوەی كێشەیەكی خوێناوی كەوتە نێوان بەعسی عێراق و بزووتنەوەی فەتح لە ئەوروپاو بەیروت.
بەڵام هەندێك چاودێری دیكە، بە لای ئەو تەفسیرانەی سەرەوە ناڕۆن، بەڵكو پێیان وایە، بنەمای هاوپەیمانێتی لە نێوان سوریاو ئیسلامییەكانی ئێران دەگەڕێتەوە نیوەی یەكەمی حەفتاكان، بە تایبەتی دوای شەڕی عەرەب و ئیسرائیل لە ئۆكتۆبەری 1973. ئەوسا هێشتا ئیسلامییەكان لە ئێران نەهاتبوونە سەر حوكم. بەڵام دیمەشق لە ناو لوبنان و لە ناو سوریا پشتی دەگرتن و پەیوەندییەكی خۆشی لەگەڵیان دروستكرد بوو لە دژی رژێمی حەمە رەزا شا. بۆیە كاتێك لە تاران شۆرشی ئیسلامی سەری گرت، سورییەكان زۆریان بەلاوە باش بوو. بگرە هەر زوو پەیوەندییان لەگەڵ دروستكرد بە تایبەتی هەندێك لە سەركردەكانی شۆرشی خومەینی لەو كەسانە بوون كە لە سوریاو لوبنان نیشتەجێ بوون و پێشتر هاوكاریان لەگەڵ دیمەشق هەبوو.
دوای شەڕی ئۆكتۆبەری 1973 كە سوریاش لە تەك میسر شەڕی لە دژی ئیسرائیل راگەیاند بوو، ئەمەریكا لە قازانجی ئیسرائیل ئاگربەسیتێكی دابین كردوو، پاشانیش خۆی خەریك كرد لەگەڵ دابینكردنی ئاشتی لە نێوان میسرو ئیسرائیل، هەتا بۆیشی كرا پشتی لە سوریا كرد. سورییەكان ئەمەیان كردە بنەمای ناكۆكییەكی زۆر لەگەڵ واشنتۆن، بۆیە كاتێك رژێمی شا لە تاران سەرنگون بوو و دەرفەت هاتە پێشەوە بۆ دەسەڵات پەیداكردنی ئیمام خومەینی، سورییەكان هەر زوو ئەم گۆڕانكاریەیان قۆزتەوەو خۆیان خستە سەر هێڵی هاوپەیمانێتی لەگەڵ تاران. سورییەكان پێ دەچوو ئاگاداری ئەوە بوون كە تاران لە بن سەركردایەتی شیعەی سیاسی بەرەو دژایەتی ئەمەریكا دەڕوات بە تایبەتی لە دوای كێشەی بارمتەكانی سەفەراتخانەی ئەمەریكا لە تاران.
گروپێكی دیكەی چاودێران لە بازنەی ئەو هۆیانەی سەرەوە زۆرتر دەڕۆن و وای لێك دەدەنەوە كە رەگوڕیشەی هاوپەیمانێتی نێوان سوریاو ئێران دەگەڕێتەوە هەندێك بنەمای مەزهەبی و ئایینی بە تایبەتی لە بواری ئەوەی كە رژێمی سوریا، ئەوساو ئێستاش، لە دەست عەلویە نوسەیرییەكانە. ئەم تایفە بە رەگەز شیعەیە، لەو سەردەمانەدا، جۆرە نزیك كەوتنەوەیەكی زۆری لەگەڵ شیعەی دوانزە ئیمام كە لە ئێران دەسەڵاتدارن پەیدا كرد بوو. ئەم نزیكایەتییە مەزەبیە، بە رای چاودێران، هاوپەیمانێتیەكی سیاسی و ستراتیژیی توندوتۆڵی لێكەوتبووەوە.
لە دوای رزگاركردنی كوێت و سزا دەوڵەتییەكانی سەر عێراق، هەر دوو دەوڵەت سیاسەتێكی هاوتەریبیان لە بەرامبەر بەغدا پەیڕەو دەكرد: لە لایەك، كرانەوەیەكی ئابووری بەسەر عێراق بە مەبەستی شكاندنی سیستەمی سزا نێودەوڵەتییەكان. لە لایەكی دیكە جۆرە پەیوەندییەكی سیاسی و دیپلۆماسیی وا كە لە گەڵ خواستی نێودەوڵەتی ناكۆك نەبێت. لە لای سێیەمیشەوە، دنەدانێكی ژێرەكیی رژێمی پێشووی عێراق بۆ درێژەدان بە ناكۆكییەكانی خۆی لەگەڵ ئەمەریكاو چۆك دانەدان لەبەردەم بڕیارە نێودەوڵەتییەكان. بەڵام لەگەڵ ئەو سیاسەتە ناروون و نادیارە، ئۆپۆزیسیۆنی عێراقی لە پایتەختی هەر دوو وڵاتدا بە ئازادی لە دژی رژێمی عێراق كاریان دەكرد. تەنانەت ئەمەریكاش چاوی لەو چالاكیانە دەپۆشی و هیچ جۆرە مەرجێكی نەدەخستە ئەستۆی گروپە ئۆپۆزیسیۆنەكان بۆ ئەوەی لە ئێران و سوریا دوور بكەونەوە.
دواتر كە رژێمی سەدام حوسین رووخا ساڵی 2003، تەواوی نەخشە سیاسی و دیپلۆماسیەكان لە ناوچەكەدا، بە تایبەتی لە ناو سێ كوچكەی عێراق و ئێران و سوریادا گۆڕانی تێكەوت. ئیتر ئەمەریكا هاتە ناو عێراق و خەریكی دامەزراندنی حكومەتێكی نیشتمانی بوو. لە لایەكی دیكە، ناكۆكییەكانی نێوان واشنتۆن و دیمەشق و تاران تا دەهات توندتر دەبوو. هەر دوو حكومەت لە ئێران و سوریا مەترسیی ئەوەیان هەبوو كە ئەمەریكا عێراقی تازە بۆ هەڕەشە كردن لە هەر دوو دەوڵەتەكە بەكار بهێنێت. هەروەها دەترسان لەوەی كە ئەگەر ئەمەریكا بتوانێت دیموكراسی لە بەغدا دابمەزرێنێت ئەوا ئەو دیموكراسیە دەبێتە مایەی مەترسی بۆ سەر هەر دوو دەوڵەتەكەو دەوڵەتانی دیكەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست.
لێرەوە، دیمەشق و تاران كەوتنە دوژمنایەتی كردنی هێزەكانی ئەمەریكاو رژێمی تازەی بەغدا لە عێراق. لە پێناو جێبەجێكردنی ئەم ئامانجە، دیار بوو، هەر دوو دەوڵەتی هاوپەیمان پێیان چاك بوو، رۆڵی نێوان خۆیان دابەش بكەن: ئێران پشتگیریی گروپە شیعە مەزەبەكان بكات لە بەغداو خوارووی عێراق. سوریاش لە باری خۆیەوە پشتگیری گروپە سوننە مەزهەبەكان بكات لە بەغداو موسڵ و لە رۆژئاوای عێراق. هەر دوو لایشیان بە یەكەوە، لە رووكەشدا جۆرە پەیوەندییەكی دیپلۆماسی و سیاسیی و ئابووریی گەرموگوڕیان هەبێت لەگەڵ بەغدا.
كێشەی گەورە چ بۆ ئێران و چ بۆ سوریا ئەوە بوو كە عێراقی دوای سەدام حوسێن حكومەتێكی ئەوتۆی تێدا بوو كە رەنگە سەرەكییەكەی شیعە بوو. ئینجا كێشەی گەورەتر ئەوە بوو كە ئەمەریكا هەوڵی دەدا ئەو شیعەیەی لە بەغدا فەرمانڕەوایە شیعەیەكی میانڕەوی سەر بە واشنتۆن بێت و قابیلی ئەوە بێت لە دژی دیمەشق و تاران بجوڵێتەوە. لە بەرامبەر ئەم كێشانەدا، دیار بوو هەر دوو دەوڵەتی سوریاو ئێران وایان بە چاكزانی كە كارە نهێنیەكانیان لە دژی تاقیكردنەوە دیموكراسیەكەی عێراق بخەنە كارو هەر یەكەی بە شێوەیەك پشتی تیرۆر بگرێت، بەڵام لە رووكەشدا، هەر دوو لا هەوڵی پاراستنی پەیوەندییە ئابووری و دیپلۆماسی و سیاسیەكانیان بدەن لەگەڵ بەغدا.
لە ئەنجامی ئەو سیاسەتە دوو فاقیە، تەقینەوەكانی رۆژی چوارشەممەی خوێناوی دروست بوو، ئەوە بوو حكومەتی بەغدا بە فەرمی دیمەشقی بەو تەقینەوانە تۆمەتبار كردوو داوای پێكهێنانی دادگایەكی نێودەوڵەتی كرد لە بابەتی دادگا نێودەوڵەتییەكەی تایبەت بە لوبنان، ئەویش بۆ دادگایی كردنی ئەو كەسانەی پشتگیریی تیرۆریستەكانی عێراق دەكەن لە سوریا.
ئەم هەڵوێستەی عێراق هەموو تابلۆكەی شێواند. دیمەشق و تاران تووشی شۆك هاتن. دیار بوو ئەمەریكا لە عێراق سەركەوتنێكی سیاسیی گەورەی بە دەستهێنا كە مایەی نیگەرانیی هەر دوو پایتەختەكە بێت،بۆیە ئێران بە پەلەپڕوزێ وەزیری دەرەوەی ناردە بەغداو دیمەشق بۆ ناوبژیوانی. بەغدا، لە رێگەی سەرۆك وەزیران نوری ئەلمالكی و ئینجا وەزیری دەرەوە هۆشیار زێباری سوور بوونی خۆیان لەسەر مەسەلەی دادگایی كردن دووپاتكردەوە.
تاران لە لایەك، ئەوەی پێ خۆش نییە كە پاشماوەی بەعسیەكانی عێراق، ئەوانەی دەستیان سوورە بە خوێنی هەزاران هەزار سەربازو ئەفسەری ئێرانی، لە دیمەشق داڵدە بدرێن و پشتگیریان لێ بكرێت، بەڵام لە هەمان كاتدا دەزانێت، ئەو خۆی ناتوانێت داڵدەی ئەم پاشماوانەی بەعس بدات بە هۆی یادگارەكانی شەڕی هەشت ساڵەوە. هەروەها دەزانێت مانەوەی ئەو پاشماوانە لە سوریا مەرجێكی گرنگی شكست پێ هێنانی سیاسەتی ئەمەریكایە لە عێراق بۆیە لەلایەك هەوڵ دەدات بەغدا رازی بكات و لە لایەكی دیكە نایەوێت بەعسیەكان سوریا بە جێ بهێڵن. سورییەكانیش لە باری خۆیانەوە حەز ناكەن ئێران رۆڵی ناوبژیوانی بگێڕێت بەڵكو بە لای ئەوانەوە دەبێت تاران لە تەك ئەوان بووەستێت لە دژی بانگەشەكانی دادگایی كردنی نێودەوڵەتی. لەوانەش بەولاتر بەغدا خۆشی خەریكە ئەژنۆی لە بن قورسایی باری تیرۆرو چالاكییەكانی دەشكێت. دەشزانێت سەرچاوەی ئەو تیرۆرە دیمەشق و تارانە، بەڵام بە هۆی پەیوەندییە لە مێژینەكانی لەگەڵ ئێران ناچارە خۆی لە ناو هێنانی تاران بپارێزێت و رووگەی ناكۆكییەكانی بكاتە دیمەشق بە مەبەستی ئەوەی هەڵوێستەكەی لە دژی سوریا پەیامێك بێت بۆ ئێران، بەڵام ئەوەندەی تا ئێستا روونە، ئەو هەوڵ و كۆششەی عێراق نەیتوانیوە هیچ جۆرە درزێك بخاتە دیواری هاوپەیمانێتی ستراتیژی لە نێوان دیمەشق و تاران.