دوای دەیان ساڵ لە سیاسەتی پێداگیری و كاولكاری و شەڕو خۆ دزینەوە لە ئەگەری ئاشتی، حكومەتی توركیا، پێ دەچێت گەیشتبێتە قەناعەتی ئەوەی كە چاكترین رێگە لەبەردەم چارەسەركردنی كێشەكانی لەگەڵ كورد، رێگە چارەی سیاسی و گفتوگۆیە. حكومەتی رەجەب تەیب ئەردۆگان ماوەی پتر لە مانگێكە، ئەم سیاسەتە تازەیە گرتۆتە بەر كە بە سیاسەتی (دەست پێشخەریی لە بەرامبەر كورد) ناسراوە.


لەو بوارەدا، حكومەتی ئەنقەرە لە رێگەی وەزیری ناوەخۆوە بەشیر ئاڵای لەگەڵ هەموو هێزە سیاسییەكانی ناو پەرلەمان و دەرەوەی پەرلەمان قسەی كردووە، پێ دەچێت لەگەڵ ئەمەریكاو هەندێك وڵاتی گرنگی ئەوروپاش قسە كرا بێت. ئەردوگان لە باری خۆیەوە، پێش هەفتەیەك بە راشكاوی رایگەیاند كە تاكە رێگە لەبەردەم گەشەپێدانی توركیاو گونجاندنی لەگەڵ جیهانی ئەمڕۆ ئەوەیە كە كێشەی كورد بە ئاشتی چارەسەر بكرێت، لەم پێناوەدا سەرۆك وەزیرانی توركیا رایگەیاند كە هەتا كۆتایی ئەمساڵ چەندین هەنگاوی پراكتیكی لە بواری دابینكردنی مافەكانی كورد دەهاوێژرێت.


شایەنی باسە ئەوا بۆ پتر لە ساڵێك دەچێت، بە تایبەتی لە دوای هێرشە بەربڵاوە شكست خواردووەكەی شوباتی رابردوو، ئەنقەرە بە جیددی بیر لە چارەسەرێكی سیاسی دەكاتەوە. عەبدوڵلا گول � ی سەركۆمارو ئەردوگان هەر یەكە لە باری خۆیەوە بە راشكاوی ئەو مەسەلەیەیان لە چەندین بۆنەو كۆنگرەی رۆژنامەوانیدا باسكرد. تەنانەت بەر لە چەند مانگێك دوو هەنگاوی بەرچاویان لە بواری مافەكانی كورد هاویشت: یەكەم، كەناڵێكی تەلەفزیۆنی بە زمانی كوردی دامەزرێنرا. دووەم، لە دوو زانكۆی گەورەی ئەو وڵاتەدا بەشی زمانی كوردی كرایەوە. ئەم دوو هەنگاوە، وەك مەعلومە، كافی نەبوون بۆ چارەسەركردنی كێشەی ئاڵۆزی كورد كە چەندین ساڵە ئەم وڵاتەی هێناوەتە هەژان و پتر لە 40 هەزار قوربانی لێكەوتۆتەوە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا، رێگەخۆشكەر بوون بۆ ئەوەی ئەردۆگان خۆی ئامادەی هەنگاوی گەورەترو گرنگتر بكات.


لە راستی دا، سەرۆكی كوردستان مەسعود بارزانی بە درێژایی ئەو ساڵانەی رابردوو، بەردەوام رایگەیاندووە كە كێشەی كورد لە توركیادا كێشەیەكی سیاسییەو لە ناو خاكی خۆی دایە نەك لە كوردستانی عێراق چارەسەر دەكرێت، تاكە رێگەش بۆ چارەسەر كردنەكە، چەك و شەڕ نییە، بەڵكو رێگەی ئاشتی و گفتوگۆی سیاسییە. بۆ ماوەیەكی درێژ ئەنقەرە دەیویست بەشداری پێكردنی كوردی عێراق لە شەڕی (پێ كە كە) بكاتە مەرجی ئاسایی كردنەوەی پەیوەندییەكانی نێوان هەولێرو ئەنقەرە، بەڵام جەنابی سەرۆك هەمیشە پێداگیری لەسەر ئەوە دەكرد، كە مەسەلەی (پێ كە كە) بە شەڕ چارەسەر نابێت و كورد جارێكی دیكە دەست ناخاتە خوێنی كوردەوە، بۆیە ئەم هەڵوێستەی جەنابی سەرۆك یەك لە هۆكارە گەورەكانی ئەو حاڵەتە بوو كە توركیا ناچار بێت روو لە ئەگەری ئاشتی و گفتوگۆ بكات.


راستە، ئەنقەرە بە نیاز نییە هیچ جۆرە دایەلۆگێكی سیاسی لەگەڵ (پێ كە كە) دەست پێ بكات، چونكە تا ئێستاش ئەو حزبە لە ناو توركیادا بە رێكخراوێكی تیرۆریستی لە قەڵەم دەدرێت. هەروەها راستە، حزبەكانی ئۆپۆزیسیۆنی توركی، بە تایبەتی حزبە نەتەوەپەرست و راستڕەوەكانی وەك بزووتنەوەی نەتەوایەتیی بەهجەت باغچەلی، بە توندی بەرپەرچی هەوڵەكانی حكومەت دەدەنەوە. بگرە، باغچەلی تۆمەتی خیانەتیش دەداتە پاڵ ئەوانەی روو لە چارەسەری سیاسیی كێشەی كورد دەكەن، چونكە بە بڕوای ئەو، هەر چارەسەرێكی لەو بابەتە، رەنگە یەكێتیی خاك و دەوڵەتی توركیا تووشی ئەگەری پارچە پارچە بوون بكات.


بەڵام دیارە، ئەردۆگان كە زۆرینەی پەرلەمانی لەگەڵدایە، بە شێوەیەكی جیددی رووی لەوە كردووە، ئەو كێشە گەورەیەی وڵاتەكەی بە ئاشتی چارەسەر بكات و رێگە خۆش بكات لەبەردەم بەرەو یەكێتیی ئەوروپی رۆیشتنی وڵاتەكەی. مەعلومە ئەنقەرە لە سەرەتای ساڵی 1960 بە گشتی و سەرەتای ساڵی 1982 بە تایبەتی هەوڵێكی زۆر دەدات بۆ ئەوەی بچێتە ریزی یەكێتیەكەوە، بەڵام ئەوروپییەكان چەند مەرجێكیان بۆ داناوە تا رێگەی پێ بدەن لەو بوارەدا بچێتە پێشەوە. یەك لەو مەرجانە مەسەلەی مافەكانی كوردو تۆماری مافی مرۆڤە. ئینجا بەم چەند ساڵەی دوایی، ئاڵۆزییەكی زۆریش كەوتە پەیوەندییە ستراتیژییەكانی نێوان توركیاو ئەمەریكا. یەك لە هۆكارە گەورەكانی ئەو ئاڵۆزییە هەڵوێستی خوێناویی ئەنقەرە بوو لە بەرامبەر مەسەلەی كورد. لەوانەش بەولاتر، ناوەخۆی توركیا بە هۆی شەڕە بەردەوامەكەی حكومەتەوە لە دژی كوردو (پێ كە كە)، تووشی قەیرانێكی زۆری ئابووری و سیاسی هاتبوو. وایلێهاتبوو حكومەت مانگی لە ملیارێك پتر دۆلاری بۆ شەڕ تەرخان بكات. هەروەها پەیوەندییە سیاسی و دیپلۆماسی و ئابوورییەكانی وڵاتەكە لەگەڵ دەرووجیران تا دەهات خراپتر بێت. لەوانەش گرنگتر، دوای دەست بەكار بوونی پرۆفیسۆر ئەحمەد داودئۆغلو لە پۆستی وەزارەتی دەرەوەی توركیا، بیرۆكەی ئەوەش هاتە پێشەوە كە ئیتر ئەنقەرە هەموو پەیوەندییەكانی خۆی لەگەڵ ناوەوەو دەرەوە ئاسایی بكاتەوەو گەشە بە هاوكاری ئابووری بدات و رۆڵێكی گەورەتر لە رۆژهەوڵاتی ناوەڕاستدا بگێڕێت. بۆیە دیارە ئەردۆگان لە ناو چوارچێوەی ئەو چاكسازییە گەورانەی لە ناو خودی توركیادا خەریكی جێبە جێكردنیەتی، پێی باش بووە لە بواری كوردیشدا چاكسازییەكی سیاسی بكات.


راستە، حزبەكانی ئۆپۆزیسیۆن جۆرە مەترسییەك بە سەر پڕۆسەی ئاشتەوایی لە توركیا دروست دەكەن، بەڵام لە هەڵوێستی ئەم حزبانە گرنگتر هەڵوێستی دەزگای سوپایە. هەر لە سەردەمی دروستبوونی توركیای تازەوە، ساڵی 1923 لە سەر دەستی كەمال ئەتاتورك، سوپا رۆڵێكی گرنگ لە ژیانی سیاسی ئەو وڵاتەدا دەگێڕێت. تەنانەت لە چەند ساڵی رابردوودا كاتێك ئەنقەرە ویستی لەگەڵ یەكێتیی ئەوروپا نزیك بێتەوە، ئەوروپییەكان مەرجی ئەوەیان خستە پێشی كە دەبێت رۆڵی سوپا لە بڕیاری سیاسیی ئەو وڵاتەدا كەم بكرێتەوە. بۆیە سوپا هەمیشە مەترسییەكی گەورەی درووستكردووە بۆ سەر دیموكراسی لە توركیا. بگرە هەمیشەش هاندەری شەڕو پشێوی بووە لەو وڵاتەدا جا چ لەگەڵ پێكهاتەكانی ناوەخۆو چ لەگەڵ دەوڵەتانی دەروجیران.


ئەمڕۆ، تابلۆكە جۆرە گۆڕانێكی بنەڕەتی تێكەوتووە. دەزگای سوپا لە ماوەی یەك دوو ساڵی رابردوو، بە شێوەیەكی هەست پێكراو گەڕاوەتەوە ناو ئۆردوگاكانی، بۆیە حكومەتی ئەردۆگان لە حكومەتەكانی پێشوو زۆرتر هەست بە ئازادی دەكات لە وەرگرتنی بڕیاری سیاسی. سەرەتای ئەو هەنگاوەش بەوە دەستی پێكرد كۆمەڵێك ئەفسەری گەورەی خانەنشین رایانگەیاند كە تاكە رێگە لە بەردەم رەهاكردنی توركیا ئەوەیە روو لە چارەسەری كێشەی كورد بكات. دواتر حكومەتی ئەردۆگان چەندین ئەفسەری گەورەی دیكەت گرت كە بە پێچەوانەوە، دەیانویست شەڕی نێوان كوردو تورك گەرمتر بكەن، لە رێگەی كودەتایەكی سەربازی لە دژی حكومەتی ئەردۆگان. ئەم جەماعەتە خۆیان لە رێكخراوێكی نهێنیدا كۆكردبووەوە كە بە رێكخراوی (ئەرگەنەكۆن) دەناسرێت.


دیارە پاش شكستهێنانی رێكخراوی نهێنی (ئەرگەنەكۆن)، ئاسۆكان هەتا رادەیەكی زۆر لەبەردەم دەزگای سوپا كرایەوە، بۆ ئەوەی ئازادانەتر قسە بكات و هەڵوێستی نەرمتر بگرێتە بەروو زۆرتر بكشێتەوە ناو ئۆردووەكانی خۆی تا رێگە تەخت بێت لەبەردەم حكومەت و دەزگای سیاسی بۆ وەرگرتنی بڕیاری خۆیان لەمەڕ كێشەكانی وڵاتەكە. مەسەلەی كورد گرنگترین ئەو مەسەلانەن كە هەمیشە رۆڵی سوپا رێگر بووە لە چارەسەر بوونی بە شێوەیەكی ئاشتی، بەڵام بەم دواییە گۆڕانێكی بەرچاو لە هەڵوێستی سوپادا بەدی دەكرێت.


پێش هەفتەیەك، حزبە راستڕەوەكانی توركیا هەڵمەتێكی گەورەی دژایەتیی كردنی دەست پێشخەرییەكەی حكومتیان دەست پێكرد، لەم پێناوەدا هانی سوپایان دەدا بۆ ئەوەی بجوڵێتەوەو نەهێڵێت ئەردۆگان بەردەوام بێت لەسەر دەست پێشخەرییەكەی، بەڵام دیار بوو سوپا دوای نزیكەی مانگێك دان بە خۆداگرتن، ناچار بوو بێتە وەڵام، لەمبارەیەوە ئەنجومەنی باڵای ئەركانی سوپا بەیاننامەیەكی دەركرد كە تا رادەیەكی زۆر تەمومژاوی بوو. هەڵوێستێكی ئەوتۆی پێوە دیار نەبوو، كە ئەم بەیاننامەیە بۆ پشتگیریی دەست پێشخەرییەكەی ئەردۆگانە یان بۆ دژایەتی كردنیەتی.


لە دەقی بەیاننامەكەدا، سوپا دژایەتی خۆی بۆ هەر نەخشەیەك دووپات دەكاتەوە، كە بیەوێت خاك و دەوڵەتی توركیا پارچە پارچە بكات، هەروەها دژایەتی خۆی بۆ هەر جۆرە دانوستانێك لەگەڵ (پێ كە كە) دووپات دەكاتەوە، بەڵام لە هەمان كاتدا رێگەی لە حكومەت نەگرت لەوەی روو لە چارەسەركردنی كێشەكانی توركیا بە شێوەیەكی سیاسیانە بكات. لێرەوە زۆر لە چاودێران ئەم بەیاننامەیە گرنگەی دەزگای سوپا بەوە لێك دەدەنەوە كە مەبەست لێی پشتگیریكردنی حكومەتی ئەردۆگانە.


ئەوەی راستی بێت، ئەمجۆرە بۆچوونە راستییەكی زۆری تێدایە: یەكەم، ئەردوگان نایەوێت كێشەی كورد لە رێگەی گفتوگۆ لەگەڵ (پێ كە كە) چارەسەر بكات. لە لایەكی دیكە ئەو دەست پێشخەرییەی ئەو كردوویەتی بۆ پارچە پارچە كردنی توركیا نییە وەك لە عێراق و ئێران و سوریاش هەندێك جار لێك دەدرێتەوە، بەڵكو بۆ پتەوكردنی یەكێتیی ناوەخۆی ئەو دەوڵەتانەیە. بۆیە، بە بۆچوونی سوپا، ئەم سیاسەتە تازەیەی حكومەت هیچ جۆرە مەترسییەك بۆ سەر چارەنووسی توركیا دروست ناكات.


لەبەر ئەو هەڵوێستەی سوپا، زۆر لە چاودێران پێیانوایە ئەم هەوڵە تازەیەی ئەنقەرە رەنگە سەركەوتنێكی بەرچاو بەدەست بهێنێت، بەڵام هێشتا پرسیاری گەورە ئەوەیە كە ئایا كورد خۆی، بە تایبەتی لە كوردستانی باكوور، چۆن لە بەرامبەر ئەم سیاسەتە تازەیەی ئەنقەرە دەجوڵێنەوە؟