دوای تەواو بوونی پڕۆسەی هەڵبژاردن بەهەموو قۆناخە جیاكانی، هەڵمەت و بانگەشە و دەنگدان و ئاشكرا كردنی ئەنجامەكان و تاوتوێ كردنی یاساییەكانی هەر ئیعتیرازو شكاتێك لەئارادایە، ئیتر گرنگترین هەنگاوی داهاتووی كوردستان سازدانی یەكەم دانیشتنی پەرلەمان و سوێندخواردنی یاسایی جەنابی سەرۆكی كوردستان مەسعود بارزانی و دەستپێكردنی كارەكانی پەرلەمانی تازەیە. بێگومان بەشێك لەو كارانە رەنگە بەئاسانی بەڕێوە بچن، بەڵام هەندێكی تریان بینەو بردەیەكی كورتی تێبكەوێت.
ئینجا، دوای بەڕێوەچوونی ئەم كارانەی پەرلەمان، مەسەلەی تەكلیفكردنی لیستی كوردستانی دێتە پێشەوە بەدامەزراندنی حكومەتی تازە. مەعلومە، لیستی كوردستانی زۆرترین دەنگی دەنگدەرانی بە دەست هێناوەو لە رووی یاساییەوە مافی خۆیەتی حكومەت دابمەزرێنێت. بەڵام ئەوەی لە ئێستادا ئەولویەتێكی زۆر گرنگ پێكدەهێنێت، مەسەلەی كۆكردنەوەی پەرلەمانی تازەو دەست پێكردنی یەكەم دانیشتن و دابەشكردنی كارەكانیەتی.
وەك مەعلوومە، پەرلەمان گرنگترین دەزگای دیموكراسی پێكدەهێنێت لەهەر وڵاتێكدا. بەبێ خستنە سەر پێی ئەو دەزگایە و بەبێ ئەكتیڤكردنی رۆڵە یاساییەكەی لەناو بونیادی دەوڵەتدا، مەحاڵە پڕۆسەی دیموكراسی لەهیچ وڵاتێكدا بتوانێت هەنگاوەكانی بەشێوەیەكی گونجاوو رێك و پێك بەرەو پێشەوە بهاوێژێت. زۆرینەی هێزە سیاسییەكانی كوردستان، بەهۆی ئەوەی كولتوورو داب و نەریتێكی ریشەداریان نییە لەبواری دیموكراسیدا وەك زۆربەی میللەتانی دیكەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، هەمیشە وا سەیری پەرلەمانیان كردوە كە تەنیا رۆڵی چاودێر دەگێڕێت و لەگەندەڵیە ئیداری یان داراییەكان دەپرسێتەوەو ئاشكرایان دەكات. بە داخەوە، خەریكە ئەم دابونەریتە نەخۆشەش لە بەغدا وەردەگرین دوای ئەوەی دەیان دابونەریت و نەخۆشیمان لێی وەرگرت چ لەمەیدانی سیاسی و چ لە مەیدانی رۆشنبیری و كۆمەڵایەتی.
هەندێك لەناوەندە رۆشنبیری و سیاسیەكانی كوردستان وا لە ئەركی پەرلەمان دەڕوانن و وا دەزانن گەورەترین و سەركەوتووترین پەرلەمان ئەو پەرلەمانەیە كە هاتوهاوارو كورسی وەشاندن و تۆمەت بەشینەوەو خۆ خەریك كردن بە گەندەڵی و ساغ كردنەوەی حیسابە سیاسیەكان گرنگترین كارو بەرنامەی پێك دەهێنن. ئەمە، لە كاتێكدا ئەركەكانی پەرلەمان، بە تایبەتی لە قۆناغە سەخت و زەحمەتەكانی كۆمەڵگادا، زۆر لەوە گەورەترن و كاریگەرترن و چارەنووسسازترن.
راستە، یەك لەئەركە گرنگەكانی پەرلەمان لە وڵاتاندا چاودێری كردنە. بەڵام لە هەمان كاتدا پەرلەمان گرنگترین دەسەڵاتی داڕشتن و تاووتوێ كردن و ئیقرار كردنی یاساكانی بەڕێەچوونی كیانی سیاسی و كۆمەڵگایە. لە هەمان كاتدا قەوارە یاساییەكەی هەر رێككەوتننامەو پەیوەندی و پڕۆسەی سیاسی و ئابووری و سەربازیە. ئینجا، رێكخەرە یاسایی و دەستووریەكەی ژیانی سیاسی و ئابووری و دارایی وڵاتانیشە. لە هەندێك وڵاتی پێشكەوتوودا، بە تایبەتی لە رۆژئاوا، بڕیاری شەڕو ئاشتیشی لە دەستە. پەرلەمان زۆر لەوە گەورەترە جێگە بكاتەوە بۆ ساغ كردنەوەی ناكۆكیە سیاسیەكان، یان بۆ تۆمەتبار كردنی یەكتری بە گەندەڵی، یان سووك كردنی ئەزمونی دیموكراسی بە تانەو تەشەری سیاسی و غەیرە سیاسی.
بۆ نموونە، لە ئەمریكا هیچ بوارێك نیە، چ سیاسەتی دەرەوە و چ هی ناوەوە. چ دارایی و چ سیاسی، چ شەڕو چ ئاشتی، چ حكومی و چ قەزایی و سیاسی، فلتەرە سەرەكیەكەی پەرلەمان نەبێت. هەر كاتێكیش كێشەیەك بێتە پێشەوە، بە تایبەتی لە بارەی گەندەڵی و كەموكورتیی یەك لە دەزگاكانی دەوڵەت، ئەوا لیژنەی پسپۆر لە ناو پەرلەمان دادەمەزرێت و زۆر بە بێ لایەنی و بێ هاتوهوریا لەو گەندەڵی و كەموكورتیە دەكۆڵرێتەوە بێ ئەوەی زیان بە یەكگرتوویی و پێگەی یاسایی پەرلەمان بگات. بۆیە، دڵی گەورەو پڕ خورپەو زیندووی دەوڵەت هەمیشە پەرلەمان بووە. پەرلەمان دەربڕی ئیرادەی خەڵكە لە هەموو وردو درشتەكاندا.
لەم هەلومەرجەی ئەمڕۆی كوردستان، بە هەمان شێوە پەرلەمان نەك تەنیا یەك لە دەزگا گرنگەكانە، بەڵكو دەسكەوتێكی ئێجگار بایەخداری كوردستانیشە. لاواز كردنی پەرەلمان و تەگەرە هێنانە رێگەی، یان هەوڵدان بۆ لە رێ دەركردنی ئەركەكانی، گەورەترین زیان بە دەستكەوتە نەتەوەییەكان دەگەیەنێت و تەواوی بەرژەوەندیە ستراتیژیەكانی میللەت دەخاتە بەردەم خەتەری لاواز بوون و لە ناوچوونەوە. بۆیە، لە دوای تەواو بوونی قۆناغی هەڵبژاردن، بە بێ گرێ و كێشەی گەورە، هەق وایە بە هەموو لایەك دەست بە گەشەپێدان و بەهێز كردنی رۆڵی پەرلەمان بكەین و رێگە نەدەین لەم قۆناغە هەستیارەدا ئەم دەزگا گرنگە تووشی هیچ قەیرانێك و كێشەیەكی ناوخۆ بێت. یان ماوە یاساییەكانی تووشی شێواندن بێت و دەرفەت بۆ دوژمنان بێتە پێشەوە شك و گومان بخەنە سەر رەوایی پڕۆسەكەمان.
بگرە لەوەش زۆرتر، ئەگەر هەر جیاوازیەك لە تێڕوانین بێتە پێشەوە، بە تایبەتی لە بواری تەكنیكیی پەرلەمان، ئەوا پێویستە هێزە سیاسیەكان، لە باتی ئەوەی هەوڵ بدەن بەر لە دەست بەكار بوونی پەرلەمان و دابەش كردنی پۆستەكانی، چارەسەریان بكەین، پێویستە بە گیانی مەسئولیەت، هەوڵ بدەن ئەو جیاوازیانە بۆ دوای یەكەم دانیشتنی پەرلەمان و دوای دابەش كردنی پۆستەكان و دوای دامەزرانی حكومەت هەڵیان بگرن. پێویستە ئەوە لەبەر چاو بگیرێت، كە هەر سەركەوتنێك لە سەرەتای دەست بە كار بوونی پەرلەمانی كوردستان بە دەستی بهێنین، رێگەمان لەبەردەمدا تەخت دەكات بۆ ئەوەی لە قۆناغەكانی دیكەشدا سەركەوتووانە هەموو كێشەو جیاوازیەكانی نێوانمان چارەسەر بكەین. بەڵام ئەگەر لەو سەرەتایەدا تووشی كێشە بێین ئەوا، دوور نیە، نەك تەنیا خۆمان زەرەر بكەین، بەڵكو تەواوی پڕۆسە سیاسیەكەشمان تووشی كێشە و تەگەرەی گەورە بێت. پێویستە لەو بوارەدا ئەوەمان لەبەر چاو بێت كە سێبەری سەرۆكایەتیی جەنابی بارزانی هەمیشە زامنی ئەوە بووەو ئێستاش زامنی ئەوەیە هەموومان بگرێتە خۆی و یارمەتیدەرمان بێت لە چارەسەر كردنی كێشەكان و نزیك كردنەوەی راو بۆچوونەكانمان و تەخت كردنی كەندو كۆسپەكانی رێگە.
بێگومان هەر لیستەو سەربەستە لەوەی چۆن بەرنامەكانی لە ناو پەرلەماندا بەڕێوە دەبات. بەڵام ئەو سەربەستیە پێویستە سنووردار بێت بە یاساو وامان لێ نەكات كە وەك چۆن لە پەرلەمانە لیبرالەكانی جیهان دەجولێنەوە، لێرەش بە هەمان شێوە ئێمە بجولێینەوە. گەورەترین جیاوازی لە نێوان تاقی كردنەوەكەی ئێمەو تاقی كردنەوەی ئەوان لەوەدا خۆی دەنوێنێت كە ئێمە هێشتا لە قۆناغی روو بە روو بوونەوەی مەترسیەكان داین، هێشتا ئەزمونەكەمان بە تەواوی خۆی نەگرتووە، هێشتا مەترسیی زۆری دەرەوەمان لەسەرە، هێشتا لە بارێكی زۆر نالەبار دەژین بە دەست سیاسەتەكانی ئەمڕۆی عیراق و سیاسەتی دەوڵەتانی دەوروپشتەوە. هێشتا ئەمریكا سیاسەتێكی روونی لە بارەی مەسەلەی كوردەوە نیە. هێشتا بە دەست رابردووێكی تفت و تاڵ دەناڵێنین. هێشتا ئاسەواری سیاسەتەكانی رژێمی پێشووی عیراق و ئاسەواری شەڕی لەناو بردنی كورد بە جەستەو رووحمانەوە دیارە، هێشتا مەترسی زۆرە بەسەر تاك تاكەمان و بەسەر هەموومان.
ئەم قسانە بۆ ئەوە نیە بڵێین مەترسیەكانی دەرەوە دەبێت كەموكورتیەكانی ناوەوەمان لە بیر ببنەوە. بەڵام مەعنای ئەوەیە كە كەموكورتیەكانی ناوەوە نابێت ئەوەندە خەریكمان بكەن كە ئیتر چاومان لە ئاست مەترسیەكانی دەرەوە دابخەین. دوژمنان و ناحەزانی كورد، بە تایبەتی لە ناو عیراق و دەوروپشت، بە ئاواتەوەن ئیتر لە سەر شانۆی سیاسەتی بەرگری كردن لە خۆمان چۆك دابدەین و بكشێینەوەو دەست لە رەوایی ئەزمونەكەمان هەڵبگرین و خۆمان بە كێشەو جیاوازیەكانی ناوەخۆ خەریك بكەین. ئینجا، ئەو ناحەزو دوژمنانە نەك تەنیا بە ئاواتەوەن، بگرە كارێكی زۆریش دەكەن بۆ ئەوەی ناچارمان بكەن لە بەر پێی خۆمان زیاتر نەبینین و لەوە زۆرتر تەماشا نەكەین. بەڵام حەقیقەتی پڕۆسەكەمان كە گەیشتۆتە قۆناغێكی گرنگ و گەشەدار، پێویستیی بەوە هەیە تەوازونێكی داهێنەرانە لە نێوان بەرژەوەندیە ناوخۆیی و دەرەكیەكان بكەین. نە چاو لە ئاست كەموكورتیەكانی ناوەخۆ داپۆشین و نە چاو لە مەترسیەكانی دەرەوە داپۆشین. ئەمەش تەنیا بە تەبایی و رێككەوتنی ئیجابیی نێوانمان پێك دێت. بەوە پێك دێت كە بە یەك ئیرادەو دەنگ و كۆشش، پەرلەمان بخەینە سەر پێ و حكومەت دابمەزرێنین و درێژە بە پڕۆسە دیموكراسیە سەركەوتووەكەمان بدەین. لە هەمان كاتیشدا جیاوازیەكانمان بهێڵینەوەو كاریان لەسەر بكەین لە پێناو دەوڵەمەندتر كردنی ئەزمونی دیموكراسی لە كوردستان.
لە هەموو ئەزمونە پەرلەمانیەكانی جیهان، قۆناغی هەڵبژاردن و هەڵمەتی هەڵبژاردن مەرج و تایبەتمەندیەكی وایان هەیە كە هەموو لایەنەكان رێزی لێ دەگرن. بەڵام ئیتر دوای دەركەوتنی ئەنجامە رەسمیەكان، هەر ئەو لایەنانەی لە كاتی هەڵمەتی هەڵبژاردندا لە مونافەسەو كێبڕكێ بوون، رێز لەو ئەنجامانەش دەگرن و پێكەوە دەكەونە ئیش و باز بەسەر كەلتووری ئەو ماوەیەی هەڵمەت و بانگەشەی هەڵبژاردن دەدەن و لە بیر خۆیانی دەبەنەوە. بێگومان، مەرجی یەكەمی سەركەوتن لەوەوە دەست پێ دەكات كە بە هەمووان لە قۆناغی هەڵبژاردن دەربچین و واز لە دروشمەكانی ئەو هەڵمەتە بهێنین و بە نەفەسێكی تازە بێینە مەیدانی سیاسی. بیناكردنی وڵات و كۆمەڵگا پڕۆسەیەكی زۆر سەخت و ئاڵۆزو زەحمەتە، قبوڵی دواخستن و راوەستان و درێژەدان بە نەفەسی هەڵمەتی هەڵبژاردن ناكات. هەر وڵاتێك لە ئەنجامی جیاوازیەكانی، پڕۆسەی كاراكردنی پەرلەمانی دوا كەوتبێت، ئەوا لە جیاتی چارەسەر بوونی كێشەو جیاوازیەكان بە شێوەیەكی ئاشتیانەو سیاسیانەو یاساییانە، درێژە بە ناكۆكی دراوەو دەرگا لەبەردەم ئاڵۆزتر بوونی ئەو جیاوازیانە كراوەتەوە.
دوا هەڵبژاردنی كوردستان سەركەوتنێكی گەورە بوو، با درێژە بەو سەركەوتنە بدەین.