دوای تەواوبوونی هەڵبژاردن و راگەیاندنی ئەنجامە كۆتاییەكانی لە لایەن كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەوە، ئیتر كاتی ئەوە هات، بەپەلەو بەوپەڕی داهێنان و هەستكردن بە مەسئولیەتەوە، هێزە سیاسییەكانی كوردستان، هەوڵی یەكخستنەوەی هەڵوێستەكانیان بدەن لە سەر دوو ئاستی زۆر گرنگ و بایەخدار:
یەكەم، لە سەر ئاستی ناوخۆیی لە كوردستان. چۆن هەڵوێست و گوتارو پڕۆسەی سیاسییان گەشە پێدەدەن و پێگە سیاسیەكانیان بەهێزتر دەكەن و پێكهاتە حزبییەكان لە یەكتری نزیك دەبنەوەو ناهێڵن ئەو تابلۆ جوان و گونجاوەی لە سەر ئاستی جیهانی و نێودەوڵەتیدا لە بەرامبەر ئەزموونی دیموكراسیی كوردستان دروست بووە، بشێوێنرێت؟
دووەم، لە سەر ئاستی هەموو عێراق، یان وردتر لە سەر ئاستی پڕۆسە سیاسییەكەی بەغدا، كە لەوەتەی رژێمی پێشوو رووخاوە، كورد بەشێكی كاریگەرو یەكگرتووی ئەو پڕۆسەیە پێك دەهێنێت، چۆن هەڵوێست یەكدەخەن و بەرژەوەندییە نەتەوەییەكانی كوردستان دەپارێزن و ناهێڵن ناحەزان و دوژمنان پێگەی كورد لە ناو عێراقی تازەدا لاواز بكەن و كەڵك لە جیاوازییەكان وەربگرن؟ چۆنیەتی رەفتار كردن و سیاسەت داڕشتن لە سەر ئەو دوو ئاستە، بەشێكی گرنگی دوارۆژی كوردستان و دوارۆژی دەستكەوتە دەستوورییەكانی و بگرە چارەنووسی سیاسیی كوردیش دەست نیشان دەكات.
لە بارەی خاڵی یەكەمەوە، پێویستە پێشەكی هێما بۆ ئەوە بكرێت كە قۆناغی هەڵبژاردنی 25ی مانگی رابردوو، جۆرە پشێوی و تێكەڵ و پێكەڵییەكی لە ناو بواری سیاسیی كوردستان دروست كرد، ئەگەرچی دوا ئەنجامەكانی، مایەی دڵخۆشی و شانازی بوون. لەو بوارەدا هەندێك هێزی سیاسی تازەی ئەوتۆ لە ناو بزووتنەوەی سیاسیی كوردستاندا پەیدا بوون و لیستی تازە هاتونەتە گۆڕێ و هاوپەیمانێتیەكانی ناو پڕۆسەی هەڵبژاردن، بە بەراورد لەگەڵ هەڵبژاردنەكانی ساڵانی پێشوو، جۆرە گۆڕانكارییەكی بەرچاویان تێكەوتووە .
راستە، هەندێك لەو گۆڕانكارییانە، بەرچاو روونی و خەمخۆری و گیانی بەرپرسیارێتیان پێوە دیارە. هەندێكی دیكەش، پەلە پەلی و گیانی بێ ئومێدی و تۆڵەو دەماری ركەبەرایەتی و بوغزاندنی سەلبیانەیان پێوە دیارە. بەڵام گرنگ ئەوەیە هەر هەموویان زادەی هەڵبژاردنێكی یاسایی و خاوێنن، تەعبیر لە خواستی دیموكراسیانەی میللەت دەكەن و بەشێك لەو سەروەرییە سیاسییە گەورەیە پێك دەهێنن كە میللەتی كورد لە ژێر سێبەری سەرۆكایەتیی جەنابی سەرۆك بارزانی دایمەزراندووە.
ئێستا، ئیتر قۆناغێكی تازە لەبەردەمە: جا چ لە ناوخۆو چ لە ناو عێراق و چ لە ناوچەكە. لە دوای تەواوبوونی هەڵبژاردن و ئاشكرا بوونی ئەنجامەكانی، ئیتر مەودایەكی تازە لە ئاسۆی سیاسیی هاتۆتە گۆڕێ، كە خوازیاری رەفتارێكی سیاسیی مەسئولانەیە لە هەموو لایەنەكانی كوردستان. ئەم ئاسۆ تازەیە رەنگە پێویستی بەوە هەبێت كە هەموو هێزە سیاسییەكان دەست بەرداری نەفەسی ركابەری و زمانی هەڵمەتی هەڵبژاردن بن و بە گیانی یەكتر قبوڵكردن كار بكەن و بە گیانی بەرپرسیارێتی ئەنجامەكانی هەڵبژاردن وەربگرن و واز لە هەناسەی رقەبەرایەتی و بوغزنواندن و زمانی زبر بهێنن. بە كورتی پێویستە كورد لە قۆناغی هەڵبژاردن و پێداویستییەكانی دەربچێت و بكەوێتە قۆناغی بیناو درێژەدان بە خەباتی یەكگرتووی نەتەوەیی.
لە لایەكی دیكەوە، پێم وایە هەر هەموو لیستەكان، بەوانەی پێشتر لە ناو گۆڕەپان بوون و بەوانەی تازە هاتوونەتە گۆڕەپانەكەوە، پێویستیان بەوەیە، هەوڵی خۆ گونجاندن بدەن لەگەڵ پڕۆسە سیاسییەكەی كوردستان كە لە ساڵی 1992ەوە لە هەلومەرجێكی گەلێك سەخت و زەحمەت و بە ماندووبوون و هیلاكی هەموو لایەك دامەزراوەو موڵك و مایەی شانازیی هەمووانە. لێرەدا مەبەستم لە خۆگونجاندن ئەوەیە كە هیچ لایەك هەوڵی خۆدابڕاندن نەدات و واز لە شێوازی تاكڕەوێتی بهێنێت و بە شێوەیەكی رێكوپێك و لە كاتی دیاریكراوی خۆیدا بێتە ژێر قوببەی پەرلەمان و یارمەتیدەر بێت لە دەستپێكی دانیشتنەكانی بۆ ئەوەی كارو مەسئولییەتەكانی ناو پەرلەمان، بە بێ گرێ و گۆڵە و بە ئاسانی دابەش بكرێت.
هەروەها، پێم وایە، یەك لە ئەركە گرنگەكانی ئەم قۆناغە تازەیە ئەوەیە كە هەموو لایەك هەوڵ و تواناكانیان بخەنە كار بۆ ئەوەی حكومەتی تازە لە سەر بنەمایەكی فراوان و لە كاتی یاسایی خۆیدا دابمەزرێت، هەموو ئەو لایەنانە بگرێتەوە كە مەوجودیەتیان لە ناو پەرلەماندا هەیە. دامەزراندنی حكومەت كلیلە سەرەكییەكەی قۆناغی تازەی كوردستان پێك دەهێنێت،بۆیە بەوپەڕی لە خۆبوردوویی پێویستە كار بۆدامەزراندنی بكرێت و زۆر بایەخ بەوە نەدرێت كە سەرۆكایەتییەكەی دەدرێتە كێ و كام لایەن لەمبوارەدا هەق وایە، تەنیا كەفائەت و شارەزایی و لێوەشاوەیی مەحەك بێت.
لەوانەش بەولاتر، پێویستە بە جورئەت دان بەوە بنرێت كە هێزە سیاسییەكانی كوردستان جیاوازییان لە نێواندا هەیە لە بواری بەرنامە و تێڕوانین و لێكدانەوەو بۆچوونی سیاسی و ئابووری و رۆشنبیری ، رەنگە زەرەری زۆر گەورە بە دەستكەوتەكان بگات ئەگەر خۆمان لە ناو بازنەی ئەو جیاوازیانە حەشار بدەین و ئامادە نەبین بۆ هێڵە هاوبەشەكانی نێوانمان بگەڕێین.
لێرەدا، جەغت لەسەر ئەوە دەكەمەوە، یەك لە بەها سیاسی و یاساییە گرنگەكانی كاری لەمەودوامان ئەوەیە هەموو لایەك وەكو یەك ئیلتیزامێكی ئەمین و راستەقینەو سەرڕاستانە بە مەرجەعیەتی سەرۆكی كوردستان هێژا مەسعود بارزانی بنوێنن. سەرۆك هەمیشە نیشانەی یەكێتیی ئیرادەی میللەتانە، بۆیە پێویست دەكات لەو قۆناغە ناسك و زەحمەتەدا، كورد بە هەموو لایەنە سیاسییەكانەوە، یەك دەنگ و یەك خواست و یەك هەڵوێست بێت بەرامبەر بە بەهای سەرۆكایەتی و خۆ لەو پێوانە ئایدیۆلۆژیانە دەرباز بكەین كە ئیرادە بەرامبەر بە پێگەی سەرۆكایەتی پارچە پارچە دەكات.
لەمبوارەدا، پێویستە ئەوە لەبەر چاو بگرین كە جەنابی سەرۆك بە زۆرینەیەكی گەورەی هەڵبژاردن و لە رێگەی دەنگدانی راستەوخۆوە دەرچووە، بۆیە بە پێی یاساو دەستوور، سەرۆكی هەمووانە بە بێ جیاوازی. تەنانەت سەرۆكی ئەو پێكهاتە سیاسییانەیشە كە دەنگیان بۆ نەداوە. رێزگرتن لەو مەبدەئە، رێزگرتنە لە خواستی تەواوی میللەت و لە بنەمای دیموكراسی و لە سەروەریی یاسا. بگرە مەرجی هەرە گەورەیش پێك دەهێنێت بۆ بەرەو پێشچوون و بەهێز بوونی كەسایەتییە سیاسیەكەی ئەزموونی كوردستان.
بە هەر حاڵ، لە مەسەلەی ناوخۆی كوردستان، هەق وایە ڕێز لە جیاوازییەكانمان بگرین و هەمیشە بیانخەینە ناو قەوارەی یاساو رێگە نەدەین هیچ پەنجەو دەستێكی دەرەكی لە رێگەی ئەو جیاوازییانەوە بخشێنە ناو كوردستان. لە هەمان كاتیشدا یەكڕیزو یەكگرتوو و یەك دەنگ و خواست بین بەرامبەر بە پەرلەمان و حكومەتی كوردستان و سەرۆكایەتی. لە هەمان كاتیشدا، بە گیانی رەخنەو چاوەدێری و مەسولییەت تەماشای كارو كردەوە ناوخۆییەكان بكەین و لێیان نەسڵەمینەوەو هەوڵی چارەسەركردنی یاساییان بدەین.
لە بارەی خاڵی دوومیشەوە، كە هەڵوێست و چۆنیەتی جوڵانەوەمانە لە سەر ئاستی عێراق، ئەوا جەنابی سەرۆك گوتەنی، دەبێت بە یەك دەنگ و ئیرادە كار بكەین. ئەوەی راستی بێت چۆنیەتی داڕشتنی هەڵوێست و جوڵانەوەی سیاسی و بەرنامەكان لە ناو عێراق دا یەك لە مەسەلە هەرە گرنگ و ستراتیژییەكانی ئەزموونی دیموكراسیی كوردستانە. ئەگەر لەو بوارەدا یەكگرتوو بین و لە ناو قەوارەی یەك لیستدا بۆ هەڵبژاردنی داهاتووی عێراق دابەزین و بە هەموو لایەك وەك یەك دەنگ پارێزگاری لە بابەتە نەتەوەییە گرنگەكان بكەین، ئەوا گومانی تێدا نییە، دەرفەت لە دوژمنان دەبڕین لەوەی زیان لە هەموو لایەكمان بدەن و لەو رێگەیەشەوە دەسكەوتەكانی كوردستان سەر لە نوێ زەوت بكەنەوەو رۆڵی كوردیش لە ناو عێراقدا بچووك بكەنەوە.
لێرەدا، دەبێت ئەوە لەبەر چاو بگرین كە هەندێك لە رەوتە سیاسییەكانی عێراق بە تایبەتی لە ناو حكومەتی عێراقدا، هیوای گەورەیان بەوە هەبوو لە رێگەی هەڵبژاردنی 25/7 ەوە درز بكەوێتە جەستەو رۆحی بزووتنەوەی سیاسیی كوردستانەوە. لە ڕێی ئەو درزانەشەوە، ئەوان بتوانن زیان بە ئامانجە ستراتیژییەكانی كوردستان بگەیەنن و سستی و سڕی بخەنە ناو پێگەو هەڵوێستە مەبدەئیەكانی جەنابی سەرۆك. پرسیار لێرەدا ئەوەیە: ئایا هێزە سیاسییەكانی كوردستان ئامادەن ئەو مەرامە گڵاوەی دوژمنان جێبەجێ بكەن؟ یا رازی نابن بەوەی هیچ درزێك بكەوێتە یەكێتیی هەڵوێستی سیاسیان لە بەغدا؟
راستە، جەنابی سەرۆك نیسبەتێكی ئەوتۆی دەنگی هێناوە كە ئیتر هیچ هێزێكی بەغدا ناتوانێت نكوڵی لە هێزو شەرعیەتی بكات، بەڵام كارێكی نابەجێیە ئەگەر ئەو هێزو شەرعیەتە، بە یەكخستنی هەوڵ و توانای هێزە سیاسیەكانی دیكەی كوردستان بەهێزتر نەكرێت. كارێكی نابەجێیە، پارچە پارچەیی بخەینە ناو هەڵوێستی كوردو ئینجا داوای ئەوەیش لە جەنابی سەرۆك بكەین كە بە شێوەیەكی بێ گرێ و بێ كێشە مافەكانمان لەگەڵ بەغدا دابین بكات. لەمەودوا، بەرژەوەندییە ستراتیژییەكان، پێویستیان بەوەیە هەموو لایەك لە ژێر سێبەری جەنابی سەرۆك و هەوڵ و كۆششەكانی بۆ جێبەجێ كردنی ماددەی 140 و پاراستنی هێزی پێشمەرگەو چارەسەركردنی فایلی نەوت و غازو دابینكردنی دیموكراسی بۆ هەموو عێراق یەك بخەن.
بەغدا، لە ئەمڕۆی سیاسەتی ئەمریكاو دەوڵەتانی ئەوروپاو ناوچەكە پێگەیەكی گرنگە، مەوجودییەتی كورد لە بەغدا، لەسەر بنەمای یەكگرتوویی هەڵوێست و یەكگرتوویی قەوارەی سیاسی و یەكگرتوویی خواست، لە مەوجودیەت و كارو كۆششی كورد لە كوردستان كەمتر نییە. دیموكراسی لە عێراق مەودایەكی فراوان لەبەردەم بزووتنەوەی نەتەوەیی كورد دەكاتەوە، بۆیە دەبێت ئەو دەرفەتە لە دەست نەدەین و بە یەك لیست لە بەغدا كاری نەتەوەیی كورد رابپەڕێنین.
بە كورتی، قۆناغی دوای هەڵبژاردن پێویستیی بە یەك خواستی و یەكتری قبوڵكردن و باوەڕهێنان بە فرەخوازی هەیە، چەندی ئەو مەبدەئانە قبوڵ كران، ئەوەندە دەسەلمێنرێت كە كورد شایەستەی هەموو مافێكە وەك میللەتە زیندووەكانی دیكەی جیهان.