پێ دەچێت، كێشەو ناكۆكییەكانی نێوان ئەمەریكاو ئێران روویان لە گێژاوی ئاڵۆزبوونێكی تازە كردبێت، بە تایبەتی دوای تەواوبوونی هەڵبژاردنەكانی ئێران و سەركوت كردنی خۆپیشاندانی ریفۆرمیستەكان لە تاران و چەند شارێكی گەورەی دیكەی ئێران.
راستە سە‌رۆكی ئەمەریكا باراك ئۆباما لە كۆبونەوەی هەشت وڵاتە پیشەسازییە گەورەكەی جیهان، كە بەم دواییە لە ئیتالیا بەسترا، رایگەیاند بوو گوایە پێویستە ناكۆكییەكانی كۆمەڵگای نێودەوڵەتی و ئەمەریكا لەگەڵ ئێران و كۆریای باكوور لە سەر بەرنامەی ئەتۆمیی هەر دوو ئەو وڵاتە، دەبێت لە ڕێگەی دایەلۆگ و گفتوگۆی سیاسی و دیپلۆماسییەوە چارەسەر بكرێت، بەڵام لە هەمان كاتدا ئەوەیشی دووپات كردبووەوە كە پێویستە بەرنامە ئەتۆمییەكانی ئەو دوو وڵاتە رابگیرێن و هەڵوەشێنرێنەوە، چونكە هەر دوو ئەو بەرنامانە دەبنە فاكتەری زیادكردنی كێبڕكێی چەكی ئەتۆمی لە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا.
مەعلوومە، ئۆباما هەر لە سەرەتای گەیشتنی بە كۆشكی سپی، مانگی كانوونی دووەمی ئەمساڵ، بەردەوام پێی لە سەر مەسەلەی دایەلۆگ لەگەڵ ئێران داگرتووە. هەروەها باس لەوەش دەكات كە مەبەست لەو دایەلۆگە دەبێت ئاسایی كردنەوەی پەیوەندییەكان بێت لە نێوان واشنتۆن و تاران، بەڵام وەك زۆر لە چاودێرانی سیاسی بۆی دەچن، ئۆباما هیوای بەوە بوو ریفۆرمیستەكان لە دوا هەڵبژاردنەكانی ئێران زۆرینە بە دەست بهێنن و سەرۆكی ئێستا مەحموود ئەحمەدی نەژاد كە ئەمەریكا بە توندڕەوو شەڕخواز لە قەڵەمی دەدات، دەست لە فەرمانڕەوایەتی كردنی وڵاتەكەی هەڵبگرێت و جێگەكەی بۆ سەرۆكێكی ریفۆرمخواز چۆڵ بكات، بەڵام بە پێچەوانەی خواستی ئۆباما، تەوژمی توندڕەو لە ئێران، سەر لە نوێ بۆ ویلایەتێكی دیكەش هەڵبژاردنی بردەوە، بگرە هەر زوویش كەوتە تۆمەتباركردنی ئەمەریكاو ئەوروپا بە دەستێوەردان لە كاروباری ناوخۆی ئێران و هاندانی خۆپیشاندەران بۆ ئەوەی سیناریۆی ساڵی 1978 دووبارە بكەنەوە، ئەویش بەوەی بڕژێنە سەر شەقامەكانی تاران و لەو رێگەیەوە هەوڵی رووخاندنی رژێمی ئیسلامی بدەن.
ئەگەر قسەكانی ئۆباما زۆرتر هێمایەك پێك بهێنن بۆ بیرۆكەی گفتوگۆو دایەلۆگ، ئەوا هەر رێك لە دوای قسەكانی ئەوەوە، وەزیری دەرەوەی ئەمەریكا هیلاری كلینتۆن لە چاوپێكەوتنێكی تەلەفزیۆنی دا، لەگەڵ یەك لە كەناڵە ئاسمانییەكانی فەنزەوێلا، گوتی: لە هەلومەرجی ئەمڕۆدا، پێ دەچێت هەوڵەكانی ئەمەریكا بۆ دەست پێكردنی دایەلۆگ لە گەڵ ئێران بێ ئەنجام بێت، بۆیە داوای لەكۆمەڵگای نێودەوڵەتی كرد تا هاوكاریی وڵاتەكەی بكەن لە سەپاندنی سزای زیاتر بەسەر ئێران دا، لەمبارەیەوە وەزیری دەرەوەی ئەمەریكا رایگەیاند كە ئەگەر هەوڵەكانی وڵاتەكەی بۆ دایەلۆگ لەگەڵ تاران سەر نەگرێت، ئەوا واشنتۆن داوا لە دەوڵەتانی جیهان دەكات ئەوانیش لەگەڵ ئەمەریكا بە یەكەوە سزای سیاسی و ئابووری و سەربازیی زۆرترو توندتر بخەنە سەر ئێران. شایەنی باسە، ئێران تا ئێستا سێ جۆرە سزای بەركەوتووە لە لایەن نەتەوە یەكگرتووەكانەوە سەبارەت بە بەرنامە ئەتۆمییەكەی، هەروەها ئەمەریكایش لە باری خۆیەوە چەندین سزای سەربازی و ئابووری و سیاسیی خستۆتە سەری.
لە لایەكی دیكەوە، ژەنەرال مایكل مولن فەرماندەی ستافی هاوبەشی سوپای ئەمەریكا، ئەویش لەو بارەیەوە چەند قسەیەكی گرنگی كرد. ئەویش دووپاتی ئەگەری سەربازی كردەوە. مولن رایگەیاند كە تەنیا ماوەیەكی كورت لەبەردەم راگرتنی هەوڵەكانی ئێران بۆ دەستخستنی چەكی ئەتۆمی ماوە. هەروەها كاتێكی زۆر كورتتریش لەبەردەم رێگەگرتن لەوەی هێرشی سەربازی بكرێتە سەر دامودەزگا ئەتۆمییەكانی ماوە. لەو بارەیەوە مولن دانی بە بایەخی مەبدەئی دایەلۆگ نا، بەڵام گوتیشی كە كات لەبەردەم دایەلۆگدا كەمی ماوە، چونكە بە پێی گوتەكانی مولن، كارێكی زۆر ترسناكە رێگە بدرێت بە دەوڵەتێكی پشتگری تیرۆری وەكو ئێران تا ببێتە خاوەنی چەكی ئەتۆمی.
مولن، پێشتر لەگەڵ سەرۆك ئۆباما سەردانی مۆسكۆی كرد بوو، بەڵام دوای تەواو بوونی سەفەرەكەیان بۆ رووسیا، ئۆباما بەرەو ئیتالیاچوو بوو، كەچی مولن گەڕایەوە واشنتۆن و لە كۆڕێكدا كە سەنتەری لێكۆڵینەوەی ستراتیژی رێكی خستبوو، هیمای بە بابەتێكی زۆر گرنگ و پەیوەندیدار بە مەسەلەی ئێران كرد، ئەویش كاتێك گوتی: ئۆباما لە مۆسكۆ لە بارەی ئێرانەوە لەگەڵ رووسەكانیش قسەی كردووە. شایەنی باسە رووسیاو ئەمەریكا لەو سەفەرەی ئۆبامادا، هەشت رێككەوتننامەی ستراتیژییان بۆ هاوكاریی دوو قۆڵی مۆر كردووە.
دیارە، وەك ئەو بەرپرسە سوپاییە گەورەیەی ئەمەریكا لەو كۆڕەدا روونی كردەوە، ئۆباماو بەرپرسە گەورەكانی رووسیا لە بارەی هەماهەنگی هەر دوو دەوڵەت لە بەرامبەر ئێران قسەیان كردووە. مولن هیچی ئەوتۆی لە بارەی ئەو قسانەوە ئاشكرا نەكرد، تەنیا ئەوە نەبێت كە ئەمەریكا داوای لە رووسیا كردووە هیچ جۆرە سیستەمێكی پێشكەوتووی دژەهەوایی نەدا بەتاران، شایەنی باسە لەم دواییەدا، مقۆمقۆیەك بڵاو بووەوە گوایە تاران داوای لە مۆسكۆ كردووە بەڵكو سیستەمێكی زۆر پێشكەوتووی دژەهەوایی پێ بفرۆشێت. مولن پێی وا بوو ئەگەر رووسیا ئەم سیستەمە بفرۆشرێتە ئێران، رەنگە ئیسرائیل پەلە لە هێڕش كردنە سەر ئەو وڵاتە بكات.
بێجگە، لەو هەڵوێستە رەسمیانەی ئەمەریكا، دیارە پێش هەفتەیەك جێگری سەرۆكی ئەمەریكا جۆزێف بایدن لە دیدەنیەكی تەلەفزیۆنیدا لەگەڵ كەناڵێكی ئاسمانیی فەنزەوێلی گوتبووی كە وڵاتەكەی رێگە لە ئیسرائیل ناگرێت ئەگەر هێڕشی سەربازی بكاتە سەر دامودەزگا ئەتۆمیەكانی ئێران. راستە دواتر وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریكا رایگەیاند كە ئەم قسانەی بایدن ئەوە ناگەیەنن ئەمەریكا هانی ئیسرائیل دەدات، یان رێگەی پێ دەدات، روو لە هێرشی سەربازی بكات بۆ سەر ئێران. بەڵام چاودێران پێیان وایە كەشوهەوای قسەكانی بایدن بە گشتی ئەو راستیەیان روون كردەوە كە ئەگەر دایەلۆگ لەگەڵ تاران سەر نەگرێت ئەوا دوور نییە باس بێتە سەر باسی چارەسەری شەڕی چەكدارانە.
واشنتۆن ئێستا وای لێك دەداتەوە كە گەورەترین خەتەر لە بەرامبەر ئەمەریكادا دەوڵەتی ئێرانە، بە تایبەتی لە دوو بواری مەترسیداردا: یەكەم، لە بواری بەرنامەی ئەتۆمی و هەوڵی دەستخستنی تەكنەلۆژیای چەكی كۆمەڵكوژ. دووەم، لە بواری پشتگیری كردنی تیرۆرو رێكخراوە تیرۆریستیەكان لە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا: واتە لە عێراق و لوبنان و ئەفغانستان و هەرێمی غەززەو وڵاتانی دیكەی ناوچەكە.
دیارە، كاتی خۆی چەند هێزێكی شیعەی سیاسی لە ناو حكومەتی عێراق دا ویستیان دەرگا لەبەردەم وتووێژێكی ئەمنی لە نێوان ئەمەریكاو ئێران بكەنەوە، بە تایبەتی لە فایلی عێراقدا، بەڵام دواتر ئەم هەوڵە سەری نەگرت ئەگەرچی سێ دانیشتنیش لەمبارەیەوە لە بەغدا پێك هات. بەم دواییە حكومەتی عێراق رایگەیاند كە ئیتر ئەمەریكاو ئێران لە مەسەلەی دایەلۆگدا پێویستیان بە رۆڵی بەغدا نەماوە.
شایەنی باسە هەر زوو چاودێران وایان لێكدایەوە كە ئەگەر بانگهێشتی دایەلۆگ لە نێوان واشنتۆن و تاران سەر نەگرێت، ئەوا دوور نییە، ئەمریكییەكان ناچاری ئەوە بن روو لە سیاسەتی توندكردنی سزای ئابووری بكەن لە دژی ئێران. هەروەها هەوڵ بدەن سیستەمێكی سزای نێودەوڵەتیش بەسەر ئێران بسەپێنرێت، بەڵام ئەوەی ئەم تابلۆیەی تا رادەیەك شێواندووە هەڵوێستی ئیسرائیلە. مەعلوومە ئیسرائیل وەك ئەمەریكا نییە لە بواری بڕیاری نێودەوڵەتی دا، وەك ئەو پێویستیی بە هاوكاریی نێودەوڵەتی و ناوچەیی نییە. وەك ئەویش دوو دڵ نییە لە بواری ئەنجامەكانی هێرشەكەی، بۆیە زۆر لە چاودێران پێیان وایە ئەوەی رەنگە دەست بە هێرش بكات بۆ سەر ئێران ئیسرائیل بێت نەك ئەمەریكا.
دیارە، بەم دواییە چەند راپۆرتە هەواڵێكیش بڵاو بووەوە لە بارەی ئەوەی گوایە سەعودی رازی بووە ئیسرائیل مەودا ئاسمانییەكەی ئەو بەكار بهێنێت بۆ هێرش كردنە سەر ئێران، ئەوەی راستی بێت ریازو تەل ئەبیب، هەر زوو ئەم راپۆرتانەیان بە درۆخستەوە، بەڵام چاودێران بە دووری نازانن ئیسرائیل پێویستیی بە یارمەتیی لۆژیستیكی چەند وڵاتێكی ناوچەكە هەبێت بۆ ئەنجامدانی هێرشە ئاسمانییەكەی، بەڵام رێگر لەو نێوانەدا ئەمەریكایە كە تا ئێستاش بە هیوای دایەلۆگە. ئەمریكییەكان پێیان باش نییە ئەو جۆرە چارەسەرە سەربازییە ئەنجام بدرێت. ترسیان ئەوەیە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و جیهانی عەرەبی و ئیسلامی لە ئەنجامی هێڕش كردنە سەر ئێران، جا هێڕشەكە ئەگەر ئیسرائیلی بێت یان ئەمریكی، تووشی پشێوی و ئاڵۆزیەكی زۆر بێن.
ئەوەی هەموو ئەم مەترسیانە زۆرتر دەكات ئەوەیە كە لە ئێران باڵی توندڕەوان هاتوونەتەوە سەر فەرمانڕەوایی. بگرە ئەمجارەیان بە رێژەیەكی گەورەی دەنگی هاووڵاتیانی ئێران هاتوونەتەوە. هەروەها توانیویشیانە ئەو خۆپێشاندانە گەورانەی شەقامەكانی تاران كپ بكەنەوە. ئەم خۆپیشاندانانە، كەشوهەوای نێوان تاران و واشنتۆنیان ئاڵۆزتر كرد. بۆیە چاودێرانی سیاسی بە دووری نازانن ئێرانییەكانیش لەمەودوا بە شێوەیەكی توندو رەق رەفتار بەرامبەر بە ئەمەریكاو كۆمەڵگای نێودەوڵەتی بكەن بە تایبەتی لە بواری بەرنامە ئەتۆمییەكانیان.
لە كاتێكدا حاڵ ئەو حاڵەیە، هیچ روونیەكی ئەوتۆ بە ئاسۆی پەیوەندییەكانی ئێران و ئەمەریكاوە دیار نییە. بگرە هەندێك لەو چاودێرانە پێیان وایە، واقیعی ئێستای ناكۆكییەكانی نێوان ئەو دوو وڵاتە لە كاتی فەرمانڕەوایەتی ئۆباما زۆر خەتەرناكترو رەشتترو ئاڵۆزتر بێت لەوەی لە كاتی فەرمانڕەوایەتیی سەرۆكی پێشووی ئەمەریكاجۆرج دەبڵیو بووش هەبوو. لەوەش بەولاتر ئەگەر تا ماوەیەكی كەمی دیكە، ئەگەری دایەڵۆگ سەرنەگرێت، ئەوا بێگومان پەیوەندیی هەر دوو دەوڵەت دەگاتە لێوارێكی زۆر خەتەرناك. چارەسەر چییە؟ تا ئێستا وەڵامی ئەم پرسیارە گرنگە لە واشنتۆن و تاران دەست ناكەوێت و سەرانی هەر دوو وڵاتەكە نایزانن، جا چۆن لە شوێنی دیكە وەڵام لەو بارەیەوە دەست دەكەوێت؟