هەق نەبوو بازنەیەكی تەسك و بچووك و دابڕاو لە ناو ڕیزە ناوخۆییەكانی كورد، بە تایبەتی بازنەی برادەرانی لیستی گۆڕان، بەو پەلە پەلی و ئینفیعالییەت و سەرەڕێییە هەڵوێستی دژایەتی كردنی خۆیان بەرامبەر بە رەشنووسی دەستووری كوردستان دەرببڕن.
هەق بوو، ئەو راستییە لە بەرچاو بگرن كە داڕشتن و خستنە ریفراندۆمی رەشنووسی دەستوور دەسكەوتێكی نەتەوەیی گەورەیە بۆ كوردستان و زەروورەتێكی گرنگ و هەنووكەیی و مێژووییە بۆ میللەتی كورد. سەرباری ئەوانە، هەنگاوێكی گەورەو چارەنووسسازو ستراتیژیشە لە بواری شانازیی كردنی خەڵكی كوردستان بە كەرامەتی نەتەوەیی و بەها مێژووییەكانی خۆیان.
هەق بوو، ئەوە لەبەر چاو بگرن كە دەستوور دەسكەوتێكی حزبی و سیاسیی رووت و قووت نییە، هەروەها پەیوەندیی بەم حزب و ئەو حزبەوە نییەو، موڵكی تاكە كەسێك و دوو كەس نییە، بەڵكو پڕۆسەیەكی بنەڕەتی و یاساییە، راستەوخۆ پەیوەندیی بە چارەنووسی تەواوی گەلی كوردەوە هەیە بە هەموو
حزب و كۆمەڵانی خەڵك و هێزە سیاسییەكانەوە. بگرە شانازییە نەك تەنیا بۆ كوردی عێراق، بەڵكو بۆ هەموو كورد لە پارچەكانی دیكەی كوردستانیشدا، ئەگەرچی دەستوورەكە لە رووی پراكتیكی یاسایی و سیاسییەوە هی كوردستانی عێراقە.
هەق بوو، ئەو برادەرانە ئەوە لەبەرچاوی خۆیان بگرن كە بەو كارە ناجۆرەی دژایەتی كردنی دەستوور، هەڵەیەكی ئێجگار گەورەی ئەوتۆیان كرد كە ئیتر زەحمەتە كورد لە پڕۆسەی هەڵبژاردنی ئەمجارەو لە رێڕەوی دواڕۆژیاندا لەبەر چاوی نەگرن. ئەم هەڵەیە، بە لای هەندێكەوە، سەرەتایەكی رەشە بۆ دەرچوون لە بازنەی بەرژەوەندییە نەتەوەییەكانی كورد. بەڵام لە رەنگدانەوەی یەكەمیدا، دەبێتە مایەی ئەوەی لیستی گۆڕان، كە ئێستا ناوەكەی لەگەڵ ناوی لیستی حەدبای نەینەواو عولمای موسلمینی رومادی بە یەكەوە دێت، لە هەڵبژاردنی كوردستاندا ئیتر دەنگێكی ئەوتۆ نەهێنێت و بگرە هەتا ماوەیەكی درێژی دیكەش، ئەو كارو سیاسەتە ناڕەوایەی لە بیر خەڵكی كوردستان نەچێتەوە.
دژایەتی كردنی رەشنووسی دەستوور لەم قۆناغە ناسك و زەحمەت و دژوارەی كوردستان و كێشەی سیاسیی گەلی كورددا، وەك ئەوە وایە و یسترابێت بە ئەنقەست كەرامەتی میللەت بوروشێنرێت و زیان بە بەرژەوەندییە ستراتیژییە گەورەكانی بگەیەنرێت. دیارە ئۆباڵی ئەو كارە ناڕەوایە ئیتر كەوتە ئەستۆی لیستەكەو خاوەنانی لیستەكە. ئەمەش وەك زۆر كاری دیكەی لیستی گۆڕان، ئەنجامی كورت بینی و تەسك بینی و تاكڕەوێتی سیاسییە.
راستە، دەقە پێشنیار كراوەكەی رەشنووسی دەستووری كوردستان، بە لای هەندێك كەسەوە رەنگە چەندین كەموكورتی تێدا بێت. دوور نییە ماددەو پەرەگرافی ئەوتۆی وای تێدا بێت كە مایەی رەخنەو بۆچوونی جیاواز بێت. بەڵام وەك مەعلوومە، لە پڕۆسەی پێگەیشتنی دەستووردا هیچ كاتێك مەسەلەی رەتكردنەوەو تۆمەتبار كردن چارەسەر نییە، بەڵكو زۆرتر ئەوە چارەسەرە كە رەشنووسی دەستوورەكە رێگەی یاسایی خۆی بگرێتە بەروو لە پەرلەمان و لە ریفراندۆمدا دەنگی لەسەر بدرێت و دواتریش لە لایەن زۆرینەی خەڵكەوە ئیقرار بكرێت. ئینجا، ئەگەر هەر كەموكورتی و رەخنەو بۆچونێكی جیاوازیش لەو نێوانەدا هەبێت، ئەوا بە هەمواركردنی دەقەكە لە دوای ئیقراركردنی، ئەم بۆچوونانە جێگەی خۆیان دەكەنەوەو كەموكورتییەكان بە دەنگی زۆرینەی خەڵكی چارەسەر دەكرێن.
لەمبوارەدا، رەنگە دەستووری هەمیشەیی عێراق، ئەوەی لە كۆتایی ساڵی 2005 دا بە زۆرینەی دەنگی خەڵكانی عێراق ئیقرار كرا، بەڵگەیەكی حاشا هەڵنەگر بێت. مەعلوومە، رەشنووسی دەستووری عێراق، ئەگەرچی كۆمەڵێك كەموكورتی تێدا بوو، ئەگەرچی تەواوی داخوازییە رەواكانی میللەتی كوردو میللەتانی دیكەی ناو عێراقی نەگرتبووە خۆی، بەڵام لەگەڵ ئەوانەیش، لە لایەن هیچ لایەنێكی نیشتمانپەروەری عیراقییەوە رەت نەكرایەوەو بانگەشەی لە دژ نەكرا، بەڵام دواتر ئەوانەی بۆچوونەكانیان لەگەڵ دەقی دەستوورەكە یەكی نەدەگرتەوە، دەنگیان بە دەستوورەكە نەدا. ئینجا دوای ئیقرار كردنی لە ریفراندۆمدا كەوتنە داوای هەمواركردنی دەستوورەكە. ئەمڕۆ لیژنەیەكی پەرلەمانی لە بەغدا خەریكی هەمواركردنی دەقی دەستووری هەمیشەییە. لایەنی جیاوازیش زۆرن، بەڵام قەت بەو شێوەیەی برادەرانی لیستی گۆڕان خۆیان نەخستۆتە هەڵوێستی دژایەتی كردنی دەستووری عێراق. بوونی دەستوور، بە هەموو كەموكورتییەكانیشەوە، هەمیشە مانای سەرەوەری یاساو كەرامەتی میللەت و نیشانەی سیادەیەتی. بۆیە هیچ كاتێك كارێكی عاقڵانە نییە هێزێكی سیاسی خۆماڵی خۆی بخاتە سەنگەری دژایەتی كردنی دەستووری كوردستان، جا هەر چییەك بێت رادەی كەموكورتی لەو دەستوورەدا.
ئەوەی راستی بێت، هەر ئەو هەڵە گەورەیە بوو وای كرد هەڵوێستی برادەرانی لیستی گۆڕان لە بەر چاوی خەڵكی كوردستان لەگەڵ هەڵوێستی پاشماوەكانی بەعس و خەڵكی شۆڤێنیستی عەرەب جیاوازییەكی ئەوتۆی نەبێت. هەڵوێستی راست، لەو بوارەدا ئەوە بوو روو لە دژایەتی كردنی دەستوورو ریفراندۆمی دەستوور نەكرێت. بەڵام ئەگەر دەقەكەی بە دڵ لایەنێك نییە، ئەوا ئەو لایەنە لیستی گۆڕان بۆ نموونە دەیتوانی دوور لە هاتوهوریا، دوور لە دروشم فرۆشتن، دوور لە ئینفیعال و هەڵچوون، دەنگ بۆ دەستوورەكە نەدات، یان دەنگی بۆ بدات و لە دوارۆژدا داوای هەمواركردنی بڕگەكانی بكات. بەڵام پێ دەچێت رق و كینەو بوغزی حزبی، بگرە هەندێك ناپەنگێنەوە لەوەی هێما بۆ فاكتەری دەرەكیش بكەن، وایكرد ئەو برادەرانە، لەو یەكەم گاگۆڵەیەیاندا، لەو یەكەم دابەزینەیان دا بۆ مەیدانی هەڵبژاردن، خۆیان و لیستەكەیان تووشی ئەو هەڵە كوشندەیە بكەن كە رەنگە باجە سیاسییەكەی لە ئەنجامی كۆتاییدا زۆر گەورە بێت.
بە هەر حاڵ، هەق نەبوو ئەوەندە پەلە لە مەسەلەی رەتكردنەوەی دەستوور بكرێت. دیارە زۆرتر مەبەستی لیستی گۆڕان ئەوە بووە خۆیان لە لیستەكانی دیكە جیا بكەنەوە. دیارە هەموو لیستەكانی دیكە بە بێ دوو دڵی خۆیان لەگەڵ پشتگیریكردنی دەستوور ساغ كردۆتەوە. بەمەش كارێكی زۆر باش و گونجاوو ژیرانەیان كردووە، بەڵام بۆ خۆ جیاكردنەوە لە مەسەلەی دەستووردا؟ بۆ هەوڵ نەدرێت لە بوارەكانی دیكەدا ئەم جیاوازییە، ئەگەر هەبێت بەرجەستە نەكرێت؟ بۆ تەنیا لە دەستوور؟ لەو دەستوورەی كە كورد بە مایەی سەروەریی خۆی دەزانێت؟
من بۆ خۆم، تا ئێستا بە دیققەت چاودێریی هەڵمەتەكانی هەڵبژاردنم كردووە. بەڵام ئەوەی راستی بێت، هیچی ئەوتۆم لای لیستی گۆڕان نەدیووە كە جیاواز بێت لە لیستەكانی دیكە. بۆ نموونە، هیچی ئەوتۆی لە بواری سیاسی و ئابووری و رۆشنبیری و كۆمەڵایەتی و پیشەسازی و كشتوكاڵی و تەندروستی و پەروەردەیی نەوتووە كە حزبەكانی دیكە، یان لیستەكانی دیكە نەیانگوتبێت و بایەخیان پێ نەدابێت و بە هەندیان هەڵنەگرتبێت. ئەو برادەرانە دەیانتوانی لەو بوارانەدا خۆیان جیا بكەنەوەو بەرنامەی تایبەتی بخەنە روو، بەڵام چونكە مەبەستیان تەنیا دژایەتی كردنی هەلومەرجی سیاسیی كوردستان و دەستكەوتەكانی گەلی كوردە، بۆیە لە نەفەسی دژایەتی كردن و روانینی سەلبی و خۆخەریك كردن بە رق و كینەی حزبی بەولاوە، خۆیان لە قەرەی هیچی دیكە نادەن.
دەستوور، ئەگەر بە وردی لە ئاسكانی بڕوانی، میكانیزمێكی گرنگە بۆ پاراستنی سەروەریی یاسا لە كۆمەڵگادا، ئەو كۆمەڵگایەی دەستووری نەبێت شەرعیەتی نییەو میكانیزمی پاراستنی یاساو و سەروەریی یاسای نییە. بۆیە ئەگەر بە چاوێكی ورد سەیری دژایەتی كردنی دەستووری كوردستان بكەین لە لایەن شۆڤێنییەكانی عەرەبی عێراقەوە دەبینین، مەبەستی گەورەیان ئەوەیە كوردستان بە بێ دەستوور بمێنێتەوە. هەتا وردە وردە فەوزا بكەوێتە كارەكانی و بە بێ بنەمایەكی تۆكمەی یاسایی بمێنێتەوە، بە لای ئەو شۆڤێنیانەوە كوردستان بە ئاسانتر دوژمنایەتی دەكرێت ئەگەر دەستووری نەبێت، بەڵام كە دەستووری هەبوو. ئەو دەستوورەش بە ریفراندۆمێكی رەسمی و یاسایی هاتبووە ئیقرار كردن، ئەوا لە ناو بردن و هەڵوەشاندنەوەی بونیادی هەرێمی كوردستان كارێكی مەحاڵ دەبێت. بۆیە بە هەر شێوەیەك بێت دەیانەوێت رێگری لە ریفراندۆمی دەستوورو ئیقرار كردنی بكەن. ئینجا تارمایی شەك و گومانیش بخەنە سەر پەرلەمانە هەڵبژێردراوەكەی كوردستان كە دەستوورەكەی نووسیووەتەوەو تاووتوێی كردووەو خستویەتییە بەردەمی ریفراندۆمی خەڵكی.
بۆیە، هەر هەڵوێستێك لە ناو كوردستان و لە دەرەوەی كوردستاندا، بە هەر بڕو بیانووێكەوە بێت، تەگەرە بخاتە بەردەم پڕۆسەی دەستووری كوردستان، لە هەڵوێستێكی دژ بە كورد، لە هەڵوێستێكی دژ بە بەرژەوەندییە ستراتیژییەكانی میللەتی كورد، لە هەڵوێستێكی رەش و نابووت و پووت بەولاوە هیچی دیكە نییە. بە داخەوە لیستی گۆڕان لە پێناو ناكۆكییە حزبیەكانیان و بەرژەوەندییەكی تەسكەكانی هەڵبژاردن، خۆیان دووچاری ئەو هەڵوێستە كردوو بەمەش هەموو دەرفەتێكیان نەهێشتەوە بۆ كورد تا وردە متمانەیەكیشیان پێ بكات.
دەستوور تاجێكی دیكەی شانازییە سەرۆكی هێژا مەسعود بارزانی و لیستی كوردستانی و حكومەت و پەرلەمانی كوردستان و حزبە تێكۆشەرەكانی كوردستان لە سەری میللەتی كۆڵنەدەری كوردو گلكۆی شەهیدانی رێگەی رزگاریی كوردستانی دەكەن. هەق بوو، برادەرانی لیستی گۆڕان خۆیان لەو شانازییە گەورەیە بێ بەش نەكردایە تا هەر نەبێت بڕێك متمانەی میللەتیان پێ ببڕێت.