سەرۆكی ئەمەریكی باراك ئۆباما بە راشكاوی ناوی كوردی نەهێنا لە وتارە گرنگەكەی خۆی دا لە پایتەختی میسر لە قاهیرە، بەڵام دەقی وتارەكە بە هەموو ئەو ناوەڕۆكە دەوڵەمەندەی بە خۆیەوەی گرتبوو، چەندین قازانجی سیاسیی گەورەی بۆ كورد هەبوو، گەرچی ئەم قازانجانە زۆرتر بە شێوەیەكی ناڕاستەوخۆ بوون.
یەك لەو قازانجە ناڕاستەوخۆیانە ئەوە بوو كە ئەو سەرۆكە پێست رەشەی ئەمەریكا سەر لە نوێ دووپاتی ئەوەی كردەوە كە چارەسەر كردنی كێشەكانی جیهان، بە تایبەتی كێشەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و وڵاتانی موسوڵمان، پێویستە تەنیا بە شێوازی دایەلۆگ و دیپلۆماسی پەیڕەو بكرێن. بە گۆتەی ئۆباما، خۆ پارێزی لە روو كردنە دایەلۆگ و دیپلۆماسی، لە ئەنجامی كۆتاییدا، زیانێكی زۆر بە ئاشتی و سەقامگیری و بوژانەوەی سیاسی و ئابووریی ناوچەكان و جیهان دەگەیەنێت.
ئەوەی راستی بێت، وتارەكە خۆی لە خۆی دا جێبەجێكردنی یەك لەو بیست و نۆ پەیمانانە بوو كە ئۆباما لە كاتی هەڵمەتەكانی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی ئەمەریكا لە نۆڤەمبەری ساڵی رابردوو بە دەنگدەرانی ئەمەریكای دا بوو، ئەوسا پەیمانەكەی ئۆباما ئەوە بوو كە لە یەك لە پایتەختە گرنگەكانی جیهانی ئیسلامی وتارێكی راشكاو ئاراستەی موسوڵمانان بكات و داوایان لێ بكات دەست لە ترس و دڵەراوكێ هەڵبگرن بەرامبەر بە ئەمەریكاو هەوڵ بدەن لە رێگەی دایەلۆگ و دیپلۆماسی و شێوازی ئاشتیانەوە كێشەكانی نێوان خۆیان لە لایەك و كێشەكانی نێوان خۆیان و ئەمەریكا لە لایەكی دیكە چارەسەر بكەن. هەر بە گۆتەی ئۆباما، ئەمەریكا لەو بوارانەدا ئامادەیە هەموو جۆرە ئاسانكارییەك بكات و هەموو جۆرە پشتگیرییەك پێشكەش بكات. دیارە بۆ بەجێ گەیاندنی ئەوپەیمانە، ئۆباما قاهیرەی هەڵبژاردوو لەوێوە بانگەوازەكەی ئاراستەی موسوڵمانان كرد.
بە هەر حاڵ ناواخنی وتارەكەی ئۆباما چەندین تەوەری گرنگی گرتبووە خۆی لە سەر هەموو ئاستە ناوچەیی و نێودەوڵەتییەكان و جیهانییەكاندا. ئەوەندەی مەسەلەكە پەیوەندیی بە كوردەوە هەبێت، سێ لە تەوەرەكانی وتارەكە گرنگییەكی تایبەتیان هەبوو:
یەكەم، دووپات كردنەوەی مەبدەئی چارەسەری سیاسی و دایەلۆگ و دیپلۆماسی، بایەخی ئەو مەسەلەیە لەوەدایە كە هەندێك ناوەند پێیان وایە ئەمەریكا ئەگەر هاتوو هێزەكانی خۆی لە عێراق كشاندەوە، ئەوا ئیتر هیچ ئیلتیزامێكی ئەوتۆی بەرامبەر بە كورد نامێنێت و رەنگە كورد گورگانخواردوو بكرێت. پێ ناچێت ئەم جۆرە لێكدانەوەیە راست بێت. یەك لە بەڵگەكانیش وتارەكەی ئۆبامایە. لەو وتارەدا، دەردەكەوێت كە ئەمەریكا لە رێگەی سیاسەت و دیپلۆماسییەوە هەر لە عێراق دەمێنێتەوەو بگرە قورساییە سیاسییەكەی لە ناو هەلومەرجی ناوەخۆو دەرەوەی عێراقدا رەنگە بەهێزتر بێت لە ئێستا.
ئینجا، لەوەش بەولاتر، هیچ هێزێك و دەوڵەتێك، توانستی ئەوەی نابێت بە سوپا هێرش بكاتە سەر كوردستان و هەوڵی تێكشكاندنی دەسكەوتە دیموكراسییە گەورەكانی بدات، چونكە ئیتر زەمان لە سەردەمی ئۆبامادا زەمانی هێڕش و سوپاو تێكشكاندن نییە، بەڵكو زەمانی دایەلۆگ و گفتوگۆیە. لە راستی دا مەترسییەكە لێرە نییە، بەڵكو لەوەدایە كە دەوڵەتانی ناوچەكە، بە تایبەتی عێراق، خۆ لەوە بپارێزن بە شێوەیەكی دیپلۆماسی داخوازییە دەستوورییەكانی كورد دابین بكەن. ئەم خۆپاراستن و خۆ دوورگرتنە لە چارەسەری سیاسی و دەستووری یەك لە مەترسییە گەورەكانە بەسەر دوارۆژی كوردەوە، بۆیە كاتێك ئەمەریكا دێت و لە رێگەی سەرۆكەكەیەوە دووپاتی ئەوە دەكاتەوە كە ئەمەریكا پابەندە بە هاندانی چارەسەری سیاسی و دیپلۆماسی و دایەلۆگ، ئەوا لە جەوهەردا هەر هەمان ئەو بۆچوونە دووپات دەكاتەوە كە كورد دەیخوازێت. واتە بۆچوونی پەلە كردن لە چارەسەری سیاسی و وەلانانی سیاسەتی خۆپاراستن لە دابین كردنی یاساو دەستوورو ئاشتی و تەبایی.
لە توركیادا، كورد زۆر بە تەنگ راگرتنی شەڕو روو كردنە چارەسەری سیاسی و دیپلۆماسییە. لە ئێران كورد نەیشاردۆتەوە كە تاكە رێگە بۆ چارەسەری كێشەكەی ئەوەیە حكومەتی تاران روو لە مەنتیقی عەقڵ و سیاسەت بكات و لەگەڵ كورد بكەوێتە دایەلۆگ و گفتوگۆی سیاسییەوە. لە عێراق كورد هەمان هەڵوێستی گرتووە ئەگەرچی لە عێراقدا بە پێچەوانەی توركیاو ئێران، كورد خۆی بەشێكە لە حكومەت و پڕۆسەی سیاسی.
لە راستیدا، شێوازی خەباتی سەربازی و رووكردنە چەك، لە جیهانی ئەمڕۆدا، تا رادەیەكی زۆر بە زەحمەت كەوتووە، بەڵام بۆ خەباتی سیاسی و شێوازی دیپلۆماسی هەمیشە دۆست و پشتگیری زۆرە. وتارەكەی ئۆباما لە قاهیرە دووبارەی ئەو راستییەی كردەوە كە ئەمەریكا مكوڕە لەوەی پشتی كورد لە بواری دایەلۆگ و هەوڵ و كۆششی سیاسیدا بگرێت، ئەمەش رێك پێكانی ئەو مەبەستەیە كە كورد ماوەیەكی درێژە هەوڵی بۆ دەدات، بەڵام دوژمنەكانی رەتی دەكەنەوە.
دووەم- زەمانێكی دوورو درێژە، بە تایبەتی لە قۆناغی شەڕی ساردی جیهانی، بەرژەوەندییە سیاسییەكانی كورد لەوەدا خۆیان دەدۆزیەوە كە دەوڵەتانی ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بە تایبەتی دەوڵەتانی دەوروپشتی عێراق و كوردستان، هەمیشە كێشەو گیروگرفت و شەڕو ناكۆكییان لە نێواندا هەبێت، ئەمجۆرە كەشوهەوا توندو خوێناوییە لە نێوان دەوڵەتانی ناوچەكە، قازانجی سیاسیی گەورەی بۆ كورد هەبوو، یەك لەو قازانجانە ئەوە بوو كە دەرفەتی هەناسەدان و ژیان و جوڵانەوەی سیاسی و سەربازیی لەبەردەم فراوان دەكرد، بەڵام دوای گۆڕانكارییەكانی سیستەمی سیاسی لە جیهاندا بە تایبەتی دوای ساڵی 1990، ئیتر وردە وردە ئەم پێوانەیە گۆڕانكارییەكی بنەڕەتی تێكەوت، تا كار گەیشتە ئەوەی لە دوای رووخانی رژێمی پێشووەوە، ئیتر قازانجە سیاسییەكانی كورد لەوەدا خۆیان بینی یەوە كە دەوڵەتانی دەوروپشت بكەونە ئاشتی و پڕۆسەی دیموكراسی تا لەو رێگەیەوە روو لە چارەسەركردنی كێشەكانیان بكەن بە شێوازی سیاسی.
كاكڵی قازانجی كورد لەو ئاشتی و سەقامگیرییەی كەشوهەوای ناوچەیی لەوەدایە كە ئەگەر دەوڵەتانی دەوروپشت لە كەشوهەوایەكی سەقامگیرو هێمن و هێور رەفتار بكەن، ئەوا بزاڤی دیموكراسی و بینای ئابووری و تەكانی ئاشتەوایی لە ناو بونیادی سیستەمە سیاسییەكانیاندا گەشە دەسێنێت و ئیتر دەرفەتێكی لەبار بۆ كورد دروست دەبێت كە بە شێوازی سیاسی كێشەكانی خۆی لەگەڵ ئەو دەوڵەتانە چارەسەر بكات. رەنگە لەم بوارەدا توركیا نموونەیەكی بەرچاو بێت. تا ئەنقەرە خاوەنی كێشە بوو لەگەڵ دەوڵەتانی دەوروپشتی خۆی، دەزگای سوپاو هێزە سیاسییە تۆرانی یەكان دەرفەتێكی باشیان بۆ خوڵقابوو كە دەسەڵاتی گەورەیان هەبێت و بزاڤی دیموكراسی ناچار بكەن روو لە پاشەكشێ كردن بكات. لە ئەنجامی ئەو حاڵەتەش، كوردو پێكهاتەكانی دیكەی ناو دەوڵەتی توركیا، زیانی گەورەیان لێ بكەوێت و هیچ دەرفەتێكیان بۆ دابین نەكرێت بۆ چارەسەركردنی كێشە نەتەوەییەكانیان لە رێگەی سیاسەت و دایەلۆگی دیموكراسییەوە.
بەڵام كاتێك كەشوهەوای ناوچەیی لە دەوری توركیا هێور بووەوە مەسەلەی ناكۆكییەكانیان لەگەڵ یۆنان و قوبرس و ئەرمینیاو كوردستان و سوریا و ئێران بەرەو چارەسەری رۆیشت، ئیتر دەرفەتێكی گەورە هاتە پێشەوە بۆ بزاڤی دیموكراسی لە توركیادا. هەروەها دەرفەتی پاشەكشە كردنی سوپاو حزبە تۆرانی یەكانیش زۆرتر بوو. لە ئەنجامیشدا، كار گەیشتە سەر ئەوەی كە ئەنقەرە راشكاوانە باس لە چارەسەری سیاسی و رۆشنبیریی كێشەی كورد بكات. ئەوەی راستی بێت، ناكۆكی پەیدا كردن لەگەڵ دەوروپشت هەمیشە یەك لەو پاساوانە بووە كە هێزە سیاسییە دژ بە دیموكراسییەكان بەكاریان هێناوە بۆ خۆ دوورگرتن لە دیموكراسی و كرانەوە بەسەر فەزای ناوخۆدا.
وتارەكەی ئۆباما لە قاهیرە، بانگێكی ئاشكراو راشكاوی دەوڵەتانی ناوچەكە بوو بۆ دەست هەڵگرتن لە ناكۆكی و رووكردنە بوژانەوەی دیموكراسی و چارەسەری سیاسی. لەم بوارەدا نموونە سەرەكییەكەی ئۆباما ئێران و ئیسرائیل و فەلەستینی یەكان بوو، بەڵام دیسانەوە بە شێوەیەكی ناڕاستەوخۆ، ئەو مەبدەئە مەسەلەی كوردیشی دەگرتەوە، چونكە وەك مەعلوومە كێشەی كورد یەك لە كێشە بنەڕەتییەكانی توركیاو ئێران و عێراق و سوریایە.
سێیەم، توركیا یەك لە نموونە ناڕاستەوخۆكانی ئۆباما بوو لە بواری ئاشتەوایی ناوەخۆو دەرەكی، بە تایبەتی لە بواری ئاشتەوایی لە نێوان رۆژئاواو ئیسلام. راستە لە وتارەكەدا سەرۆكی ئەمەریكا بە ئاشكرا هێمای بە كورد نەكرد، بەڵام پێشتر لە ئەنقەرە چاوی بە نوێنەرانی كورد كەوتبوو. هەروەها لەوێ هانی حكومەتی ئەنقەرەیشی دابوو كە روو لە دایەلۆگی سیاسی بكەن بۆ چارەسەر كردنی كێشەی كورد. ئینجا بەر لە وتارەكەی قاهیرەی، سەردانی فەرەنسای كرد بوو. لەوێش بە پێچەوانەی ئەوروپییەكان دووپاتی ئەوەی كردبووەوە كە تێكەڵاو كردنی توركیا لەگەڵ پێناسەی ئەوروپی و نزیك كردنەوەی لە یەكێتی ئەوروپا و وەرگرتنی لەو رێكخراوەدا، قازانجی زۆری دەبێت و یەك لەو قازانجانە ئەوە دەبێت كە تورك گەرمتر بەرەو ئاشتەوایی و چارەسەری سیاسی و دایەلۆگ بڕۆن.
لە قاهیرەش، بە شێوەیەك لە شێوەكان، ئاماژەی بۆ توركیاش كردو سەر لە نوێ هانی دا بۆ ئەوەی هەنگاوی جیددی ترو بە پەلەتر لە رێگەی ئاشتەوایی ناوەخۆو دەرەكی هەڵبگرێت. ئەمەش خۆی لە خۆیدا، نامەیەكی ناڕاستەوخۆی دیكە بوو بۆ بەغدا كە ئەگەر واشنتۆن ئامادە نەبێت پشتگیری لە سیاسەتی توندوتیژیی دەوڵەتێكی هاوپەیمانی وەكو توركیا بكات لە بواری مافەكانی كورد، ئەوا قەت ئامادە نابێت قبوڵی سیاسەتێكی لەو بابەتە لە عێراق بكات.
بە هەر حاڵ، وتارەكەی ئۆباما، بە رای چاودێران، سەرەتای قۆناغێكی تازەیە لە بواری دیموكراسی و گەشانەوەی ئابووری و سیاسی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا. كورد قازانجی گەورە لەو قۆناغە دەكات و نەك تەنیا كێشەكەی لە عێراق، بەڵكو لە پارچەكانی دیكەی كوردستانیشدا ئیتر رووەو چارەسەری دەڕۆن. ئەمەش قازانجێكی ستراتیژیی زۆر گەورەو گرنگە بۆ كورد ئەگەرچی لە وتارەكەی سەرۆكی ئەمەریكیدا بە راستەوخۆ ئاماژەیشی پێ نەكرا.