لە ماوەی چەند هەفتەی رابردوودا، پەیوەندییە سیاسی و دیپلۆماسییەكانی نێوان عێراق و كوێت لە لایەك و، پەیوەندییەكانی سعودییە و عێراق لە لایەكی دیكە، كەشوهەوایەكی زۆر گرژیان تێكەوت، لەو ماوەیەدا بەغدا دوو دیاردەی بە خۆیەوە دی: یەكەم، هەڵایسانی رق و كینە بەرامبەر دەوڵەتی كوێت لە پای ئەوەی داوای جێبەجێ كردنی بڕیارە نێودەوڵەتییەكانی كردووە لە ئاست مەسەلەی ئەنجامەكانی داگیر كردنی خاكەكەی لە لایەن سوپای عێراقەوە ساڵی 1990 دووەم دەرچوونی بەیاننامەیەكی حكومەتی كە پڕی بوو لە هێڕش بۆ سەر سعودییە گوایە ئەم وڵاتە بەشدارە لە پیلانگێڕان لە دژی حكومەتی ئەمڕۆی عێراق.
ئەوەی راستی بێت، كەشوهەواكە، بۆ هەموو لایەنەكان جێگەی نیگەرانی و دڵتەنگی بوو، لە زۆر دیاردەیدا بە هەمان ئەو كەشوهەوا سیاسییە توندو گرژە دەچوو كە كاتی خۆی ساڵی 1990، بەر لە هێرشی سوپای عێراق بۆ سەر دەوڵەتی كوێت هاتبووە پێش: كینەو بوغز. یەكدی تاوانبار كردن. هەڕەشەی بڕینی پەیوەندی دیپلۆماسی.
راستە، لەو نێوەندەدا ئەمەریكییەكان و بەریتانییەكان بە بێ دەنگی، رۆڵی گەورەیان گێڕاو توانیان قەناعەت بە هەر سێ دەوڵەتەكە بكەن كە ئیتر روو لە هێمنی بكەن و هەوڵ بدەن خۆ دوور گرن لە قووڵ كردنەوەی ناكۆكییەكان و دەست لە درێژەدان بە هێرشی میدیایی و سیاسی هەڵبگرن، بەڵام ئەگەر بێت و هەندێك بە گیانی ئینساف و لە سەرەخۆییەوە، بارودۆخەكە هەڵبسەنگێنین و لایەنە شاردراوەكانی تابلۆكە ببینین، ئەوا بە ئاشكرا چەند راستییەكی سیاسیمان بۆ دەردەكەوێت:
یەكەم، لە تازە بوونەوەی كێشەكان، لە ماوەی چەند هەفتەی رابردوو، بەغدا دەستپێشخەر بوو، بگرە لەوەش دەستپێشخەر بووە كە تا ئێستا هەوڵی نەداوە بە شێوەیەكی جیددی و دیپلۆماسانە دۆسیەی بڕیارە نێودەوڵەتییە پەیوەنددارەكان بە داگیركردنی كوێت ساڵی 1990 چارەسەر بكرێن.
دووەم، هەمیشە ئەو كێشانەی وەك خۆی بە جێ هێشتووەو خۆی دزیوەتەوە لەوەی بە ئاشكرا دان بە رێككەوتننامەی نەخشەكێشانی سنووری نێودەوڵەتی عێراق و كوێت بنێت. ئاشكرایە، نەتەوە یەكگرتووەكان لە نیوەی یەكەمی نەوەدەكانی سەدەی رابردوو بڕیارێكی دەركرد لە بارەی دەست نیشانكردنی سنووری نێودەوڵەتی نێوان هەر دوو وڵات.
سێیەم، راستە، هەر دوو دەوڵەتی سعودی و كوێت كێشەی جیاوازیان لەگەڵ بەغدا هەیە، بەڵام ئەگەر هەندێك بە دیققەت لە بابەتەكە ورد بینەوە دەبینین پەیوەندییەكی نادیاری هاوبەش لە نێوان كێشەكانی عێراق لەگەڵ ئەو دوو وڵاتەدا هەیە، رەنگە لێرەدا پەیوەندییە هاوبەشەكە ئێران بێت، یان وردتر حەز نەكردنی بەغدا بێت، لە ژێر فشاری تاران، كە پەیوەندییەكانی خۆی لەگەڵ ئەم دوو دەوڵەتە ئاسایی بكاتەوە وەك ئەمەریكییەكان و كۆمەڵگای نێودەوڵەتی دەیانەوێت.
چوارەم، ئەو زمانە سیاسی و میدیاییەی لە بەغدا بەكار هات، بە تایبەتی لە ناو پەرلەمانی عێراق، لە دژی سعودی و كوێت، زمانێكی زۆر زبرو رقاوی و دوژمنانە بوو.
بە هەر حاڵ، هەموو لایەك ئاگاداری ئەو راستییەن كە سعودی و كوێت دوو دەوڵەتی گرنگن بۆ عێراق لە زۆر رووەوە بە تایبەتی لە بواری نەوت و هاوپەیمانێتی نێودەوڵەتی. بەڵام هەر لە سەردەمی رژێمی پێشووەوە عێراق كێشەی زۆر گەورەی لەگەڵ ئەو دوو دەوڵەتە هەبووە، هەندێك جار ناوەڕۆكی كێشەكان ئابووری بوون و پەیوەندییان بە نەوتەوە هەبووە، هەندێك جاری دیكە، سیاسی بوون و پەیوەندیان بە جیاوازیی سیستەمی سیاسی ریازو كوێت هەبووە لەگەڵ ئەوەی بەغدا. جاری دیكەش پەیوەندیان بە تەماحە سیاسییەكانی عێراق هەبووە بە تایبەتی تەماح لە زەمین و لە هەڵكەوتە دەریاییەكەی كوێت.
ئەمجۆرە تەماحە وا نەبێت هەر تەنیا پەیوەندیی بە رژێمی پێشووەوە هەبوو بێت، یان لە رەحمی ئایدیۆلۆژیا تاكڕەوەكەی ئەو رژێمەوە سەری هەڵدابێت. بەڵكو هەر لە كۆنەوە پەیوەندیی نێوان عێراق و ئەو دوو دەوڵەتە هەمیشە جۆرە گرژییەكی سیاسی و رۆشنبیریی زەق و گەورەی پێوە دیار بووە.
لە سەردەمی دامەزرانی دەوڵەتی عێراق لە سەرەتای بیستەكانی سەدەی رابردوو، چەندین شەڕو پێكدادان لە نێوان دەوڵەتی سعودی و عەشیرەتە شیعەكانی خوارووی عێراق روویان داوە، هەندێك لەو شەڕو پێكدادانانە پەیوەندیان بە هۆكاری مەزهەبیەوە هەبووە، بەڵام هەندێكی دیكە پەیوەندییان بە ناكۆكییەكانی نێوان خانەوادەی پادشایەتی لە سعودی و لە عێراق هەبووە، دواتر، بە تایبەتی دوای ساڵی 1958 مەسەلەی جیاوازیی دەسەڵاتی سیاسیش لە نێوان سەعودی و كوێت لە لایەك و عێراقی كۆماری لە لایەكی دیكە، هاتە گۆڕێ. بەر لەوەش، عێراق لە سەردەمی مەلیك غازی دا، لە نیوەی یەكەمی سی یەكانی سەدەی رابردوو، هەمیشە تەماحی زۆری لە خاكی كوێت بووە. پاشان، لە سەردەمی ژەنەرال عەبدولكەریم قاسم ئەو تەماحانە زیندوو بوونەوەو كار گەیشتە هەڕەشەو لەشكركێشی دواتر، لەسەردەمی سەدام حوسێن دا كێشەكان گەیشتنە ئەوەی سوپای عێراق بە ناهەق كوێت داگیر بكات و هێڕشێكیش بۆ سەر خاكی سعودی بكات بە نیازی داگیركردنی یەك لە شارە گەورەكانی ئەو وڵاتە.
زۆر لە چاودێرانی سیاسی تازە بوونەوەی كێشە لەو نێوانەدا دەبەستنەوە بەو مێژوە كۆنەی نەبوونی متمانە لە نێوان بەغداو ئەو دوو پایتەختە. هەروەها بە دووری نازانن سەرۆك وەزیرانی عێراق نوری ئەلمالیكی بیەوێت لە رێگەی دروست كردنی گرژی لەگەڵ ئەو دوو دەوڵەتە، خەڵكانی عێراق لە دەوری خۆی كۆبكاتەوە بە بیانووی ئەوەی عێراق گوایە لەبەردەم پیلانی رەشی دەوڵەتانی دراوسێدایە و كات كاتی پشتگیری كردنی حكومەتەكەیەتی.
لەوەش زۆرتر، هەندێك لە چاودێران پێیان وایە، عەقڵە سیاسییەكەی ئەمڕۆی بەغدا، هەوڵ دەدات بە دەستی دەستی پێكردن و دواخستنی جێبەجێكردنی بڕیارە نێودەوڵەتییەكان، وەك چۆن خۆی لە ماددەی 140 و ماددەی 112 و چەندین ماددەی دیكەی دەستووری عێراق دەدزێتەوە، بە هەمان شێوە خۆ لە بڕیارە نێودەوڵەتییەكانیش بدزێتەوە بە تایبەتی ئەوانەی پەیوەندییان بە كوێتەوە هەیە.
لە هۆكارێكی دیكەی تازە بوونەوەی ناكۆكی، كە رەنگە لە هەموو هۆكارەكانی دیكە بەهێزتر بێت ئەوەیە كە نفووزی ئێران ئەمڕۆ دەسەڵاتێكی زۆری لە ناو راڕەوەكانی حكومەتی بەغدا هەیە. وەك مەعلوومە، تاران كە لە باری خۆیەوە كێشەی گەورەی لەگەڵ ئەمریكا لە لایەك و لەگەڵ دەوڵەتانی كەنداو لە لایەكی دیكە هەیە، دەیەوێت لە رێگەی عێراقەوە زیانێكی سیاسیی دیكەش لە هەر دوو لا بدات:
یەكەم، ئەمەریكا تووشی سەرئێشەیەكی تازە بكاتەوە لە ناوچەی كەنداو بەوەی درز بخاتەوە نێوان عێراق و كەنداو. دیارە، ئەمریكا ماوەیەكە بە گەرمی خەریكی ئاسایی كردنەوەی پەیوەندییە دیپلۆماسیەكانی نێوان بەغداو پایتەختەكانی كەنداوە، سەرهەڵدانەوەی كێشە لە نێوان ئەو سێ دەوڵەتەدا هەموو ئەو هەوڵ و ماندووبوونانەی واشنتۆن هەڵدەوەشێنێتەوە.
ئینجا لەوەش بەولاتر، یەك لە هیوایەكانی ئەمریكا بۆ قۆناغی دوای كشاندنەوەی هێزەكانی خۆی لە عێراق دەوڵەتانی كەنداوە، ئەوەش بەو مانایەی ئەمریكا دەیەوێت ئەم دەوڵەتانە رۆڵێكی باشیان هەبێت لە ناو عێراق و پەیوەندیە دیپلۆماسییەكانیان ئاسایی بێت لەگەڵیدا، تا رێگە نەدرێت بۆشایی لە ناو عێراق دا دروست بێت دوای كشانەوەی ئەمریكا، نەوەكا ئێران كەڵك لەو بۆشاییە وەربگرێت و هەوڵی پڕكردنەوەی بدات دژ بە قازانج و بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا. كێشە لە نێوان عێراق و سعودی و كوێت، بە رای تاران، ئەم مەرامەی ئەمریكا تووشی شكستییەكی گەورە دەهێنێت.
دووەم، دەوڵەتانی كەنداویش تووشی سەرئێشە دەكات و وایان لێ دەكات بەوە رانەگەن وەكو پێویست پشتی ئەمریكا بگرن بۆ فشار خستنە سەر ئێران، بگرە قەناعەتی ئەوەشیان لا قووڵتر دەكاتەوە كە گۆڕانەكانی عێراق دواینیسانی 2003 هیچیان لەو راستیە نەگۆڕیوە كە عێراق هێشتا وەك مەترسیەك بۆ سەر ئەمنی ئەو وڵاتانە ماوەتەوەو دەبێت دەوڵەتانی كەنداو خەتەری عێراق بە گەورەتر بزانن لە خەتەری ئێران.
بە هەر حاڵ، كوێت وڵاتێكە وەك كوردستان خەم و خەفەت و ئەزیەتی و خوێناوێكی زۆری بە دەست عێراقەوە چەشتووە، سعودیش تا رادەیەكی زۆر لەو پێناوەدا تووشی ئەزیەت هاتووە. ئینجا، لە مەسەلەی كوێت دا چەندین بڕیاری نێودەوڵەتی هەیە كە دەبێت بەغدا خۆیان لێ نەدزێتەوەو بە ئاشكرا كار بۆ جێبەجێ كردنیان بكات، راستە عێراق دەوڵەتێكە هی كوردو عەرەب و هەموو خەڵكانی عێراقە، بەڵام لەوە راستتر ئەوەیە كە دەبێت بەغدا فێری مل كەچ كردن بێت بۆ یاساو دەستوورو بڕیاری نێودەوڵەتی. پێویستە بزانێت یەك لە مەرجە هەرە گرنگەكانی جێگیر بوونی سەقامگیری و پڕۆسەی سیاسی و كیانی دەوڵەت لەوەدایە بە شێوەیەكی بووێرانەو بە هەست كردن بەوپەڕی مەسئولیەت، هەوڵی چارەسەر كردنی ئاشتیانەی كێشەكانی بدات لەگەڵ فەزای دەرەوەو فەزای ناوەوە.
هەر چییەك بێت هۆكارەكانی پشتەوەی ئەو كێشەیەی بەم دواییە لە نێوان بەغداو كوێت و ریاز دروست كرا، دیارە سەرهەڵدانی ئەو كێشەیە خۆی لە خۆیدا نیشانەی ئەوەیە كە هێشتا عێراق بە شێوەیەكی راست و دروست هەنگاو بۆ چارەسەر كردنی كێشەكانی خۆی هەڵناگرێت. بۆیە، هەڵەیە لە هەڵسەنگاندنی ئەو كێشەیەدا وای لێك بدەینەوە گوایە ئەم مەسەلەیە رەگوریشەی كۆنینەی هەیەو پەیوەنديیەكی راستەوخۆی بە ناوەخۆی عێراق نیە. راستیەكەی، ئەم جۆرە كێشە دەرەكیانە، وەك كێشەكانی كوردو پێكهاتەكانی دیكە، پەیوەنديیەكی راستەوخۆیان بە كەموكورتيیەكانی سیاسەتی بەغداوە هەیە.