یەك لە پێوانە گرنگەكانی حوكم دان بە سەر راستی و چەوتی، جێگیری و ناجێگیریی، بەرەوپێش چوون و پاشەكشە كردنی هەر هەلومەرجێكی سیاسی، لە هەر وڵات و هەرێمێكی جیهان دا بێت، باری ئەمن و ئاسایشی ئەو وڵات و هەرێمەیە. ساغی و سەلامەتی و سەقامگیریی ئاسایش، لە جەوهەردا، بەڵگەی ساغی و سەلامەتی تەواوی بەرنامەكانی حكومەتە بە تایبەتی لە بواری سیاسی و ئابووری و ئەمنی دا.
وەك لای هەمووان ئاشكرایە، یەك لە كێشە هەرە گەورەكانی دەوڵەتی عێراق، لە ماوەی شەش ساڵی رابردوودا، بارودۆخە خراپ ئاڵۆزكاوەكەی ئەمن و ئاسایشە لە بەغداو لە شارەكانی دیكەی عێراقدا. ئەم بارودۆخە خراپە، تەگەرەیەكی زۆر گەورەو ناخۆشی لەبەردەم پڕۆسەی بوژانەوەی سیاسی و ئابووری و رۆشنیریی ئەو وڵاتەدا دروست كردوە. بگرە تا رادەیەكی زۆریش پردەكانی متمانەی نێوان خەڵك و حكومەتی بەغدایشی تووشی شڵۆقی و تەنگژەو رووخان كردووە. ئەمە راستە ئەگەرچی ئەمریكاو بریتانیاو دەوڵەتانی ئەوروپاو چەندین وڵاتی دیكەی جیهانی عەرەبی و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بە هەموو شێوەو شێوازێك یارمەتیی بەغدا دەدەن بۆ ئەوەی بتوانێت پێوانە سیاسیەكانی خۆی راست بكاتەوە. بەڵام چونكە بارودۆخی ئاسایش لە وڵاتەكەدا تەواو نییەو ئاڵۆزە، ئەوا هیچ كام لەو یارمەتی و پشتگیریانە جێگەی خۆیان ناگرن و لەنگەری بارودۆخی سیاسیی عێراقیان پێ راناگیرێت.
دەوڵەتی ئەلجەزائیر نموونەیەكی دیكەی ئەو راستیەیە كە ئەوا حەڤدە ساڵە بە هۆی ئاڵۆزییەكانی بارە ئەمنیەكەی، تەواوی حاڵەتە ئابووری و سیاسیەكەی ئەو وڵاتە كەوتۆتە ناو گرێژنەو كێشمە كێشی قووڵەوە. نموونەی سێیەم لوبنانە كە ئەوا سی و پێنج ساڵە ئاسایشی خراپ رێگەی لە سیاسەت و بوژانەوە گرتووە. چوارەم، پاكستان و ئەفغانستان و سوودانە. پێنجەم، دەوڵەتی توركیایە كە تا ئێستاش اری ئاسایش یەك لە خەمە گەورەكانیەتی. شەشەم، سۆماڵ و ئێران و چەندان دەوڵەتی دیكەیە كە هەلومەرجی ناوخۆی هەر هەموویان مەودای پەیوەندیەكانی نێوان سیاسەت و بوژانەوەی ئابووری و هەلومەرجی ئاسایش روون دەكەنەوە. لەو وڵاتانەدا، زۆر جار كە درز دەكەوێتە دیواری ئاسایش، درزەكە درێژدەبێتەوەو دەچێتە ناو بواری بژێویی خەڵك و هەلومەرجی سیاسی و ئابووریی وڵاتەكانەوە.
لەو بەرامبەرەدا كوردستان، بە هۆی سەقامگیری بوونی كەشوهەوا ئەمنیەكەی، كە یەك لە دەستكەوت و شانازیە گەورەكانی حكومەتەكەیەتی، وا خەریكە لە بواری ئابووری و سیاسیشدا هەنگاوی كاریگەرو بەرچاو دەهاوێژێت بۆ پێشەوە. ئەم قسەیە راستە، ئەگەرچی كوردستان تا ئێستا نە دەوڵەتێكی سەربەخۆیەو نە وەك دەوڵەتی سەربەخۆیش دەجولێتەوەو نە ئامرازو توانستەكانی دەوڵەتیكی سەربەخۆی پەیدا كردوەو نە مێژوویەكی درێژیشی هەیە لە بواری ژیانی نەتەوەیی ئازاددا.
لێرەدا، رەنگە جێگەی خۆی بێت ئاماژە بۆ ئەو راستیە بكەین كە یەك لە كێشەكانی كورد، زۆر جار، ئەوەیە خەڵكانەكەی بە تەنگ دروست كردنی پرسیارەوە نین و زۆر بەلایانەوە مەبەست نیە بپرسن: چۆن ئەم سەقامگیریە دروست بووە؟ لە چییەوە سەرچاوەی هەڵگرتووە؟ كێ دروستی كردوە؟ چۆن دەپارێزرێت؟ ئەم جۆرە پرسیارانە لە راستیدا كەم دەكرێت ئەگەرچی ئەوە ماوەی دوو ساڵ و نیوە، ئەوەی ناوی تەقینەوەی تیرۆریستی و كاری تێكدەرانەیە لە كوردستاندا رووی نەداوە؟ هەروەها، ئەگەرچی ئەوا چەندین ساڵە، خەڵكی كوردستان لە سای حكومەتەكەیان، بەوپەڕی ئارامی و دڵرەحەتی و ئاسوودەیی، لە بواری ئاسایشدا، ژیان بەسەر دەبەن؟ ئەگەرچی، زۆر جار لە میدیاكانی بێگانەدا، كوردستان وەك نموونەی دوورگەیەكی ئارام و بوژاوەو زیندوو لە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و لە عێراقدا لە قەڵەم دەدرێت؟
بە هەر حاڵ، بۆ ئەوەی بایەخی ئەو حاڵەتە ئارامەی كوردستان بە دیققەت بزانین و هەروا بە ساكاری تەماشای نەكەین، رەنگە وا چاك بێت، لێرەدا، چەند لایەنێكی گرنگ لەبەر چاو بگرین كە یارمەتیمان دەدەن بۆ ئەوەی بە بەرچاو روونیەكی زۆرترەوە ئەو زەحمەتیانە ببینین كە حكومەتی كوردستان لە بواری پاراستنی ئاسایشدا روو بە رووی دەبێتەوە:
یەكەم، كوردستان كەوتۆتە هەڵكەوتەیەكی جوگرافی و ستراتیژیی گەلێك سەخت و زەحمەت و ئاڵۆز. لە لایەك عێراق بەو هەموو ئاڵۆزیە ئەمنیەی تێیكەوتووە. ئێران و سوریا بەو هەموو كێشەو گرفتانەی هەیانە لە گەڵ ئەمریكاو عێراق و كوردو كۆمەڵگای نێودەوڵەتی. توركیا بەو هەموو هەڕەشەو لەشكركێشی و توندوتیژیانەی هەیەتی و زۆر جار یەخەی كورد دەگۆێتەوە. بێگومان، بەڕێوەردن و دامەزراندنی پارچە زەمینێكی هێمن و ئارام و پڕ ئاسایشی وەكو كوردستان، لە ناوەندی هەڵكەوتەیەكی جوگرافی و سیاسیی وەها ئاڵۆزو پڕ كێشە كارێكی زۆر سەخت و دژوارە.
دووەم، بێجگە لە تەوقی ناوچەیی، كورد لە ناو عێراقیشدا چەندین جۆرە دوژمنی سەرسەختی هەیە كە هەر هەموویان هەوڵ بۆ شكست پێدانی تاقی كردنەوە دیموكراسیەكەی دەدەن و دەیانەوێت بیسەلمێنن كە كورد بە بێ سەرپەرشتی كردنی راستەوخۆی عێراق توانستی پاراستنی ژیانی رۆژانەی خۆی نیە. ئەم جۆرە دوژمنانە وا نەبێت هەر تەنیا لە دەرەوەی پڕۆسەی سیاسیی عێراق و لە دەرەوەی سنووری عێراقدا مەوجودیەتیان هەبێت، بەڵكو هەندێكیان لە ناو كورد خۆی دان، یان لە تەك كورد دەژین، وەك لە شاری موسڵ و كەركوك و خانەقین دەبینین. هەندێكیان لە ناو ریزەكانی حكومەتی فیدرال و پەرلەمانی فیدرل دا هەن. هەندێكی دیكەشیان لە ناو سوپاو دەزگا ئەمنیەكان و میلیشیاو هێزە سیاسیەكانی عێراق دا دەجولێنەوە. ئەوی راستی بێت، كۆنترۆڵ كردن و رێگە گرتن لەی نەخشەو پلانی رەشی ئەو دوژمنانە، هەروا كارێكی ئاسان نیە، بەڵكو زۆر زەحمەت و ئاڵۆزو قورسە.
سێیەم، سوپای كوردستان و هێزی پۆلیسی كوردستان كە كاكڵەكەیان لە هێزی شكۆداری پێشمەرگە پێك هاتووە، تا ئێستا، بە هۆی هەندێك حسێبی نێودەوڵەتی و ناوچەیی و عێراقی، نەبۆتە خاوەنی بونیادو بەرنامەو چەك و جبەخانەیەكی ئەوتۆ كە بتوانێت بە هۆیانەوە پێوانەی هێزو هاوتەریبیی خۆی لەبەرامبەر دوژمنانی ناو عێراق رابگرێت.
چوارەم، لە رووی باری بژێوی و ئابووریەوە، كوردستان تا ئێستا نیشتمانێكی بوژاوەو گەشەدارو لە پێشە، بەڵام بە هۆی كێشە سیاسییەكانی لەگەڵ بەغدا، تا ئێستا، بۆی نەلواوە دڵنەواییەكی ئەوتۆی ئابووریی و بژێوی بە دەستەوە بهێنێت. بگرە بەغدا زۆر جار هەوڵی ئەوە دەدات ئەوەندە ئابووری و دارایی و ئیمكانیاتەی لە كوردستان دا هەیە ئەویشی لێی بسێنێتەوەو بێ بەشی بكات لە سەرچاوەكانی سامانی خۆی. ئەمە لە كاتێكدا دوژمنان خۆیان تەڕان تەڕانێ بە پارەو پوول و سامانی عێراق دەكەن و جار جارە بەشێكیش لەو سامانە بۆ دوژمنایەتی كردن و پلانگێڕان لە دژی كوردستان تەرخان دەكەن.
پێنجەم، راستە لە بواری نێودەوڵەتیدا كوردستان توانیویەتی هەنگاوی بەرچاو بچێتە پێشەوە. بەڵام تا ئێستا ئەو پشتگیریە تەواوەی مسۆگەر نەكردوە كە، ێگومان، یارمەتیدەری دەبێت لە بواری كۆكردنەوەی هەماهەنگیەكی نێودەوڵەتی لە مەیدانی شەڕی دژە تیرۆردا. بە كورتی جیهان وەكو پێویست، تا ئێستا، یارمەتیەكی كاریگەری كوردستان نادات لە مەسەلەی روو بە روو بوونەوەی تیرۆرو تیرۆریستاندا.
ئەو هۆیانەو دەیانی دیكە، وا دەكەن، حكومەتی كوردستان بە ئیمكان و دەرفەتێكی كەم و زەحمەتیەكی زۆرەوە، كار بۆ دابین كردنی ئەمن و ئاسایش بكات لە كوردستاندا. لە راستی دا، هەر ئەو حاڵەتەشە، وای كردوە زۆر لە ناوەندە نێودەوڵەتیە ئاگادارەكان لە هەلومەرجی ئاسایش لە كوردستاندا دەستخۆشی لە حكومەت بكەن بۆ ئەو كارامەیی و ژیری و لە خۆوردووییەی لە بواری دابین كردنی ئاسایشی رۆژانە بۆ خەڵكی كوردستان دەینوێنن.
خۆ ئەگەر هەندێك بە چاوی ئینسافەوە سەیری ئەو هەموو كونسڵخانەو ئۆفیسی دیپلۆماسی و بنكەی نوێنەرایەتیی دەوڵەتان ز چووست و چالاكیە دیپلۆماسیانە بكەین كە لە كوردستان دان، بە تایبەتی لە هەولێری پایتەخت، ئەوا بە ئاشكرا بۆمان دەردەكەوێت كە كۆمەڵگای جیهانی و نێودەوڵەتی چ بایەخێكی گەورە بە كوردستان و بە جێگیریی بارودۆخە ئەمنیەكەی دەدەن. هەروەها چ گەواهیەكی گەورەش بۆ سەقامگیریە سیاسیەكەی دەدەن. ئەمەش، خۆی لە خۆی دا، نەك هەر نیشانەی ئەو راستیەیە كە حكومەتی كوردستان زۆر دڵگەرمانە و لە خۆوردووانەو ژیرانە كارو بەرنامەكانی خۆی رادەپەڕێنێت، بەڵكو ئەو نیشانەیەش دەردەخەن كە خەڵكی كوردستان بە هەموو چین و پێكهاتەو توێژەكانیەوە دەێت شانازی بەو كارامەییەی حكومەت بكەن.
هەندێك ناوەندی سیاسی و میدیایی، لەوانەی چاویان بەرایی ئەوەیان پێ نادات شتەكان وەكو خۆی ببینن، نەك هەر بە لایانەوە گرنگ نیە باس لەو دەسكەوت و شانازیە گەورانەی خەڵك و حكومەت بكەن. بگرە بەلاشیانەوە گرنگ نیە هەڵسوكەوت و قسەو رەفتارەكانیان چەند زیان بە كوردو دیموكراسیی كوردستان دەگەیەنێت. بۆیە، هەمیشە هەوڵی ئەوە دەدەن دڵی كۆمەلانی خەڵك لە بەرامبەر حكومەتەكەی خۆیان كرمێ بكەن و نەهێڵن كارو بەرنامەو خزمەتە مەزنەكانی ئەو حكومەتە ببینرێت.
راستە، كوردستان هێشتا زەحمەتی و سەختیی زۆری لە پێشە. راستە، كەموكورتی، لێرەو لەوێ زۆرە. راستە ئێمە میللەتێكین ئەوا چەند ساڵێكی كەمە بووینەتە خاوەنی خۆمان و تا ئێستا ئەو شارەزاییەمان لە لا كەڵەكە نەبووە كە بتوانین بێ كەموكورتی چالاكی و كارەكانمان رابپەڕێنین. بەڵام زۆر لەوانە راستتر ئەوەیە كە دەبێت لەم قۆناخە ناسكەدا پشتگری ئەو ئازادی و دیموكراسی و بوژانەوەو بەرەوپێشەوە چوون و ئەمن و ئاسایشە بین كە حكومەتی كوردستان و جەنابی سەرۆك وەزیران رێزدار نێچیرڤان بارزانی بۆ كوردو كوردستانیان دابین كردووە.