سەبارەت بە كێشەی كورد لە توركیا، هەست دەكەم دوو گوتاری سیاسی جیاواز هەیە، یەكێكیان گوتاری سەرۆك كۆمارەو ئەویتریان گوتارەكەی سەرۆك وەزیرانە، هەستیش دەكەم عەسكەرەكانی توركیا لە جیهانێكن و سیاسەتكار و میدیا و سەندیكاكانیش لە جیهانێكی دیكە، راستە لەم دواییەدا سەرۆك ئەركانی سوپای توركیا باشبوغ لە هەڵوێستی عەسكەرەكان دەرچوو، بەڵام هەر زوو لەلایەن سەرۆكایەتی ئەركانەوە قسەكانی راستكرانەوە، كە گوایە مەبەستی باشبوغ لەو قسانە بەو شێوەیە نەبوو كە میدیاكان بڵاویان كردەوە.
عەبدوڵلا گویلی سەرۆك كۆمار بەر لەوەی ئەو پۆستە وەرگرێ سەر بە پارتی عەدالەت و پەرەپێدان بوو، ئەو كات وەزیری دەرەوە بوو، بەڵام بە بەراورد لەگەڵ ئۆردۆگان هەڵوێستێكی نەرمتربوو، واتە ئەم هەڵوێستەی گویل شتێكی تازە نییە و ئەو كاتیش لە ململانێدا بوو لەگەڵ ئەردۆگان بۆ ئەوەی رێگە چارەیەك بۆ كێشەی كورد بدۆزێتەوە و پەیوەندییەكانی توركیا و هەرێمی كوردستانیش سروشتی بكرێن.
ئەوكات ئەردۆگانیش تا رادەیەك لەگەڵ ئەو بۆچوونەی گویل بوو، بەڵام كە جەمیل چیچەك بوو بە جێگری پارتەكە ئیتر ئەو هەڵوێستەی گۆڕی، راستە چەندجار ئەوەی راگەیاندووە كە پێویستە ئەو كێشەیە بێتە چارەسەركردن، بەڵام قەت پابەندی ئەو قسانەی خۆی نەبووە.
لەوانەیە ئەو هەڵوێستەی ئەردۆگان بۆ بوونی جەمیل چیچەك بگەڕێتەوە لە ناو پارتەكەیدا، چیچەك خاوەن هێزێكی گەورەیە لە ناو ئەو پارتە و لەلایەن عەسكەرەكانیشەوە پاڵپشتی دەكرێ، هەروەها لەلایەن پارتە توندڕەوەكانەوە، بۆیە ئەردۆگان حیسابێكی وردی بۆ دەكات و بە هیچ شێوەیەكیش نایەوێ عاجزی بكات.
ئەوەی تێبینی دەكرێ مەودای تێفكرینی گویل لە ئەردۆگان فراوانترە، من لەگەڵ قسەكەی دەنیز بایكالی سەرۆكی جەهەپە نیم كەدەڵێ :(( داواكارییەك لە دەرەوە بۆ گویل لە ئارادایە كە توركیا بكەوێتە هەوڵی چارەسەركردنی كێشەی كوردەوە، راستە ئەو قسەیە تا رادەیەك دروستە و توركیا لەو هەوڵەیدا دەیەوێ مەرجێكی یەكێتی ئەوروپا جێبەجێ بكات، بەڵام بە باوەڕی من چەند هۆكارێكی تر هەن كەوا لە گویل دەكەن هەنگاوی وا بهاوێژێ، بەڵام مخابن دەسەڵاتەكەی وەك سەرۆك كۆمار سنووردارە و ناتوانێ بە تەنیا هەموو شتێك بكات.
گویل بە قەناعەتەوە دەڵێ: پەیڕەوكردنی حەماسەت زۆرجار زیان بە بەرژەوەندییە نەتەوەییەكانمانی گەیاندووە، ئێستا بەرژەوەندییەكی گەورەی ئابووریمان هەیە(مەبەستی گویل هەرێمی كوردستانە). ئەو بەرژەوەندییەش تەنیا فرۆشتنی كەلوپەل نییە، بەڵكو سەرچاوەكانی وزە لەوێدایە، بۆیە پێویستە لە هییچ مەسەلەیەكدا حەماسەت پەیڕەو نەكرێت.
ئەوەی جێی دڵخۆشی منە، هەڵوێستی گویل بوو بەرامبەر بە نانگهێشت كردنی 5 پەرلەمانتاری كورد بۆ دادگا، لە ساڵی 1982 ەوە ماددەی 83 و 14 لە دەستووری توركیادا هەن، كەچی تا ئێستا هیچ پەرلەمانتارێك بانگهێشتی دادگا نەكراوە، بەڵام كاتێ مەسەلە دێتە سەر پەرلەمانتارانی كورد داوا دەكرێت دەستوور پەیڕەو بكرێت.
گویلی سەرۆك كۆمار چەند رۆژ لەمەوبەر ئاماژەی بەوە كرد كە شتی باش سەبارەت بە كێشەی كورد روودەدات، بەڵام لە كێشەی كوردا لەم چەند رۆژە شتی خراپ روویدا، كە ئەویش بانگهێشت كردنی 5 پەرلەمانتاری دەتەپە بوو بۆ دادگا.
سەرۆكی پەرلەمان سەبارەت بەو مەسەلەیە و لە لێدوانێكیدا ئەوەی راگەیاند كە بەپێی ئەو دوو ماددەیەی دەستوور ئەگەر ئەو 5 پەرلەمانتارە بە ئارەزووی خۆیان نەڕۆنە دادگا، ئەوكات پۆلیس بە زۆر دەتوانێ بیانگرێت و بۆ دادگایان بنێرێت، بەداخەوە دیدی سەرۆك وەزیران هەر وەكو ئەو دیدەی سەرۆك پەرلەمان بوو.
گویل سەبارەت بە كێشەی كورد هەڵوێستێكی روونی هەیە، بەڵام ئەو هەڵوێستەی زۆر ناخوات، چونكە ئەمە هەڵوێستی سەرۆك كۆمارە و پۆستی سەرۆك كۆماریش بەپێی سیستەمی حوكم لە توركیا تەنفیزی نییە، توركیا وەكو ئۆتۆمبێلێكی بێ شوفێرە بەو دیوار و ئەو دیوارە دەكەوێت و كەسیش نازانێ بەرەو كوێ دەڕوات.
ئەم قسەیە هی من نییە، بەڵكو قسەی رۆژنامەنووسێكی توركە كە ناوی یاڵچیی دۆغانە، كە لە نووسینێكیدا دەڵێ: من لە توركیا تێناگەم، هەندێ شت روودەدەن كە مرۆڤ پێیان پێدەكەنێ، بۆ نموونە سەرۆكی ژووری پارێزەرانی دیاربەكر لەبەر ئەوەی رۆژمێرێكی بە زمانی كوردی و توركی چاپكردبوو رووبەڕووی لێكۆڵینەوە و دادگا بووەوە، بڕیاری لێكۆڵینەوەكەش لەلایەن جەمیل چیچەك وەزیری ئێستای دادی توركیاوە دراوە، ئەو جەمیل چیچەكەی كە بە ئیمزای خۆی فەرمانی كردنەوەی تەلەفزیۆنێكی كوردی دابوو.
بەڕاستی ئەم هەڵوێستەی جەمیل چیچەك جێی سەرسوڕمانە، ئەگینا كردنەوەی تەلەفزیۆنێكی گەورەترە یان رۆژژمێرێك كە بەهەردوو زمانی توركی و كوردی چاپكرابێ..؟
ئایا كێشەی كورد لە توركیا بەمجۆرە چارەسەر دەكرێت؟ بەر لە هەڵبژاردنی توركیا زۆر قسە لەسەر مافی كورد كرا، بەڵام هەر بە كۆتاهاتنی هەڵبژاردنەكە پشت لەو مافانە كرایەوە.
لەم رۆژانەدا لە ئەنجوومەنی لۆردەكانی بەریتانیا كۆبوونەوەیەك گرێدرا لە ژێر ناونیشانی(دوای هەڵبژاردنی توركیا ئایا شانسێك بۆ چارەسەری كێشەی كورد هاتە ئاراوە؟).
لە كۆبوونەوەكەدا، كاتێ باسی پێشێلكارییەكانی مافی مرۆڤ لە توركیا كرا، پارێزەر مارگرێت ئۆوین ئەندامی كۆمسیۆنی مافی مرۆڤ سەر بە رێكخراوی پارێزەرانی بەریتانیا گریاو گوتی: منیش دەمەوێت ببمە كورد و بە كوردی قسە بكەم و جامانە بكەمە ملی خۆم.. پرسیار ئەوەیە ئایا بەرپرسانی تورك گوێیان لەو قسەیەی مارگرێت بوو؟ باوەڕناكەم، چونكە ئەگەر گوێیان لێبایە(مەبەستم لێرە توندڕەوەكان نییە، بەڵكو ئەوانەی كە لەگەڵ كێشەی كوردا هاوسۆزن ئەوانیش دەگریان.
بەداخەوە هەركاتێ تروسكە هیوایەك دێتە ئاراوە بۆ چارەسەركردنی كێشەی كورد لە توركیا یەكسەر دارێك دەخرێتە ناو ویلی پایسكلەكە، مەبەستم لێرە قسەكانی سەرۆك ئەركانی توركیایە، كاتێ دانی بە بوونی چەند نەتەوەیەكی دیكە نا لە توركیا كە تورك نین، بەتایبەتی كورد، كە ئەمەیش بەرای من وەك كودەتایەك بوو بەسەر ئەو هەڵوێستە فەرمییەی كە دان بە غەیری بوونی تورك نانێ، بەتایبەتی كە ئەم قسەیە لەلایەن بەرپرسی یەكەمی عەسكەرەكان كرابێ كە بەدرێژایی بوونی دەوڵەتی توركیای نوێ هەمیشە دژە هەڵوێستی هەبووە بەرامبەر بە هەر مافێكی كورد.
بەڵام بەداخەوە بەرامبەر ئەو كودەتایە، كودەتایەكی دیكە ئەنجامدرا كە یەكەمجار لەلایەن خودی باشبوغەوە بوو، كاتێ سەرۆكایەتی ئەركانە بەیاننامەی روونكردنەوەی دەركرد بۆ راڤەكردنی ئەو قسانەی باشبوغ و وا لێكدرایەوە كە مەبەستی ئەو گەلی تورك بوو، نەك گەلی توركیا، لە روونكردەوەكەدا وا راگەیانرا كە باشبووغ دەربارەی پێناسەی توركیا قسەی نەكردووە، بەڵكو هەر كەسێك بەشداری لە دامەزراندنی توركیای كردبێ و تیایدا ژیابێ پێی دەگوترێ تورك نەك شتێكی تر، كودەتایی دووەم ئەو كاتە ئەنجامدرا كە ئاهەنگەكە كۆتایی پێ هات، هێزەكانی ئاسایش هەڵیانكوتایە سەر ئەندامانی دەتەپە و دەستگیریان كردن و ئەو دەستگیركردنەش پاش رووداوێكی دیكەی گرنگ هات كە ئەویش سەردانەكەی ئۆباما بوو بۆ توركیا، كە تیایدا داوای كردبوو مافی رۆشنبیری بدرێتە كورد و كێشەكەیان بێتە چارەسەركردن، ئەو دەستگیركردنانە چەند پرسیارێك دەوروژێنێ كە ئایا دەسەڵاتی توركیا (عەسكەری و مەدەنی) فیعلەن دەیانەوێ چارەسەرێك بدۆزنەوە بۆ كێشەی كورد؟
لە ساڵی 2005 هەلێك هاتە ئاراوە، ئەردۆگانیش بەڵێنی دا كە بەشێوەیەكی ئاشتیانە چارەسەری ئەو كێشەیە دەكات، بەڵام كارەكە لەو رادەیە وەستا، هەتا كردنەوەی تەلەفزیۆنێكی كوردی نەیتوانی باوەڕ بە دەتەپە بێنێ كە حكومەت نیازی چارەسەركردنی ئەو كێشەیەی هەیە، بەڕاستی شتێكی سەیرە كە توركیا بتوانێ لە سیاسەتی دەرەوەیدا سەركەتن وەدەست بێنێ، كەچی لە سیاسەتی ناوەوەیدا نەتوانی گیروگرفتە ناوخۆییەكانی چارەسەربكات لە سەروویانەوە كێشەی كورد.
ئەردۆگان نابێ ئەوە لە بیرخۆی بەرێت كە لەو كاتەی وازی لە سیاسەتی چاكسازی هێناوە، رۆژ لە دوای رۆژ كێشە ناوخۆییەكانی توركیا زیادیان كردووە و جەماوەرییەكەی خۆی و پارتەكەشی لەدەستداوە.
بە كورتی كێشەی كورد كلیلی چارەسەری هەموو كێشەكانی توركیایە و تاكو ئەم كێشەیە چارەسەرنەكرێت هیچ كێشەیەكی توركیا چارەسەرنابێت. من دەزانم كارەكە ئەستەمە، بەڵام لێرەدا گرنگ ئەوەیە كە سەركردەیەكی سیاسی خۆی بداتە پێش و ئەم مەسەلەیە چارەسەربكات، ئەوەش تەنیا بە سەرۆك كۆمار نایەتە چارەسەركردن، بەڵكو لەلایەن خودی سەرۆك وزیرانەوە كە پێگەیەكی تەنفیزی هەیە، بەمەرجێ سوپا و میدیاكانیش پشتگیری لێ بكەن، هەق نییە پاشەكشەی ئەردۆگان لە ناوچە كوردییەكاندا ببێتە هۆی ساردبوونەوەی لە چارەسەركردنی كێشەیەكی وادا و لە هەمووی گرنگتریش ئەوەیە كە ئەردۆگان توركیا نەكاتە لایەن لە هەر مانۆرێكی ئەقلیمی دژ بە كورد، چونكە ئەمە زیانی لە قازانجی زیاترە.