دوو بابەت هانیاندام ئەم نووسینە بنووسم، یەكێكیان بە دیدێكی واقیعانە سەیری مەسەلەیەك دەكات و دووەمیان بە دیدێكی ناواقیعانە.
لە رۆژنامەیەكی كوردیدا هەواڵێكم خوێندەوە كە دەڵێ: سیاسەتكارێكی كورد هۆشداری ئەوەی داوە كە گوایە چەند وڵاتێكی هەرێمی خەریكی مانۆڕێكی هاوبەشن دژ بە كورد و دەیانەوێ دوای كشانەوەی هێزەكانی ئەمەریكا لە عێراق ئەو بۆشاییە پڕ بكەنەوە كە لەوانەیە لە هەندێ پارێزگادا بێتە ئاراوە، بەتایبەتی لە كەركووك و ئەو مانۆڕەش نەك هەر هەرێم بەڵكو كوردەكانی توركیا و ئێرانیش دەگرێتەوە و لەم رووەوە ئاماژە بەو هەڵمەتە دەكات كە دژ بە دەتەپە بەڕێوە دەچێت.
لە كەناڵێكی تەلەفزیۆنیش و لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ سكرتێری یەكێك لە حزبەكانی هەرێمی كوردستان، ئەو سكرتێرە بە پێچەوانەی سیاسەتكارەكە دواو گوتی: كوردستان هیچ هەڕەشەیەكی هەرێمایەتی لەسەر نییە و وڵاتە هەرێمیەكانیش خێر و بێرن بۆ ئێمە.
پرسیار ئەمەیە: كێ لەو دووانە راست دەكات؟
بەش بەحاڵی خۆم ماوەیەكە موتابەعەی ئەو دانیشتنانە دەكەم كە بە شێوەیەكی نهێنی لە دوو پایتەختی ئەوروپی و بەئاگاداری چەند لایەنێكی عەرەبی ئەنجام دەدرێن، لایەنی ئەمەریكیش لەو دانیشتنە نهێنیانە بەدوور نییە و ئەو هەواڵانەی كە لێرەولەوێ تەسریباتیان پێ دەكرێ ئاماژە بەوە دەكەن كە، تاران و ئەنقەرە گەیشتونەتە نیمچە پرۆژەیەكی نهێنی، ئەویش بە پشتگیری و پاڵپشتی وڵاتی قەتەر، وەك سەرەتایەك بۆ پڕۆژەیەكی گەورەتر.
بەپێی ئەو نیمچە مانۆڕە یان پرۆژە نهێنییە، سەرەتا هەوڵ دەدرێ ئەو گروپە عێراقیانە بۆلای خۆیان راكێشن كە بەدیدی ئەمەریكا و رۆژئاوا و هەندێ لە وڵاتانی دراوسێی عێراق سەر ئێشەن، بۆ ئەوەی لە پرۆسەی سیاسی عێراقدا بەشدارییان پێ بكرێ و واش لە ناحەزانیان بكەن، ئەوانەی لە پرۆسەكەدا بەشدارن، ئەو هاوبەشە نوێیانە قبوڵ بكەن و تەگەرە نەخەنە بەردەمیان، مەبەستیش لەمە خوڵقاندنی هاوسەنگییە لەناو سیستەمی داهاتووی عێراق و هەڵمژینی ئەو بارەیە كە ئۆپۆزسیۆن خوڵقاندویانە.
بۆیە ئەنقەرە و قەتەر (پاش ئەوەی ئەو وڵاتە كەنداوییە توانی هەندێ لایەنی سەرەكی بۆلای خۆی رابكێشێ كە پێشتر پەیوەندییان بە میسر و سعودیە هەبوو) بەهاریكاری وڵاتێكی ئەوروپی و لە بری ئەمەریكییەكان دەستیان بە قۆناغی یەكەم كردووە( كە پێی دەڵێن قۆناغی ماراسۆنی) و لەگەڵ هەندێ لەو گروپ و كۆمەڵانە بە نهێنی دانیشتوون كە بەرهەڵستكارن.
هەر لەچوارچێوەی ئەو كارەش، هەندێ لایەن كە بە تۆمەتی تایفییەت تاوانبارن و بەشدارییان هەیە لە پرۆسەی سیاسیدا، ئەوانیش بۆ جوانكردنی وێنەی خۆیان، دەستیان داوەتە ئەنجامدانی كۆڕوكۆبوونەوە لەگەڵ هەندێ لەو گروپ و كۆمەڵە عێراقیانەی كە لە دەرەوەن، بە مەبەستی بەشداری پێكردنیان لە پرۆسەی سیاسی قۆناخی داهاتوودا، كە ئەم هەوڵانەشیان پەیوەستن بە فلتەری ئێرانی و توركی كە قەتەر بە پشتگیری و هاریكاری چەند لایەنێكی عەرەبی هاریكارییان دەكات.
كۆبوونەوە نهێنییەكانی ئێران و توركیا گەڕێكی زۆریان بڕیوە بۆ دابەشكردنی دەسەڵات، ئەو دابەشكردنەی كە شایەدحاڵەكانی قەتەر و هەندێ لایەنی عەرەبی و ئەوروپین و ئەمەریكاش لێی ئاگادارە و پشتگیریشیان لێ دەكات.
بۆ ئاگاداری، ئەم پلانە یان ئەم پرۆژەیە لەو پرۆژەیە وەرگیراوە كە پاش شەڕە ناوخۆییەكەی لوبنان لەو وڵاتە و بەر لە چەند دەیەیەك پەیڕەو كراوە، پرۆژەكەش ئەوكات بە رەزامەندی واشنتۆن ئەنجامدرا و ئەمڕۆش مێژوو خۆی دووبارە دەكاتەوە، بەڵام ئەمجارە لە عێراقدا.
كرۆكی پلانەكە بریتییە لەوەی كە رێ بە دوو حزبە سەرەكییەكەی كوردستان نەدرێ كەركووك بگێڕنەوە سەر هەرێم و سەركردایەتی كوردیش بخرێتە ناو سندوقێكی مەحكەم، ئەویش بە رێككەوتنی نێوان ئەنقەرە و تاران و هەندێ گروپی عێراقی گرنگ لە عێراقدا لەوانە چەند گروپێكی هاوپەیمانی كورد كە لە ژێر كۆنترۆڵی ئێراندا كار دەكەن، بۆ هێنانەدی ئەو مەبەستەش بە پشتگیری قەتەر و چەند لایەنێكی ئەمەریكی توانراوە تا رادەیەك هاریكاری هەندێ گروپی كۆن لە هەرێمی كوردستان بكەن و هەندێكی نوێش دروست بكەن، وەك ئەوەی كە لەناو شیعە و سوننەكانیشدا كردویانە، مەبەستیش لەمە سەپاندنی واقیعێكی ترە كە تیایدا كەس باڵادەست نەبێ و نەتوانێ بڕیاری چارەنووسساز بدات و هاریكاریكردنی بەشێكی میدیاكانیش بەشێكە لەو پلانە یان پرۆژەیە.
تۆپبارانكردنی هەندێ دێهاتی كورد لە هەرێمی كوردستاندا لەلایەن ئێرانەوە دەكرێ بیخەینە چوارچێوەی ئەو پلانەی كە لە ئارادایە، هەتا هەندێ لە بەرپرسانی عێراق پژاك بەدەستكردی ئێران لەقەڵەم دەدەن و پێیان وایە ئێران هانیان دەدات بۆ ئەوەی كردەوەی چەكداری ئەنجام بدەن تا بیانكاتە بیانوو بۆ ئەو تۆپبارانكردنە، هەروەها وشكردنی چەند سەرچاوەیەكی ئاوی بە بەشێكی ئەو پلانە دادەنێن.
تۆپبارانەكەی ئێران سەرەڕای ئەوەی كە نامەیەكە بۆ كورد، نامەیەكیشە بۆ ئەنقەرە كە ئەو لە جێبەجێكردنی ئەو پلانە موجیدە و مەبەستیشی هاندانی ئەنقەرەیە كە بە هەمان شێوە رەفتار بكات، هەتا بەرپرسێكی كوردی ناو مووسڵ ئەو كێشەیەی كە لە نێوان لیستی حەدبا و لیستی برایەتی روویداوە بۆ هۆكارێكی دەرەكی دەگەڕێنێتەوە كە نایەوێ تەبایی نێوان پێكهاتەكانی ئەو شارە بوونی هەبێ و زیادبوونی تەقینەوەكانی ناو مووسڵ و كەركووكیش هەر بۆ ئەو هۆكارە دەگەڕێتەوە، مەبەستی سەرەكیش دواخستنی ویستی كوردە، بەلایەنی كەم بۆ چەند ساڵی داهاتوو، تا ئەو كاتەی هێزە ئەمەریكییەكان لە عێراق دەردەچن، ئەمەیش وەك قۆناغی یەكەمی پلانەكە، هەر لە ئێستاوە تاران لەرێی چەند گروپێكی عێراقییەوە كە سەر بە ئەون و هەروەها ئەو گروپانەی كە سەر بە ئەنقەرەن خەریكی دروستكردنی هێزێكن بۆ ئەوەی لە كەركووكدا باڵادەست بێ و لە كاتی روودانی هەر كێشەیەك نێوان كورد و عەرەب و توركمان، یان لەكاتی كشانەوەی هێزە ئەمەریكییەكان دەست بەسەر هەموو شتێكدا بگرێ و كۆنترۆڵی شارەكە بكات، پاش ئەمەیش بەشێوەیەكی ناڕاستەوخۆ بەركەوتە نەوتییەكەی ئەو شارە دابەش بكرێتە سەر ئەو وڵات و لایەنانەی كە لە پلانەكەدا بەشدارن.
بەپێی سەرچاوەیەكی توركی بەركەوتی گەورە بە بەر توركیا دەكەوێ و ئەو بەركەوتەش بەپێی رێككەوتنێكی دیكەی نهێنی و بە چڕای سەوزی ئەمەریكی قابیلی زیادكردنە، بەشەكەی تریشی نێوان كۆمپانیا ئەمەریكییەكان و ئێران و دۆستەكانی دابەش بكرێت.
لەلایەكی دیكەوە، دواخستنی بەكارخستنەوەی هێڵە نەوتییەكەی كەركووك- ئیسرائیل بەشێكە لەو پلانە كەوا دانراوە وەكو وەرەقەیەك لە پرۆژە ئاشتەواییەكەی نێوان سوریا و ئیسرائیل كە ئەنقەرە سەرپەرشتی دەكات بەكار بهێنرێت، كەواتە لەو مەسەلەیەدا وەرەقەیەكی نوێ هاتۆتە ئاراوە لە نێوان ئەنقەرە و دیمەشق و تاران لە بەرامبەر ئیسرائیلدا، ئەو وەرەقەیەی كە خۆی لە هێڵە نەوتییەكەی كەركووك- ئیسرائیل دەبینێتەوە، كە ماوەیەكی زۆرە كاری پێ ناكرێ، بەتایبەتی كاتێ بیرۆكەیەكی توركان دواخرا كە دەیویست ئاراستەی هێڵەكە بەرەو توركیا بگوازێتەوە، چونكە لەو بارەدا دیمەشق و تاران وەرەقەیەكی ئابووری و سیاسی گرنگ لەدەست دەدەن كە ئیسرائیل گرنگییەكی زۆری پێدەدا.
پرسیار ئەوەیە: باشە ئەگەر ئەو پلانە سەركەوێت ئایا لایەنی عێراقی چ وەرەقەیەكی لەدەست دەمێنێ؟ لە وەڵامدا دەڵێین: (هیچ)، بۆیە ئەو پرۆژەیە پرۆژەیەكی ترسناكە و كوردیش ئەوكات ئەو وەرەقەیە لەدەست دەدات كە دەتوانێ بە هۆیە خۆی بەهێزتر بكات.
ئێران بۆ دڵنیاكردنی توركیا كە سوورە لەسەر جێبەجێكردنی ئەو پلانەی كە لەسەری پێكهاتوون، چرای سەوزی بۆ موقتەدا سەدر هەڵكرد تا سەردانی توركیا بكات تا ئەویش بەڵێنی پێ بدات كە ببێتە لایەنێكی سەرەكی لە سیستەمی داهاتووی حوكمی عێراقدا و ئەو و هەندێ لە گروپە توركمانییەكانیش ببنە شەریكی یەكتر و دژ بە هەر ویستێكی كورد بووەستن، بەتایبەتی لە گێڕانەوەی كەركووك بۆ سەر هەرێمی كوردستان، دەبێ ئەوەش بگوترێ كە نیازی قەتەر لەو مەسەلەیەدا دروستكردنی رەوتێكی سوننیە بۆ ئەوەی ئەویش ببێتە بەشێكی ئەو سیستەمە و هاریكار بێ بۆ ئەو لایەنانەی كە ئێران و توركیا پشتگیریان لێ دەكەن، وەك رەوتی سەدر و چەند لایەنێكی توركمانی.
بە كورتی دروشمی قۆناغی داهاتووی عێراق بە پێی ئەو مانۆڕە ئەوەیە كە هیچ كەس خاوەن بڕیار نەبێ، نەك هەر لە ناوەند، بەڵكو لە كوردستانیش، بەڵام ئەوەی جێی پرسیارە ئەوەیە: ئایا ئەم پرۆژەیە دەتوانێ سەركەوتن وەدەست بێنێ؟