گەڕانەوەی تیرۆر و ئەلقاعیدە بۆ
سامى شورش
جێگەی ئاماژەیە، بەرپرسانی سەربازیی ئەمریكی لە هەر دوو شاری نەینەوا (موسڵ)و دیالا (باقووبە) لە ماوەی مانگی رابردوودا، چەندین جار دووپاتی ئەوەیان كردۆتەوە كە رووگە ئاڵۆزەكەی رووداوەكان لەو ناوچانەدا، پێویستی بەوە هەیە هێزەكانیان لەو دوو شارەدا بهێڵنەوە تا ماوەیەكی درێژتر لە كاتە دیاریكراوەكەی ناو رێككەوتننامەی نێوان واشنتۆن و بەغدا، بگرە هەندێك لەو بەرپرسانە، هێمایان بۆ ئەوەش كردووە كە مانەوەی هێزەكانیان رەنگە شاری بەغداش بگرێتەوە، چونكە لەوێش باری ئاسایش زۆر ئاڵۆزو خراپە، بێگومان دوو پاتكردنەوەی سەرۆك وەزیرانی عێراقی فیدرال نوری ئەلمالیكی كە عێراق پێویستی بە مانەوەی هێزەكانی ئەمریكا نییە، هیچ لەو راستیانەی سەرەوە ناگۆڕێت، جێگەی وەبیرهێنانەوەیە، بەندەكانی رێككەوتننامەی كشاندنەوەی هێزەكان لە نێوان بەغداو واشنتۆن باس لەوە دەكات كە پێویستە ئەمریكا بە دوو قۆناغ و لە ناو چوارچێوەی دوور مەودای زەمەنی دا هێزەكانی خۆی لە عێراق بكێشێتەوە: یەكەم، لە كۆتایی مانگی حوزەیرانی ئەمساڵ پێویستە لە شارەكان بكێشێتەوە و لە كۆتایی ساڵی 2011 لە هەموو عێراق بكشێتەوە.
راپۆرتە میدیایی و رۆژنامەوانییەكانی ئەم دواییە ئەمریكا، ئاشكرایان كرد كە بەرپرسانی سەربازی و سیاسیی عێراقی و ئەمریكی كەوتوونەتە گفتوگۆیەكی خەست و ورد بۆ ئەوەی بزانن ئایا بارودۆخی ئەمنی و ئاسایش لە عێراقدا پێویست دەكات هێزە سەربازییەكانی ئەمریكا دوای حوزەیرانی داهاتووش لە ناو هەندێك شارو ناوچەی عێراق بمێنێتەوە یان نا؟ شایەنی باسە، ئەمریكا پلانی ئەوەی هەیە لەم هاوینەدا 21 هەزار سەرباز بنێرێتە ئەفغانستان بۆ جێبەجێكردنی ستراتیژە تازەكەی سەرۆك ئۆباما لە بواری تاوپێدانی شەڕ لەو وڵاتەدا لە دژی ئەلقاعیدە، هەروەها تا ئێستا رووگەی پێكدادانەكانی پاكستان لە نێوان سوپاو هێزی تالیبانی ئەو وڵاتە روون نییەو رەنگە پێویست بە تەدەخولی راستەوخۆی ئەمریكا بكات.
ئەوەی راستی بێت، راپۆرتە رۆژنامەوانییەكان ئاماژە بەوە دەكەن كە فەرماندە مەیدانییەكانی سەركردایەتیی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق پێیان وایە مانەوەی هێزەكانیان لە ناو شارەكاندا، تا رادەیەكی زۆر یارمەتیی ئەلقاعیدەو تیرۆریستان دەدات لەوەی كە بەو بەهانەیە زۆرترین زیانی جەستەیی و ئابووری بە خەڵكی سیڤیل بگەیەنن، بەڵام هەندێكی دیكە لەو فەرماندانە پێیان وایە ئەگەر هێزەكان لە شارەكان بكشێنەوە، دوور نییە ئەلقاعیدە سەر لە نوێ بێتەوە ناو شارەكان. هەروەها باری سیاسیش لەو شارانەدا بە شێوەیەكی ناجۆر بكەوێت. ئەنجامەكانی هەڵبژاردنی پارێزگاكان لە نەینەوا لە كۆتایی ساڵی رابردوودا، وایكرد لیستی حەدبا بە پلەی یەكەم دەربچێت و دواتر ئەو لیستە پۆستە سەرەكییەكانی ئەنجومەنی پارێزگا لە نێوان خۆی دابەش بكات و لیستی برایەتیی نەینەوا، كە زۆرینەی كوردە، وەلا بنێت. ئەم رەفتارەی حەدبا كە هێزو ئەندامەكانی زۆرتر لە پاشماوەكانی رژێمی پێشوو پێك دێت، بووە هۆی كەوتنەوەی پشێوییەكی زۆری سیاسی و ئەمنی و ئیداری لەو پارێزگایەدا.
بێجگە لە نەینەوا، لە دیالاش هەلومەرجی ئاسایش تا ئێستا جێگیر نییە بە هۆی ئەوەی هێزە سەربازییەكانی عێراق دەیانەوێت لە چەند ناوچەیەك بڵاوە ببنەوە كە زۆرینەی دانیشتووانیان كوردەو بە ناوچەی دابڕاو دەژمێردرێن. هەندێك لە چاودێرانی سیاسی پێیان وایە ئەلمالیكی تەنیا بۆ چاوبەستەگی داوای كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لەو شارو ناوچانە دەكات. ئەگینا لە رووی واقیعەوە دەزانێت كشانەوەی هێزەكان لەو ناوچانە رەنگە بارودۆخێكی ئەوتۆ بێنێتە پێشەوە كە رێكخراوی ئەلقاعیدە كەڵكێكی زۆریان لێ وەربگرێت.
وەك نیشانەیەك بۆ مەترسییەكانی كشانەوەی ئەمریكا لە شارەكان، هەندێك ناوەندی عێراقی ئیشارەت بەوە دەكەن كە تەنیا لە مانگی رابردوودا (نیسان) پتر لە 350 كەس لە بەغداو شارەكانی تر بە هۆی شاڵاوی تەقینەوەكانی ئەلقاعیدە كوژراون. بەرپرسانی ئەمریكا ترسی زۆریان لە زیادكردنی رادەی تەقینەوەی تیرۆریستی هەیە، بە تایبەتی ئەو تەقینەوانە لە كاتێكدا دێن كە بودجەی دارایی عێراق كەوتۆتە ناو تەنگوچەڵەمەیەكی بەرچاو بە هۆی كێشە دراوییەكانی جیهان و هاتنە خوارەوەی نرخی نەوت لە بازاڕە جیهانییەكاندا. ئەوەی زۆرتریش بارودۆخەكە ترسناكتر دەكات ئەوەیە تەقینەوەكان هێمای ئەوەیان پێوەیە كە بۆ مەبەستی تازەكردنەوەی شەڕی تایفی لە نێوان شیعەو سوننە ئەنجام دەدرێن، ئەمەش وەك مەعلوومە یەك لە ستراتیژە بنەڕەتییەكانی رێكخراوی ئەلقاعیدەیە لە عێراق. شایەنی گوتنە یەك لە تەقینەوە گەورەكان پێش ماوەیەك لە نزیك مەزارگەیەكی پیرۆزی شیعەكان لە ناو بەغدا رووی دا.
تا پێش ماوەیەكی كورت، بەرپرسە سەربازییەكانی ئەمریكا پێیان وا بوو رێكخراوی ئەلقاعیدەی تیرۆریستی تا رادەیەكی زۆر لە پەلوپۆ كەوتووەو لە ناوچە گرنگەكانی عێراق دەركراوە، بەڵام دواتر دەركەوت كە یەك لە تەقینەوە گەورەكان بە هۆی دوو خۆكوژی تونسی ئەنجام درابوو، كە هەردووكیان سەر بە ئەلقاعیدە بوون. دواتر عێراق رایگەیاند كە بە ناو سەرۆكی دەوڵەتی ئیسلامی لە عێراق عومەر ئەلبەغدادی گرتووە. كەچی زۆری نەبرد تیرۆریستان كاسێتێكی تۆماركراویان بڵاوكردەوە كە دەریدەخات ئەلبەغدادی نەگیراوە.
هەر لە هەمان بواردا، ئەمریكا لە واشنتۆنەوە سەر لە نوێ داوای لە حكومەتی سوریا كرد سنوورەكانی خۆی تووند بكات و رێگە لە چەكدارانی ئەلقاعیدە بگرێت و نەهێڵێت لەو سنوورانەوە دزە بكەنە ناو خاكی عێراق. شایەنی باسە لە ناوەڕاستی ساڵی 2007 دا، هەر مانگەی پتر لە چل خۆكوژی ئەلقاعیدە لە رێگەی سنوورەكانی سوریاوە دەهاتنە ناو عێراق، بەڵام دوای دەست پێكردنی هێرشەكانی سوپای عێراق، لەگەڵ هەوڵ و كۆششە دیبلۆماسییەكانی ئەمریكا لەگەڵ حكومەتی سوریا، دیاردەكە بە درێژایی ساڵی 2008 پەكی پێ خراو راوەستا. كەچی لە چەند مانگی رابردوودا سەر لە نوێ دەستی پێكردۆتەوەو ئێستا، بە پێی سەرچاوە رۆژنامەوانییەكانی ئەمریكا، ژمارەی خۆكوژانی ئەلقاعیدە كە مانگانە لە رێگەی سوریاوە دێنە ناو عێراق گەیشتۆتە 20 خۆكوژ، وا چاوەڕێ دەكرێت ئەم ژمارەیە لە ماوەیەكی كورتدا، سەر لە نوێ بەرەو زیادەیی بڕوات.
لە لایەكی دیكەوە، یەك لە هۆیەكانی گەڕانەوەی ئەلقاعیدە بۆ عێراق ئەوەیە كە حكومەتی بەغدا، لە ماوەی چەند مانگی رابردوودا، پشتی لە ئەنجومەنی سەحوەكان كرد لە بەغداو ئەنبارو موسڵ و فەللوجە، ئەم ئەنجومەنانە، كە زیاتر لە عەشایری سوننەی عەرەب پێك دێن، لە ساڵی 2007 دا، یارمەتییەكی زۆری هێزەكانی ئەمریكاو عێراقیان دا بۆ دەركردنی ئەلقاعیدە لە ناوچەكانی ناوەڕاست و رۆژئاوای عێراق، بەڵام دواتر ئەمریكییەكان فایلی ئەو ئەنجومەنانەیان تەسلیم بە حكومەتی عێراق كرد. حكومەتیش رازی نەبوو چەكدارەكانی ئەو ئەنجومەنانە بخاتە ناو دەزگاكانی ئەمن و ئاسایش و پۆلیس و سوپای عێراقەوە. بۆیە ئەنجومەنەكان سەر لە نوێ دەستیان سارد بووەوە لەوەی درێژە بە كاری رووبەڕووبوونەوەی ئەلقاعیدە بدەن. ئەلقاعیدەش لە باری خۆیەوە، پێ دەچێت هەلەكەی قۆزتبێتەوە بۆ خۆ تەیاركردن و بڵاوكردنەوەی چەكدارەكانی لە بەغداو رۆژئاوای عێراق.
بێجگە لەم فاكتەرە ناوخۆییە، فاكتەری دەرەكیش رۆڵێكی گەورەی هەیە لە تازە بوونەوەی دیاردەی ئەلقاعیدە، بەم دواییە، ئیدارەی سەرۆك باراك ئۆباما هەوڵێكی زۆرو جیددی دەدات بۆ ئەوەی دیمەشق قەناعەت پێ بكات بەوەی خۆی لە ئێران دوور بخاتەوەو دەست لە هاوپەیمانێتییە هاوبەشەكەی لەگەڵ ئەو دەوڵەتە هەڵبگرێت، بەڵام سورییەكان، ئەوانەی قازانجێكی سیاسی و ستراتیژی زۆریان لە دزە كردنی ئەلقاعیدە بۆ ناو عێراق كردووە، پێ ناچێت بە ئاسانی ئەو كارە بكەن تا بە تەواوەتی لە سەر ئەرزی واقیع نەبینن، ئەمریكا داواكارییەكانیان بۆ جێبەجێ دەكات لە بواری كێشەی لوبنان و مەسەلەی گردۆڵكەی جۆلان و لە پانتایی كێشەی فەلەستینیەكان. شایەنی هێمایە، بەم دواییە مەحمودی ئەحمەدی نەژاد سەردانێكی كتوپڕی دیمەشقی كردوو لەوێ شان بە شانی سەرۆكی سوریا بەشار ئەلئەسەد سەر لە نوێ هاوپەیمانێتی ستراتیژیی هەر دوو دەوڵەتیان دووپاتكردەوە.
ئەگەر گەڕانەوەی ئەلقاعیدە بۆ عێراق مەزندەیەكی راست بێت، ئەوەی راستی بێت تا رادەیەكی زۆر راستە، ئەوا مانای وایە ئەو رێكخراوە تیرۆریستیە كاتێكی زۆر گونجاوی بۆ گەڕانەوەكەی هەڵبژاردووە. ئەمڕۆ پڕۆسەی سیاسی لە عێراقدا لە ناو كێشەیەكی زۆر گەورەدایەو تا ئێستا هیچی ئەوتۆ بە حكومەتی ئەلمالیكیەوە دیار نییە كە بە راستی بیەوێت كێشەكە بە شێوەیەكی سیاسی و دەستووری چارەسەر بكات. لە سەر ئاستێكی دیكە، پێكهاتە سیاسییەكانی عێراق خۆیان بۆ هەڵبژاردنی گشتی ئامادە دەكەن كە بڕیارە لە كۆتایی ئەمساڵدا لە تەواوی عێراقدا بەڕێوە بچێت. زۆر لە چاودێران پێیان وایە ئەم هەڵبژاردنە رەنگە كێشەی سیاسی زۆری لێ ببێتەوە بە تایبەتی ئەگەر تاقیكردنەوەكەی نەینەوا لەبەر چاو بگرین و بزانین كە رەنگە پاشماوەی بەعس لە هەندێك شوێنی گرنگی عێراق بە گەرموگوڕییەكی زۆرو بە ناوونیشانێكی تازەوە بێنە ناو پڕۆسەی هەڵبژاردن. ئەوەی هەڵبژاردن ئالۆزتر دەكات ئەوەیە ئەلمالیكی هیچ هەنگاوێكی جیددی نەهاویشتووە بۆ چارەسەركردنی كێشە هەڵپەسێردراوەكانی لەگەڵ كورد. ئەمەش، وەك مەعلومە، رەنگە هەلومەرجی هەڵبژاردن لە چەند ناوچەیەكی گرنگی كوردستان و عێراق تووشی هەژان بكات و زەمینەیەكی تازە بۆ گەڕانەوەی ئەلقاعیدە خۆش بكات.
