لە یەكەم دەستپێكی ئەم مانگەدا، سەرۆك وەزیرانی توركیا، رەجەب تەیب ئۆردوگان، لە میانەی گۆڕینی چەند پۆستێكی وەزاری لە كابینەكەی خۆیدا، رایگەیاند كە پۆستی وەزارەتی دەرەوەی داوەتە راوێژكارەكەی خۆی پرۆفیسۆر ئەحمەد داوودوئۆغلۆ. زۆر لە چاودێرانی سیاسی لە توركیا و دەوڵەتانی رۆژئاوا، ئەم راگەیاندنەیان بە گۆڕانێكی بنەڕەتی لە قەڵەمدا، لە بونیادی پڕۆسەی چاكسازی و سیاسەتی دەرەوەو ناوەوەی دەوڵەتی توركیادا.
هۆیە سەرەكییەی ئەو گۆڕانە، بە لای چاودێران و رۆژنامەنووسان ئەوەیە، كە پرۆفیسۆر داوودئۆغلو، زۆر دەمێكە بانگ بۆ پەرەپێدانی رۆڵی وڵاتەكەی هەڵدەدا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و جیهانی عەرەبی و ئیسلامیدا. بگرە، زۆر لەو چاودێرانە پێیان وایە داوودئۆغلو یەك لە بنیاتنەرانی تیۆری چاكسازی و كرانەوەیە لە ناو حكومەتی ئێستادا. لەوەش زۆرتر، داوودئۆغلو لەو كاتەیشدا كە راوێژكارێكی سەرەكیی ئۆردوگان بووە، هەمیشە پێی وابووە فاكتەری سەرەكی بۆ كاریگەرتركردنی رۆڵی وڵاتەكەی لە سەر شانۆی نێودەوڵەتی و ناوچەییدا، تەنیا لەوەدایە كە كار بۆ زیندووكردنەوەی عوسمانیزمێكی تازە بدرێت. واتە توركیا پەیوەندییەكانی خۆی لەگەڵ هەموو ئەو میللەت و دەوڵەتانە خۆش بكات كە پێشتر لە ناو چوارچێوەی جیهانی رۆشنبیری و سیاسیی ئیمپراتۆری عوسمانیدا بوون.
راستە، ئەم تیۆرەی عوسمانیزم، تا رادەیەكی زۆر لەگەڵ ئاسۆی گۆڕانكارییەكانی جیهان و مەوداكانی فیكری ئیسلامی لە ناو توركیاو ناوچەكەدا یەك ناگرێتەوە، بەڵام لە هەمان كاتدا، تیۆرەكە بۆ دەوڵەتێكی تاكڕەوی وەكو توركیا چارەسەرێكی گونجاوە، بە تایبەتی ئەوەی لە تیورەكەی داوودئۆغلودا هاتووە ئەوەیە كە عوسمانیزمی تازە دەبێت لەگەڵ فیكری بە رۆژئاوایی كردنی توركیا یەك بگرێتەوەو تێكەڵاو بكرێت. دیارە، وەك بەرجەستە كردنێكی تازەی ئەو بۆچوونە، داوودئۆغلۆ هەر لە دوای رۆژێك لە دەست بەكاربوونی لە وەزارەتی دەرەوە، رایگەیاند هەوڵێكی گەرم دەدات بۆ ئەوەی كۆمەڵێك ریفۆرمی بنەڕەتی لە سیاسەتی دەرەوەی وڵاتەكەیدا جێبەجێ بكات، بە ئاراستەی كرانەوەیەكی زۆرتر بەسەر رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ناوچەی بەلقان، بەڵام بەو مەرجەی پەیوەندییەكانی ئەنقەرە لەگەڵ رۆژئاوا، لە ناو ئەو چاكسازی و ریفۆرمەدا، گەشە پێدەدات.
شایەنی باسە، داوودئۆغلۆ لە نێوان ساڵانی 1993 ? 1999 دا لە زانكۆی مەڕمەڕەی ئەستەمبوڵ كاریكردوەو لە كۆتایی ئەو ماوەیەشدا پلەی زانستیی پرۆفیسۆری وەرگرتووە. هەر لەو ماوەیەدا سەرۆكی بەشی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان بووە لە زانكۆی بایكێنت لە ئەستەمبوڵ. دواتر، تا ساڵی 2003، لە زانكۆكانی ئەستەمبول مامۆستای زانستی سیاسەتی نێودەوڵەتی بووە. ئەوەی جێگەی سەرنجە، وەزیری دەرەوەی تازە، یەكەم وەزیری توركە لە دەرەوەی بازنەی ئەندامێتیی پەرلەمانەوە هاتبێتە ناو كابینەی وەزارەتەوە. دواتر هەر لە زانكۆكانی ئەستەمبوڵ سەرقاڵی كاری زانستی بووەو چەندین كتێبی لە بارەی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكانی توركیاو رۆڵی پێناسە ئیسلامی و رۆژئاواییەكەی نووسیوە.
داوودئۆغلو كە لە شارۆچكەیەكی سەر بە شاری قۆنیە ساڵی 1959 لە دایك بووە، بە درێژانی ساڵانی رابردوو ئەندامی هیچ حزبێكی ئیسلامی نەبووە، گەرچی قۆنیە بە سەنتەری سۆفیزم و لێكۆڵینەوەی ئیسلامی دەناسرێت. لەگەڵ ئەوەش خوێندنی سەرەتایی و ناوەندیی خۆی لە یەك لە قوتابخانە عیلمانییە ئەڵمانییەكان تەواو كردووە و زۆرتر دیدێكی رۆژئاواییانەی هەبووە. ئەوەی داوودئۆغلو جیا دەكاتەوە لە سیاسەتمەدارو پرۆفیسۆرەكانی دیكەی بواری سیاسەتی نێودەوڵەتی ئەوەیە، كە هەمیشە پێی وابووە دەرفەت و رێگە چارە لەبەردەم توركیا لەوەدا نییە خۆی لە پێناسە ئیسلامی و ناوچەییەكەی خۆی داببڕێت و روو لە پێناسەی ئەوروپی بكات وەك دامەزرێنەری دەوڵەتی تازەی توركیا مستەفا كەمال ئەتاتورك دەیگوت. بەڵكو لەوەدایە بەڵانسێكی ئیجابی لە نێوان پێناسە عوسمانییەكەو پێناسە رۆژئاواییە عیلمانییەكە بدۆزێتەوە.
لەو چوارچێوەیەدا، داوودئۆغلۆ پێی وایە هەڵكەوتەی جوگرافیی وڵاتەكەی لە نێوان ئاسیاو ئەوروپا لە لایەك و، لە نێوان ئیسلام و مەسیحیەت لە لایەكی دیكە، پانتاییەكی ئەوتۆی بۆ دروست كردووە كە نەك هەر پێویستیی بە پێناسەیەكی تێكەڵاوی گونجاوی كەلتووری و رۆشنبیری و شارستانی هەبێت، بەڵكو پێویستی بەوەش هەبێت رۆڵی بەیەك گەیاندنەوەی رۆژئاواو رۆژهەڵات لە ناوچەكەدا، لە بواری سیاسی و نێودەوڵەتی و ئابووری و بازرگانی، بگێڕێت.
لە كانوونی دووەمی ساڵی 2003، ئەو كاتەی كێشەو ناكۆكیەكانی ئەمریكا لەگەڵ رژێمی پێشووی عێراق لە پۆپەدا بوو، لە هەموو لایەكەوە دەهۆڵی شەڕ لێدەدرا، لەو كاتەدا بە بڕیارێكی هاوبەشی سەرۆكی پێشووی توركیا ئەحمەد نەجدەت سیزەرو سەرۆك وەزیرانی ئەوساو سەرۆك كۆماری ئێستای توركیا عەبدوڵلا گول، داوودئۆغلو ناوونیشانی باڵیۆزی لە وەزارەتی دەرەوە پێدرا. پێشتر هەمیشە لە گول و ئۆردوغان نزیك بووەو ئەم دووە لە كاتی دامەزراندنی حزبی دادو گەشەپێداندا كەڵكێكی زۆریان لە بیروبۆچوونەكانی وەردەگرت. داوودئۆغلو نەك هەر لە بواری پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان شارەزاییەكی ئەكادیمیی گەورەی هەبووە، بەڵكو شارەزاییەكی زۆریشی لە بواری سوپاو ئەكادیمیاو كاروباری بواری سیاسەتی دەرەوەی حكومەتیشدا هەبوو.
داوودئۆغلو پێی وایە توركیا دەبێت هەموو ناكۆكییە ناوخۆیی و دەرەكییەكانی لەگەڵ دەوڵەتانی دەوروپشت و پێكهاتەكانی ناوخۆدا بكوژێنێتەوەو بە ئاشتەوایی چارەسەریان بكات. بگرە، لە جیاتی ململانێ و ناكۆكی، هەوڵی ناوبژیوانی كردن بدات لە چارەسەركردنی كێشەكانی ناوچەكەش، تا لەو رێگەیەوە ئاشتی و سەقامگیری لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دابین بكرێت. پاساویشی بۆ ئەو جۆرە دیپلۆماسیە ئەوەیە، كە دەرفەتی گەشەكردنی توركیا تەنیا لە ئاشتەوایی و سەقامگیر بوونی بارودۆخی ناوەخۆی و هەلومەرجی ناوچەیی و كەشوهەوای نێودەوڵەتی دایە، بۆیە لە ساڵی 2007 ەوە لە پشت ئەو پڕۆسە گەورەیەی دانوستانی ناڕاستەوخۆی سوریا و ئیسرائیل بووە. مەعلوومە، دانوستانەكە بۆ ماوەی چوار قۆناغ بەسەرپەرشتی راستەوخۆی ئەنقەرە بەڕێوە چوو. بەڵام دواتر بە هۆی هێرشی سوپای ئیسرائیل بۆ سەر غەززە، ئیتر تووشی چەقین هات. ئێستا، دوای ئەوەی داوودئۆغلو هاتۆتە ئۆفیسی دەرەوە، پێ دەچێت پڕۆسەكە سەر لە نوێ دەست پێ كاتەوە. ساڵی 2008 یش، ئەو دیپلۆماتكارەی تورك رۆڵێكی سەرەكی هەبو لە راگرتنی شەڕی ئیسرائیل دژ هەرێمی غەززە.
داوودئۆغلو، كەمتر حەزی لە دەركەوتنی ناو میدیاكانە. زۆرتر بە دەنگێكی هێمن و لەسەرخۆ دەئاخڤێت و راوبۆچوونەكانی خۆی دەردەبڕێت، بەڵام پێ دەچێت، لە ناو دڵ و دەروون و بیردا، لە هەوڵی ئەوەدا بێت وڵاتەكەی نەك تەنیا بەرەو یەكێتی ئەوروپی بەرێت، بەڵكو لە سەر ئاستی جیهانیش گەشە بە رۆڵە نێودەوڵەتییەكەی بدات. پێ دەچێت، ئەمریكییەكان زۆریان دڵ بەو رۆڵەی داوودئۆغلو خۆش بێت، چونكە بە هەنگاوێكی گەورەی لە قەڵەم دەدەن لە بواری گەشەپێدانی پڕۆسەی ئاشتەوایی لە نێوان دیموكراسی و ئیسلام لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و لە سەر ئاستی نێودەوڵەتیدا، ئەمەش وەك مەعلومە بەشداریكردنێكی كاریگەرو ئەكتیڤی دەبێت، نەك هەر لە بواری هاندانی دۆستان و هاوپەیمانانی ئەمەریكا بۆ دژایەتی كردنی تیرۆرو توندوتیژی، بەڵكو رۆڵێكی گەورەتریش دەبێت لە هاندانی ئاشتەوایی لە نێوان كۆمەڵگا ئبسلامییەكان و شارستانێتی رۆژئاواییدا.
هەر لە چوارچێوەی رۆڵی ئەو سیاسەتمەدارە توركەدا، پێویستە هێما بۆ ئەوە بكەین كە لە دوای هێڕشەكەی سوپای توركیا بۆ سەر ناوچە سنوورییەكانی كوردستان، ساڵی پار، داوودئۆغلو سەردانی كوردستان و عێراقی كرد بە مەبەستی دۆزینەوەی چارەسەرێكی دیپلۆماسی بۆ كێشەی (پێ كە كە) لەو ناوچانەدا. راستە، پڕۆسەكە لەو كاتەوەی دەستی پێ كردووە تا ئێستاش، چ بڕئەنجامێكی ئاشكراو كۆنكرێتی لێ نەكەوتۆتەوە، بەڵام بەرپرسانی سیاسی لە هەولێرو ئەنقەرەو بەغدا هەمیشە دووپاتی ئەوە دەكەنەوە كە پڕۆسەكە بە رێكوپێكی بەڕێوە دەچێت و، بەم زووانە ئەنجامە باشەكانی دەردەكەون. هەندێك لە چاودێران پیێان وایە سەردانەكەی گول بۆ بەغدا پێش چەند مانگێك و دیدەنییەكەی لەگەڵ جەنابی سەرۆك وەزیرانی كوردستان نێچیرڤان بارزانی زادەی هەوڵ و كۆششەكانی داوودئۆغلو بوو.
هەر لەو بازنەیەدا، هەندێك لە رۆژنامەنووسانی تورك، پێیان وایە، یەك لە ناوەڕۆكە گرنگەكانی بیروبۆچوونی داوودئۆغلو لەوەدایە كە پێی وایە سیاسەتی دەرەوەی وڵاتەكەی هەرگیز قابیلی تازەبوونەوەییەكی رێكوپێك و كاریگەر نابێت ئەگەر لە سەر ئاستی سیاسەتی ناوخۆیشدا ریفۆرم و گۆڕانكارییەكی بنەڕەتی ئەنجام نەدرێت، بە تایبەتی لە بواری كرانەوەی زۆرتر بە سەر كوردو ئەرمەن و پێكهاتە ئاینی و ئیتنی و مەزهەبییەكانی ناو توركیا. هەر لەو دیدەوە، رۆژنامەنووسەكان بە دووری نازانن لە ئایندەییەكی نزیكدا، پڕۆسەی گەشەپێدانی پەیوەندییەكانی ئەنقەرەو حكومەتی كوردستان وعێراق بكەوێتە بارێكی گەرموگوڕی تازەوە. هەروەها بە دووری نازانن، لە ناوخۆی توركیاشدا چەندین هەنگاوی بەرچاو بۆ كرانەوە بەسەر كوردو داواكارییەكانی دەست پێ بكات.
راستە داوودئۆغلو پۆستی سیاسەتی دەرەوەی لایەو كەمتر لە بواری ناوخۆدا رۆڵی دەبێت، بەڵام بە رای شارەزایان، هەمیشە دواوودئۆغلو لە هەڵكەوتەیەكی سیاسی وا دا بووە، كە بتوانێت كار لە سیاسەتی ناوخۆیش بكات. رەنگە یەك لە خاڵە بەهێزەكانی لەوەدا بێت كە نەك تەنیا راوێژكار بووەو ئێستا وەزیرە لە كابینەی ئەردوگان، بەڵكو دۆستێكی زۆر نزیكی سەرۆك وەزیران و گولیشە. لەوەش بەولاتر رەگوریشەی ئەو دۆستایەتیانە دەگەڕێتەوە ساڵانێكی زوو كاتێك ئەردوگان سەرۆكی شارەوانی ئەستەمبوڵ و گولیش مامۆستای زانكۆ بوو.
بە هەر حاڵ، بزاڤی گۆڕانكاری و ئاساوایی و ئاشتەوایی لە توركیادا، هیچ كاتێك ئەوەندەی ئەمڕۆ بەهێز نەبووە، یەك لە نیشانەو دەمارەكانی ئەو بەهێز بوونەش لەوەدایە كە داوودئۆغلو، دوای ئەوەی حزبی دادو گەشەپێدانی گەیاندە دەسەڵات و ئینجا دەزگای سوپای قەناعەت پێكرد كە دەسەڵاتەكانی بەسەر حكومەت بكێشێتەوەو رێگە بدات ئیسلام و دەوڵەت لە توركیادا بچنە بواری ئاشتەوایی، ئێستا گەیشتە وەزارەتی دەرەوە. بگرە، هەندێك لە چاودێران بە دووری نازانن، لە هەڵبژاردنی داهاتوودا، دوای چوار ساڵ، ببێتە سەرۆك وەزیرانیش بۆ ئەوەی پڕۆسەكە بگەیەنێتە ئەنجامە كۆتاییەكەی.