رۆژنامەی نیویۆرك تایمز لە راپۆرتێكدا ئاماژەی بەوەكردبوو، كە یەكەیەكی نهێنی ئەمەریكی كار بۆ ئەوە دەكات كە باوەڕ بە هەندێ ژەنەراڵ و سیاسەتكارانی بەعسی بێنێ بۆ ئەوەی بگەڕێنەوە عێراق و كاریش لەگەڵ سەرۆكی ئەنجوومەنی وەزیران بكەن.
هەر ئەو رۆژنامەیە ئەوەمان بۆ رووندەكاتەوە كە چەند بەرپرسێكی ئەو یەكەیە سەردانی عەمانی پایتەختی ئوردونیان كردووە و پەیوەندییان بە هەندێ لەو ژەنەراڵ و سیاسەتكارانە كردووە، رێك لە رۆژی 18ی نیسانی رابردوو، بەڵام ئەوانە قایل نەبوون كار لەگەڵ مالیكیدا بكەن و پێیان وابووە كە مالیكی ئاشتەوایی وەك ئامرازێك بۆ بەرژەوەندی خۆی و لایەنەكەی بەكار دێنێ.
وتووێژ لەگەڵ ژەنەراڵ و سیاسەتكارانی بەعس ویستێكی ئەمەریكایە بۆ ئەوەی پێگەی سوپای عێراق و گۆڕەپانی سیاسی عێراقیان پێ بەهێز بكات و وەكو كارتێك بەرامبەر بە لاگیرانی ئێران و بڵندبینییەكەی بەكاریان بێنێ، لە هەمان كاتیشدا ویستێكی نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی عێراقە بۆ ئەوەی پێگە جەماوەرییەكەی خۆی لەناو سوننەی عەرەب فراوانتر بكات و لە هەڵبژاردنی داهاتووی پەرلەمانی عێراقدا و بەرامبەر بەهەندێ لایەنی سوننی، وەك حزبی ئیسلامی عێراقی، سوودیان لێ وەرگرێ، هەتا شارەزایەكی سیاسی ئەمەریكا پێیوایە دواسەردانەكەی هێلاری كلینتۆن بۆ بەغدا تەنیا سەردانێكی دڵنیایی نەبوو، بەڵكو سەردانێكی تەنگژەییش بوو، پێشی وایە ئەو سەردانە بەشێك بوو لەو ئەجیندا نهێنییەی كە دەیەوێ باوەڕ بە چەند سەركردەیەكی عێراق بهێنێ بۆ ئەوەی شەراكەتی بەعسییەكان قبوڵ بكەن.
بیل فان ئوكین كە شارەزایەكی سیاسییە و لە تۆڕی ۆرلد سوشیلست كار دەكات، دەڵێ: دوا سەردانەكەی كلینتۆن بۆ عێراق، سەرەڕای دڵنیایی بەخشین كە میدیاكان تەركیزیان لەسەركرد، نامەیەكی فشاریش بوو بۆ نوری مالیكی بۆ ئەوەی بەشداری بەعسییەكان لە پرۆسەی سیاسی عێراقدا قبوڵ بكات.
ئوكین ئەوەش رووندەكاتەوە كە خاتوو كلینتۆن ئەم بۆچوونەی خۆی بەسەركردە عێراقییەكان راگەیاندووە و پێیانی گوتووە، كە كەمكردنەوەی گرژی و توندووتیژی بەبێ شەراكەتی بەعسییەكان كارێكی ئەستەمە، چونكە چارەسەرنەكردنی ئەم مەسەلەیە درزە كۆمەڵایەتییەكەی هەر دەهێڵێتەوە، كە ئەمەیش ترسناكترین شتە لەسەر سەقامگیری عێراق.
هەر ئەو شیكەرە سیاسییە ئاماژە بەوە دەكات كە مالیكی بەرامبەر ئەو مەسەلەیە، هەتا ئەگەر رووكەشیش بێ، لەپارەوە پیادەی گوتارێكی سیاسی نەرمی كردووە كە ئەمەیش بووەتە جێی رەزامەندی هەندێ لایەنی مەحەلی و عەرەبی و نێودەوڵەتی، بەڵام هەر جارێ كە دێتە سەر ئەو مەسەلەیە یان بەخۆی لێی پاشگەز دەبێتەوە یانیش هاوچاوانی لە ئیئتیلافی شیعی وای لێ دەكەن كە جارێكی دیكە تووندی بنوێنێ.
مالیكی و حزبەكەی یەكەم كەس و لایەن بوون كە داوای وتووێژیان لەگەڵ بەعسییەكان دەكرد، بەڵام بەهۆی دژە هەڵوێستی لایەنەكانی دیكە و خۆڕزگاكردن لە فشارەكانیان گوتاری خۆیان گۆڕی و ئێستا دەڵێن ئەو داوایەیان تەنیا ئەو بەعسییانە دەگرێتەوە كە سەر بە سوریان.
لە سەرەتای پار ساڵ و لە ژێر فشاری ئەمەریكا، مالیكی بەهۆی پەرلەمانەوە توانی یاسایەك دەربكات بۆ ئەوەی ئەو كۆتانە سووك بكاتەوە كە رێگر بوون لە بەردەم گەڕانەوەی ئەو بەعسییانە، بەڵام پاش تێپەڕبوونی 15مانگ هێشتا ئەو یاسایەی نەخستۆتە بواری جێبەجێكردنەوە.
مالیكی ئەوكات ویستی بەو یاسایە چەند مەرامێكی خۆی و حزبەكەی بپێكێ، بەڵام كە دیتی كەس و لایەنی تر ئامادەن ئەو مەرامەی بۆ جێبەجێ بكەن، لەو هەنگاوەی خۆی خاوبووەوە و رووی خۆی كردە سەحەوات و لیستی حەدبا و تارادەیەك توانی لەو هەنگاوەی خۆی سەركەوێ ، ئێستاش خوازیارە هەمان شێواز لە كەركووك بەكار بێنێ، ئەویش بەسوود وەرگرتن لە لیستی گردبوونەوەی عەرەبی و هەندێ لایەنی توركمانی و سەحەواتی ئەوێ.
هەموومان لەسەر ئەوە كۆكین كە لە كاتی هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاكانی عێراق مالیكی بەهەموو قورساییەكی خۆیەوە پشتگیری لە لیستی حەدبا كرد و، بە هەموو هێزێكییەوە ویستی لیستی برایەتی نەینەوا لە گۆڕەپانی سیاسی مووسڵ دوور بخاتەوە، كە كار گەیشتە ئەوەی ئەو لیستە هەڵوێست وەرگرێ ئیتر بۆ خاوكردنەوەی لایەنی بەرامبەر گوتارەكەی خۆی گۆڕی، بەڵام ناكرێ پشت بەو گوتارە نوێیەی ببەسترێ، چونكە مەرامی ئەو هەر وەك ستراتیژی لێ هاتووە و گۆڕینی تاكتیكەكانیشی هەر بۆ هێنانەدی ئەو ستراتیژیەیەتی.
هۆكارێكی دیكەی ئەو خاوبوونەوەی مالیكی لە مەسەلەی ئاشتەوایی نیشتمانیدا جێگیربوونی باری ئەمنی بوو، بەتایبەتی لەو شوێنانەی كە پێشتر گیروگرفتێكی زۆری ئەمنیان تێدابوو، مالیكی بەهۆی ئەو جێگیرییە لە خۆبایی ببوو، وایدەزانی ئەم بارە هەروا دەمێنێتەوە.
راستە هەموو لایەكان كۆكن لەسەر ئەنجامدانی ئاشتەوایی، بەڵام هەر یەكە و دەیەوێ ئەو مەسەلەیە بۆ مەبەستێكی خۆی ئیستغلال بكات، بۆیە دەبینین جیاوازییەكی زۆر لە دیدی ئەو لایەنانە هەیە سەبارەت بە چۆنیەتی و لەگەڵ كێ ئەو كردەوەیە ئەنجام بدرێ، لەگەڵ ئەو بەعسیانەی كە سەر بە سوریان، یان لەگەڵ ئەو بەعسیانەی كە خۆیان بە پاشماوەی سەددام دەزانن.
تەقینەوەكانی ئەم دواییە كە زۆربەی شاروشارۆچكەكانی عێراقی گرتەوە ئەوەی سەلماند كە قسەكانی نوری مالیكی دەربارەی كۆنترۆڵی ئەمنی تەنیا هیوایەك بوو، چونكە ئەوەی روویدا و ئەوەی رووشدەدات تەئكید لەوە دەكەنەوە كە تیرۆر لەماوەی رابردوودا لە پشوودابوو، ئێستاش بەعس و قاعیدە یەك دیدیان بەرامبەر بە عێراقی نوێ هەیە، سەیرەكە لەوەدایە كە ئێستا لە ریزی قاعیدە خەڵكانی شیعەش بەدی دەكرێن و پانتایی كاركردنیشی فراوانتر بووە لە (رۆژئاوا+ ناوەڕاست+باشوور).
گەڕاندنەوەی هەندێ لە ژەنەراڵ و سیاسەتكاران بۆ عێراق بە هیچ شێوەیەك ئەوە ناگەیەنێ كە بە گەڕانەوەیان تەنگژەی سیاسی یان ئەمنی لە عێراق كۆتایی پێ دێت، بەتایبەتی ئەگەر زانیمان هەندێ لەو سیاسەتكار و ژەنەراڵانە بایەخێكی ئەوتۆیان لە شەقامی عێراقدا نییە، هەتا هەندێك لەوانەی كە ناویان دێت پێشتر و لە ئاخر و ئۆخری رژێمی پێشوودا داوای دیالۆگیان لەسەددام دەكرد، سەددامیش بە هیچ شێوەیەك گوێی بۆ شل نەكردن و ئەو داوایەشیان لەگەڵ بای شەڕی عێراقدا رۆیشت، ئەو شەڕەی كە هەموو رێسای گەمەكەی گۆڕی.
ئەوەی جێی سەرنجە ئەمڕۆ حكومەتی مالیكی خوازیاری كردنەوەی دەرگای گفتوگۆیە لەگەڵ هەندێ لەو بەعسییانەی كە كاتی خۆی لاگیری هێڵی سوریا بوون و لە ژێر چەتری هەرێمی عێراق كاریان دەكرد. ئەو بەعسییانە نە لەكاتی سەددام و نە ئێستا خاوەن جەماوەر نەبووینە و بوونیشیان لە سوریا تەنیا وەك واجیهەیەك بووە، هێزیشیان بریتی بووە لەو هێزەی كە حكومەتی سوریا بۆیانی تەرخانكردبوو.
بۆ ئاگاداری، سەركردایەتی هەرێمی عێراق تائێستا یەك هەڵوێستیان بەرامبەر بە عێراق نییە، لەناویاندا رەوتێكی تایفی تیرۆریستی هەیە كە لاگیری كردەی تیرۆری لە عێراق دەكات بە سەرۆكایەتی فەوزی ئەلراوی كە ئێستا زۆر لەو بەعسییانە نزیكە كە پاش رزگاركردنی عێراق چوونەتە سوریا و دەستیشیان لەگەڵ قاعیدە تێكەڵە.
گەڕانەوەی بەعسییەكانی سوریا هیچ شتێك لە واقیعی عێراق ناگۆڕێ، چونكە بەها راستەقینەكەیان لە سفرەوە تێپەڕ ناكات، بەڵام ئەو رێكخستنە بەعسییەی كە عزەت ئەلدوری سەركردایەتی دەكات پێگەی جەماوەری خۆی هەیە و مەبەستی ئەمەریكا و هێلاری كلینتۆنیش هەر ئەو رێكخستنەیە كە دەیەوێ مالیكی دەرگای گفتوگۆیان لەگەڵدا بكاتەوە، كە ئەمەیش هەر وەكو گوتمان چەند بەربەستێكی لەبەردەمە، هەتا خودی ئەلدوری ئەو جۆرە گفتوگۆیە رەتدەكاتەوە و لەمەشدا پیادەی هەمان سیاسەتی پێشووی بەعس دەكات كە دەڵێ: ئاژاوە بنێ تا حیسابت بۆ بكەن.
هەتا ئەلدوری لە بەیاننامەیەكدا زۆر بە تووندی وەڵامی مالیكی دابووەوە، كە ئەمەیش ئەوە دەگەیەنێ كە مەسەلەی ئاشتەوایی لەگەڵ ئەو رێكخستنە مەحاڵە، چونكە بەعسی عێراق بە فۆتۆكۆپییە سەدامییەكەی، نەگۆڕاوە و رووداوەكانیشی نەیانگۆڕیوە، تائێستا هەمان دروشمە كۆنەكان بەرز دەكاتەوە و ستایشی سەدام دەكات، ئەو سەددامەی كە نەك هەر كارەسات بوو بۆ عێراقییەكان، بەڵكو بۆخودی بەعسییەكانیش.
هەرچەند لێرەولەوێ گوێمان لەوە دەبێتەوە كە گوایە ئەو باڵەی حزبی بەعس خەریكە رێڕەوی خۆی هەڵدەسەنگێنێتەوە لە چوارچێوەی ئەو سەركردایەتییە كاتیەی كە ئەلدوری سەرۆكایەتی دەكات، بەڵام واقیعی رووداوەكان ئەمە ناسەلمێنن.
بەعسی عێراق هەمان بەعسی جارانی عێراقە و هیچ گۆڕانكارییەكی ئەوتۆی بەسەردا نەهاتووە و زۆربەی كەسانیشی چالاكن و خاوەن چەند شانەیەكی نهێنین، نەك هەر لەناو كۆمەڵدا، بەڵكو لەناو رەوتە ئاینیەكانیشی، تائێستا بەشێوەیەكی كاریگەر چالاك بووە لەهەردوو بواری سیاسی و عەسكەری، بەرزبوونەوەی ئاستی توندووتیژی و تیرۆر نیشانەی ئەو چالاكیەن.
بەعسییەكان باش ئەوە دەزانن كە مەحاڵە جارێكی دیكە بگەڕێنەوە سەر حوكم یان بە شێوەیەكی تاكڕەوانە حوكمی عێراق بكەن، بەڵام بە بەردەوامی گرەو لەسەر پێشهاتە ناوخۆییەكان دەكەن، تائێستا رێباز و شێواز و سێبەریان لە واقیعی عێراقدا ماون، ئەوانە توانایەكی فراوانیان هەیە بۆ جوڵانەوە، هەتا لە دروستكردنی موفاجەئاتیش، بەتایبەتی ئەوانەی دەستیان درێژە و خاوەن شارەزاییەكی زۆرن لە كاری نهێنی و توانای ماددیشیان زۆرە، كە ئەمانە گشتیان وایان لێ دەكات كە ژمارەیەكی قورس و كاریگەر بن و بتوانن هەر كاتێ بیانەوێت دەسەڵات هەرەسان بكەن.
ئەمەریكییەكان دەیانەوێ ئەو لایەنە داخیلی پرۆسەی سیاسی بكەن، بۆ ئەوەی لەو هەموو گیروگرفتانە رزگاریان بێ كە تووشیان بووە، ئۆباما بە بۆنەی تێپەڕبوونی سەد رۆژ لەسەر وەرگرتنی پۆستی سەرۆكایەتی و لە وتارێكیدا نیگەرانی خۆی بەرامبەر زیادبوونی تووندوتیژی لە عێراق دەربڕی و هەمدیسان تەئكیدی لەسەر ئاشتەوایی كردەوە.
ئەمەریكا لە جیاتی ئەوەی داوا لە مالیكی بكات گفتوگۆ لەگەڵ بەعسییەكان بكات، پێویست بوو داوای گفتوگۆی لێ بكات لەگەڵ شەریكەكانی خۆی لە پرۆسەی سیاسیدا، بەپێی ئەو قسە سیاسییەی كە دەڵێ: رەوشی ئەمنی پەیوەستە بە رەوشی سیاسییەوە.
نەهێشتنی ناكۆكی لە نێوان هێزە سیاسییەكانی بەشداربوونی پرۆسەی سیاسی عێراق یەكێكە لە ئاڵۆزترین فایلەكانی بونیادنانی ناوخۆ، گرژیی لەگشت بەرەكاندا هەیە، كورد و مالیكی و سوننە و شیعە و سوننە و سوننە و شیعە و شیعە، بۆیە بە مانەوەی ئەو هەموو گرژییە هاوینی عێراق هەروەك پایزەكەی دەبێت.
چارەسەرەكە بەدەست مالیكی دایە و هەر ئەو دەتوانێ كێشەكانی خۆی لەگەڵ كورد و لایەنەكانی دیكەی شیعە و هەروا هەندێ لایەنی سوننی چارەسەر بكات، نەك پەنا بردنە بەر ئەم و ئەو، چونكە بەعس بە هەموو سیفەت و شێوەكانی بارێكە لە تێكدان و هیچ جیاوازییەكیشی لە نێوان راست و چەپەكەیدا نییە.