ئەم دوو وێنەیە لە بابەتی «منداڵی ژیر» و «راستگۆیی»دا وەرگیراون (خۆێندنەوەی كوردی بۆ پۆلی دووەمی بنەڕەتی، ل٢١، ل٧١).
بۆچی منداڵێكی درۆزن و ترسنۆك و زەبوون بە جلی كوردییەوە وێنەی دانراوە؟ بۆچی بۆ منداڵێكی ژیر، چوست و چالاك، وێنەی منداڵێك دانراوە پانتۆڵ و كراسی پۆشیوە؟ ئەمە بێڕێزییە بە كورد و بە كولتووری كوردی و بە مافی منداڵ، ئەمە بەهیچ شێوەیەك جێی نابێتەوە لەژێر چەتری پەروەردەییدا، كە ئامانجی بێت مرۆڤی تەندروست بێنێتە بەرهەم! پرسیارەكە ئەوەیە بۆچی تا ئێستا دەخوێندرێت و لانەبراوە؟
سیستەمی پەروەردە بەو شێوەیەی هەیە و دەیبینین، لە سەرەتای شۆڕشی فەرەنساوە دامەزراوە، لەم سەردەمەدا رۆژی خوێندن ٣تا٧ كاتژمێر و بە درێژایی١٠بۆ١٢ساڵ فێرخواز دەخرێتە بەر خوێندن، بە شێوەیەكی سیستەماتیك دەرسی پێ دەگوترێت، بەو ئامانجەی كادری پێویست و كارا بۆ دەوڵەت و كۆمەڵگە دروست بكات، جگە لە مادەكانی خوێندن سەرجەم سیستەمی پەروەردە (تجسید) تەنكراوە، بەو بنەما فكرییەی كە دەوڵەتی لەسەر دامەزراوە، تا ئەو راددەیەی دەوڵەت كۆنتڕوڵ و مۆنۆپۆڵی پەوەردەی كردووە، هەوڵدەدات لە رێی پەروەردەوە بیروباوەڕی بچەسپێنێت، بەو ئامانجەی كۆمەڵگە بگۆڕێت، بەڕێوەیبەرێت، كۆنتڕوڵی بكات و... هتد. كەواتە پەروەردەیەك نییە بەبێ پەیامی پەروەدەیی.
نووسینی دەقی پەروەردەیی دەبێت بەپێی رێچكەی زانستییانە (پێداگۆگی نووسین) بنووسرێت، دەربڕی بابەتەكە بێت و هەنگاو بە هەنگاو گرێكانی روون بكاتەوە، لە هەمان كاتدا پەیامی پەروەردەیی «بەهاكان» لە خۆبگرێت، بە پێی مادەی خوێندنەكە. لەم نووسینەدا مەبەست لە تەكنیكی نووسینی دەق نییە كە بە رێچكەیەكی زانستییانە نووسرابێت بۆ گەیاندنی بابەتی خوێندن (ماتماتیك، فیزیا، دین، زمان و.. هتد)، بەڵكو لەو وێنە و وشە و رستانەیە (بەكارهێنانی زمان) كە نووسەر بەكاریان دێنێت، بۆ راڤەكردنی بابەتی خوێندن و داڕشتنی دەق، چۆن و بە چ ئامانجێك دەخرێنە نێو دەقەوە؟ هەروەها هەڵبژاردنی هەندێ بابەتی خۆێندن كە كاریگەری نەرێنییان داناوە لەسەر بەهاكان، چەند نموونەیەك دەخەمە روو.
ئەم نموونانە لە رووی تەكنیكی فێربوونەوە درووستن، بە كارهێنانی شتێك، یان بیرۆكەیەك كە یارەمەتی منداڵ بدات، بۆ كۆكردنەوەی دوو ژمارە، لێرەدا تەنیا راڤە دەكەم بۆ ئەو پایەمەی كە لە توێی دەقەكەدایە.
١) دارا ٧ گوللەی پێیە و زارا ٦ گوللەی پێیە، بە هەردووكیان چەند گوللەیان پێیە؟ لێردا ئامانج ئەوەیە كە فێرخواز لە منداڵییەوە ئاشنا بكات بە كەرەستە و ئامێری شەڕ، ئەم جۆرە دەقە لە پڕۆگرامەكانی داعشدا بینراون.
٢) زارا ٦ گوێزی پێیە و دارا ٧ گوێزی پێیە، بە هەردووكیان چەند گوێزیان پێیە؟ جگە لە فێربوونی كۆكردنەوەی دوو ژمارە، ئەمە پەیامی پەروەردەیی تێدا نییە.
٣) مامۆستا باسی گرنگیی كاری خۆبەخش و هەرەورزی كرد و داوایكرد كە پێویستیان بە ١٠-١٥ خۆبەش هەیە، بۆ پاككردنەوەی گۆڕەپان و دەروازەی قوتابخانەكەیان، هەموویان دەستیان بەرزكردەوە، مامۆستا لە ریزی یەك ٧ و لە ریزی دوو ٦ فێرخوازی هەڵبژارد و سوپاسی كردن، ئایا مامۆستا چەند فێرخوازی هەڵبژارد؟ ئەمە فێرخواز ئاشنا و هاندەدات بۆ بەشداریكردن لە كاری خۆبەخش و هەرەورزیدا.
پەیامەكانی نێو دەقی پەروەردەیی پۆلێن دەكرێن بە سێ بەشەوە، بەپێی ئەرێنی و نەرێنیی پەیامەكە، هەر وەك لەو سێ نموونەیەی پێشوودا بینیمان.
ا) پەیامی نەخوازراو:
پەیامێكی نادروستە، پێچەوانەی بەهاكانی پەروەردەییە، دەخرێتە نێو دەقی پڕۆگرامەكانی خوێندنەوە بەمەبەستی خزمەتكردنی ئایدیۆلۆژی، یان مەزهەب، پاڵنەرە بۆ چاندنی هزر و بیری توندوتیژی، كادری نادروست و توندڕەو دێنێتە بەرهەم. لە زۆربەی كاتدا بەپلان و نەخشەی داڕێژراو (سیاسەتی پەروەردەی دەوڵەت) پەیڕەو دەكرێت، وەك پڕۆگرامەكانی رژێمی پێشوو و داعش، دەقی تیژ دژی نەیارەكان و مەزەنكردنی بیروباوەڕیان، ئاشنا و ئاساییكردنی چەك و ئامێرەكانی شەڕ خراونەتە نێو دەقەكان، هەروەها لە نەبوونی سیاسەتێكی پەروەدەیی روون و دیاریكراو بۆ نووسینی دەق، بیروڕای نووسەر و لایەنە نەرێنییەكانی كولتوور دزە دەكەنە نێو دەقەكانەوە.
خۆشبەختانە حوكمەتی هەرێم لەم بوارەدا پاكسازیی كرد، بەڵام ئەوەی جێی نیگەرانییە تا ئێستا پاشماوەی هەندێ بابەت و دەق و وێنەی نەخوازراو لە پڕۆگرامەكاندا ماونەتەوە و لە هەندێ بابەتی نوێشدا هەن، لە بابەتی «راستگۆیی»دا (خوێندنەوەی كوردی بۆ پۆلی دووەمی بنەڕەتی(ل٧١) كە دەربارەی راستگۆیی و درۆنەكردنە، لە وێنەكەدا مامۆستا دەستی بەرزكردۆتەوە و بە پەنجەی هەڕەشەی بەرەو فێرخوازە منداڵەكەیە، وێنەكە بە روونی دەری دەخات كە مامۆستاكە بە توندی هەڕەشەی لێ دەكات و سووكایەتی پێ دەكات، منداڵەكەش لە ترسا ملی خوار كردۆتەوە و گاز لە پێنووسەكەی دەگرێ، جێ و كاتی رووداوەكە پۆلە و لە وانەی «كوردی»دایە (لەسەر تەختەكە نووسراوە كوردی وانەی١).
جێی سەرسوڕمانە فێرخوازكە جلی كوردیی پۆشیوە!! لە هەموو كتێبەكانی خوێندن و خوێندنەوەی كوردی پۆل١-پۆل٦، ئەم وێنەیە تەنیا وێنەیەكە فێرخواز جلی كوردیی پۆشیوە لە نێو باڵاخانەی قوتابخانەدا، لە هەمان پەرتووكدا، لە بابەتی «منداڵی ژیر»دا (ل٢١) وێنەی فێرخوازێك دانراوە، پانتۆڵ و كراسی پۆشیوە و بۆینباخ (كەرەوات)ی بەستووە، چوست و چالاك و شاناز، هیوا وئاسۆیەكی بەرز دەبەخشێت. ئەم پرسیارانە دێنە گۆڕێ، بۆچی منداڵێكی درۆزن و ترسنۆك و زەبوون بە جلی كوردییەوە وێنەی دانراوە؟ بۆچی بۆ منداڵێكی ژیر و چوست و چالاك، وێنەی منداڵێك دانراوە پانتۆڵ و كراسی پۆشیوە؟ ئەمە بێڕێزییە بە كورد و بە كولتووری كوردی، بە هیچ شێوەیەك لەژێر چەتری پەروەردەییدا جێی نابێتەوە، كە ئامانجی بێت مرۆڤی تەندروست بێنێتە بەرهەم. ئەگەر لە جیاتی منداڵێكی كورد منداڵێكی پێست رەش بووایە، یان جلوبەرگی میللی گەلێكی دیكەی بپۆشیایە، بە پەروەردەیەكی رەگەزپەرستانە لە قەڵەم دەدرا، ئەگەر لە پەروەردەیەكی وڵاتانی ئەوروپادا بووایە، هەرایەكی گەورەی لێ دەكەوتەوە و دەبووە هۆی توندوتیژی، چونكە بێڕێزی بە منداڵ و گەلان هێڵی سوورە، لە لایەكی دی، ئەم وێنەیە هەست و نەستی مرۆڤ دەهەژێنی، شكاندنەوە و تۆقینی فێرخواز\ منداڵ بە هەڕەشە، پێچەوانەی رێسا و یاساكانی مافی مرۆڤ و تیۆری فێربوونە.
راستە سیاسەتی پەروەردەی حوكمەتەكانی عێراق دژی خوێندن بوون بە زمانی كوردی و پێكهاتەكانی دیكەشەوە، بەڵام بێڕێزییان پێ نەكراوە لە پڕۆگراماكانی خوێندندا، بە بۆچوونی من دانانی ئەم وێنەیە كاری تاكە كەسە، پرسیارەكە ئەوەیە بۆچی تا ئێستا دەخوێندرێت و لانەبراوە و ماوەتەوە؟
لە بابەتی «شێخ مەحموودی نەمر»دا (زمان و ئەدەبی كوردی، بۆ پۆلی هەشتەمی بنەڕەتی(ل١٨٩) نووسراوە «بپرسە لە هۆڕاو و دەشتەكانی شوعیبە و لاكی بۆگەنی تۆپیوی ئینگلیسی نەگریسی نامەرد... سوپای ئینگلیزو خوێن مژەكان دەم بنێنە سامانی وڵات و ناو جەرگی گەلی كوردەوە».
بەكارهێنانی زمانی زبر و ئاگرین و هەڵبژاردنی وشەی نەشیاو «لاكی بۆگەنی تۆپیوی ئینگلیس» كە بۆ ئاژەڵ بەكاردێت، نەك بۆ لاشەی مرۆڤ، ئەمە زمانی ئایدیۆلۆژی و قسەكردنی باوە، نەك زمانی نووسینی دەقی پەروەردەیی، بەڕێزان ئەو دەقە بۆ تەمەنی ١٤-١٥ ساڵ نووسراوە!!
لە ژێر چەتری پەروەردەدا (هەروەها لە دەرەوەی پەروەردەدا لە وتاری عەقڵانیدا) تاوانەكانی دەوڵەت ناخرێنە پاڵ گەل، بە هیچ شێوەیەك نابێت بگوترێت، بنووسرێت: عەرەبی خوێنمژ، فارسی خوێنمژ، توركی خوێنمژ، یان ئینگلیزی خوێنمژ، هەوڵناوەی نەرێنی\ سیفاتی خراپی دەدرێتە پاڵ دەوڵەتەكە بەتایبەتی لە نووسیندا.
ب) دەقی بێ پەیام ( بێلایەن)
لە روخساردا وا دەردەكەوێت جۆرێك\هەندێك دەقی پەروەردەیی هیچ پەیامێك لەخۆ ناگرێت، جگە لە گەیاندنی زانیاری مادەی خوێندنەكە نەبێت، بێ ئایدیۆلۆژییە، بێلایەنە. بەڵام خودی سیستەمی پەروەردە لەسەر بنەمایەكی فكری دامەزراوە، جگە لە گەیاندنی زانیاری مادەكانی خوێندن (ماتماتیك، فیزیا، دین، زمان و.... هتد) پەیامێكی فكری دەوڵەت و كاریگەری كۆمەڵگە لە دەقەكاندا رەنگ دەداتەوە.
دوو قوتابخانەی پەروەردەی فكری هەوڵیانداوە سیستەمی پەروەردە داماڵن لە بەهاكانی سەردەم (ئەو زەمەنەی فێرخواز تێیدا دەژی) كە راستەوخۆ پەیوەندییان هەیە بە ژینگەو ژیانی فێرخواز و وڵاتەوە، ئەمەش پێچەوانەی رێسا\پرەنسیپی پەروەردەییە (پەروەردە بۆ ژیان):-
1) پەروردەی كۆڵۆنیزم (بەریتانیا) و بە پەرەوەردەی (3R) ناسراوە، ئامانجی سەرەكیی فێربوونی: بێركاری\ماتماتیك، خوێندنەوە و نووسین (رێنووس) بوو، هەندێك وای بۆ دەچن كە پلانی ئیمپریالستی بەریتانی بوو، بۆچوونێكی دیكەش لەگەڵ ئەوەدایە كە بەریتانیا توانای مادیی و لۆجستی نەبوو بۆ دامەزراندنی پەروەردەی خۆجێیی، بۆ هەر كۆڵۆنییەك پەروەردەی تایبەتمەندی خۆی هەبێت، بەڵكو پشتگیری لە پەروەردەیەكی گشتیر كرد، تا ئەو رادەیەی پڕۆگرامەكان لە میسرەوە هاوردەی عێراق كران، بەڵام لە عێراقدا سەری نەگرت.
٢) پەروەردەی یەكێتی عەرەب*( پان عەرەبیزم)، لە سەر ئەو بنەمافكرییە دامەزراوە كە گرنگی دەدات بە مێژووی هاوبەشی عەرەب (مێژووی ئیسلام) و زمان و ئەدەبی عەرەبی و مێژووەكانی دیكە و كولتووری خۆجێیی\عێراقی (عەرەب و ناعەرەب) و بە كورتییەكەی هەرچییەك پەیوەندی هەبێت بە ژینگە و ژیانی فێرخواز و وڵاتەوە، پەراوێز، یان قەدەغە كراون. ئەمەش راستەوخۆ كاریگەری داناوە لەسەر دیزاینی پڕۆگرامەكانی خوێندن و نووسینی دەق «بەشی خوێندنەوە» لە پەرتووكەكانی «زمان و ئەدەبی كوردی پۆلی٧-پولی١٢» كە هاوشیوەی پەرتووكەكانی «موتالەعە»ی عەرەبی نووسراون، تەنانەت چەندین بابەتیان راستەخۆ لێ وەرگێڕاون بۆ بەشەكانی «بەشی خوێندنەوە.»
«بەشی خوێندنەوە»، یان پەرتووكی «موتالەعە» خراونەتە پڕۆگرامەكانی سیستەمی پەروەردەی وڵاتانی گەشەكردووەوە كە كولتوور و سەرچاوەی خوێندنەوەیان (پەرتووكخانە\مەكتەبە) كەمە، یان نییە. كەوا بوو لە بەری پەرتووكخانەیەكی بچووكە، بۆیە دەبێت باباتەكانی زانیاری جیاواز و فرەزانیاری لەخۆبگرێت، بەتایبەتی ئەو زانیارییانەی كە لە بازنەی تەسكی پەرتووكی خوێندندا جێیان نابێتەوە، تا ئاسۆی بیری فێرخواز فراوانتر بكات، هەروەها پاڵنەر بێت بۆ چاندنی كولتووری خوێندنەوە و گەڕان بەداوای زانیاریدا ئەو ئامانجانە بە باشی ناپێكێت، لێرەدا چەند نموونەیەك دەخەمە روو:
جۆری بابەتەكانی «خوێندنەوە» لە پەرتووكەكانی «زمان و ئەدەبی كوردی-پۆلی٧-پولی١٢». پۆلێن دەكرێن بە دوو بەشەوە:
پۆلی٧ لە كۆی ٩ بابەت٤ بابەت مێژوویین، ٥ بابەت هەمەجۆرن.
پۆلی٨ لە كۆی ١٥ بابەت ٩ بابەت مێژوویین، ٦ بابەت هەمەجۆرن.
پۆلی٩ لە كۆی١٣ بابەت ٧ بابەت مێژوویین، ٦ بابەت هەمەجۆرن.
پۆلی١٠ لە كۆی١٤ بابەت ٧ بابەت مێژوویین، ٧ بابەت هەمەجۆرن.
پۆلی١١ لە كۆی١٣ بابەت ٩ بابەت مێژوویین، ٤ بابەت هەمەجۆرن.
پۆلی١٢ لە كۆی١٠ بابەت١٠ بابەت مێژوویین.
بەگشتی لە كۆی ٧٤ بابەت ٤٦ بابەت مێژوویین و ٢٨ بابەت هەمەجۆرن!
لێرەدا ئەوە دەردەكەوێت كە بابەتە مێژووییەكان زاڵن بە سەر بابەتەكانی دیكەدا، كە لە كۆی ٧٤ بابەت ٤٦ بابەتیان مێژوویین، لە پڕۆگرامە كۆمەڵایەتییەكاندا دەخوێندرێن، ئەمەش بۆتە هۆی دوو، سێ، چوار...هتد بارە بوونەوەی هەندی بابەت لە سیستەمەكەدا، جگە لەوەی كە بۆتە هۆی كەمبوونەوەی بابەتەكانی دی، كەواتە بۆتە هۆی كەمیی زانیاری هەمەڕەنگ و فرەزانیاریی سەردەم (بەهاكان)، هەندێ بابەتیان ساویلكە و سادەیە، بۆنموونە:
باباتی «گورگ و ئێستر» ( پۆلی٩، ل٢٦٠)، چیرۆكێكی فۆلكلۆریی كوردییە، گورگێك تۆبە دەكات و دەچێت بۆ حەج، لە برسا دەیەوێت بە فێڵ ئێسترێك بخوات، جگە لەوەی كە هیچ لۆژكێكی تێدا نییە و چیرۆكێكی ساویلكە و سادەیە، كە لە بیرمە لە شەستەكانی سەدەی رابوردوودا لە پۆلی٣ یان ٤ی سەرەتایدا بوو. ئەمەش لەگەڵ رێژەی بەرزی هزرو بیركردنەوەی مێرمنداڵدا ( ١٥-١٦ ساڵ) ناگونجێت!! مێرمنداڵ هیوایەكی بەرزی هەیە و دەیەوێت بەشێك بێت لە ئەو ژن و پیاوە مەعقوولانەی كە هەوڵ دەدەن بۆ بنیاتنانی خێزان و كۆمەڵگە و نیشتمان.
لەلایەكی دی ئەو بابەتانەی هەمەجۆرن، ٢٨ بابەتن لە كۆی ٧٤ بابەت، جگە لەوەی كە رێژەیەكی زۆر كەمە و زۆربەیان لە بەهاو زانیاریی سەردەم و گشتی داماڵدراون، دەقەكان بە شێوەیەكی وسفی (بەلاغە) رۆمانسی داڕێژراون (ئەمە ڕاستە بۆ زۆربەی بابەتەكانی دیكەش) زانیارییەكی ئەوتۆ لە خۆناگرێت، دەقەكان وەسف بەخشن زیاتر لەوەی زانیاری بەخش بن، هەروەها هەندێ بابەتی بەسەرچوویشی تێدایە.
لە بابەتی «تووتن»دا نووسراوە «لەم دواییەدا دەوڵەت هەموو ئەم كارخانەو كارگانەی دروست دەكرد، تووتنی پێویست بوو خستییە ژێردەستی خۆیەوە، جگە لەوانەی كە خۆی لەم دواییەدا چەندین كارخانەی دامەزراند، وەكو كارخانەی جگەرەی سولەیمانی.» (پۆلی١١،ل٤٨٤) هەنووكە نە تووتن سەرچاوەی ئابوورویی هەرێمە و نە كارخانەی جگەرەی سولەیمانی ماوە، نە ئەو حوكمەتەش ماوە، ئەم بابەتە زانیاریی بەسەرچوو و نادروست دەگەیەنێت.
ج) پەیامی خوازراو (بەهاكان)
بەهاكان وەكو: یەكسانیی نێرومێ (مافی ئافرەتان)، مافی منداڵان، رەنگی پێست، رێزگرتن لە ژینگە و سرووشت و زیندەوەران، رێزگرتن لە هەموو جۆرە كارێك كە سەرچاوەی ژیانی مرۆڤە (فكری و نافكری، پڕۆفیشناڵ و ناپڕۆفیشناڵ)، گەشەدان و گرنگیدان بە لایەنە ئەرێنییەكانی كولتوور و نەریت (هونەر و مۆسیقا، خواردن، پۆشاك، كاری هەروەزی، رێزگرتن لە مرۆڤ، بەتایبەتی خەڵكی هەژار و بێ دەرامەت و خاوەن تایبەتمەندی... هتد)، ئاڵەنگاری\ تەحەدای لایەنە نەرێنییەكانی كولتوور (تەقەی خۆشی، كوشتنی ئافرەت، راو، سەرپێچیی یاسا و.. هتد. لە هەمووی گرنگتر جۆری گەیاندنی زانیاری (وانە وتنەوە) بە شێوەیەكی رەها نەبێت، دەبێت دەق بە شێوەیەك دابڕژدرێت كە یارمەتیدەر بێت بۆ راڤەكردنی بیرۆكەی جیاواز، پاڵنەربێت بۆ هەڵسەنگاندن و بیری رەخنەیی(Critical Thinking).
بەهاكان وابەستەن بە سیاسەتی پەروەردەیی وڵات و هۆشمەندیی كۆمەڵایەتییەوە، هەروەها پشتگیری دەكرێن لە لایەن یۆنسكۆوە، رۆژ بە رۆژ زیاتر لە گەشە و پەرەپێداندان، لە پەروەردەكانی جیهاندا، خۆشبەختانە بەشێك لەم شەپۆلە پەروەردەی هەرێمی گرتۆتەوە، بەڵام بەشێوەیەكی سیستەماتیك هەموو پڕۆگرامەكانی نەگرتۆتەوە، بەتایبەتی ئەو پەرتووكانەی دەربارەی خویندنی زمانی كوردین، ناساندن و دەرخستنی چەند بابەتێك دەربارەی بەهاكان و زۆربەی بابەتەكانی دیكەی پەرتووك پێچەوانەی بەهاكان، یان دێڕین و سەردەمی نین، پەیامی جیاواز و ناكۆك دەگەیێنن، نموونە، لە بابەتی «ڕاستگۆیی»دا (خۆێندنەوەی كوردی بۆ پۆلی دووەمی بنەڕەتی،ل٧١) لە سەرەوە ئاماژەی پێ دراوە، لە وێنەكەدا مافی منداڵ پێشێل كراوە، لە هەمان پەرتووكدا لە بابەتی «جەژنی منداڵ» (ل٧٧) باسی مافی منداڵ دەكات.

دەرئەنجام
پەروەردە لە سەر بنەمای فكری دادەمەزرێت، تا ئێستا كاریگەریی پەروەردەی كۆڵۆنیزم و پان عەرەبیزم لە سەر پەروەدەی هەرێم ماوە، ئەمەش كاریگەری داناوە لەسەر ناوەڕۆكی دەقی پەروەردەیی و هەڵبژادنی بابەتەكانی خوێندن.
لە نەبوونی رێنمایی بۆ نووسینی دەق، بیروباوەڕی نووسەر و لایەنە نەرینییەكانی كولتوور دەزە دەكەنە نێو پڕۆگرامەكانی خوێندنەوە.
بێڕێزی كراوە بە كولتووری كوردی، ئافرەتان، منداڵ، كە هەندێكیان لەم نووسینەدا خراونەتە روو.
هەر چەندە بەهاكان (مافی منداڵ، مافی ئافرەتان**....هتد) خراونەتە پڕۆگرامەكانەوە، بەڵام گشتگر نین.

پێشنیار:
وەزارەتی پەروەردە بەرپرسیارە لە پەروەردەكردنی دوو ملیۆن فێرخواز، هەر پەیامێكی نەخوازراو لە توێی هەر دەقێكدا ساڵانە پتر لە ١٦٦هەزار ( ١٢ ساڵ÷٢ملوێن فێرخواز) دەیخوێنێت، دەقی پەرەوەردەیی و بەتایبەتی ئەو دەقەی كە لە پۆلدا دەخوێندرێت، پێویستە گرنگی پێ بدرێت، وەك چۆن گرنگی دەدرێت بە نووسینی دەقێكی یاسایی، جگە لەوەی نووسەری دەق دەبێت زانیاریی باشی هەبێت لەسەر بەهاكان و بەردەوام نوێیان بكاتەوە، پێش ئەوەی دەق بڕیاری لەسەر بدرێت و بخرێتە پڕۆگرامەكانی خوێندنەوە، پێویستە و دەبێت لە لایەن پسپۆڕان و شارەزایانی بەهاكانەوە لە بێژن بدرێت.
گرنگە وەزارەتی پەروەردە، یان ئەو لایەنەی بەرپرسە لە ستراتیژیی پەروەردەی هەرێم، رێنمایی هەبێت بۆ نووسینی دەقی پەروەردەیی كە بەشێكە لە سیاسەتی پەروەردەیی وڵات، لێرەدا چەند پێشنیازێك دەكەم :
١- ئامانجی سەرەكیی پەروەردە ئەوە بێت كە فێرخواز ئامادەبكات بۆ ئەو ژینگەیەی فێرخواز تێیدا دەژی، بۆیە دەبێت پڕۆگرامەكانی دەربارەی ژینگە و ژیانی فێرخواز بێت و سەردەمییانە بن.
٢- گەشەدان بە لایەنە ئەرێنییەكانی كولتوور.
٣- ئالەنگاری لە لایەنە نەرێنییەكانی كولتوور.
٤- مافی ئافرەتان، یەكسانی لە دەق و وێنەكاندا و لە سەرانسەری پڕۆگرامەكاندا رەچاو بكرێت. ئەمە داواكارییەكی هۆشمەندی جیهانییە و خراوەتە زۆربەی سیستمی پەروەردەی جیهانەوە، خراوەتە پەروەردەی هەرێمیشەوە و پێویستە كاری زیاتری لەسەربكرێت.
٥- مافی منداڵ لە سەرانسەری پڕۆگراماكاندا رەچاو بكرێت. ئەمە داواكارییەكی هۆشمەندی جیهانییە و خراونەتە زۆربەی سیستمی پەروەردەی جیهانەوە.
٦- گرنگیدان و پاراستنی ژینگە و زیندەوەران. ئەمەش داواكارییەكی هۆشمەندی جیهانییە و خراوەنەتە زۆربەی سیستمی پەروەردەی جیهانەوە.
٧- دەق بە شێوەیەك دابڕێژرێت كە یارمەتیدەربێت بۆ راڤكردنی بیرۆكەی جیاواز، پاڵنەر بێت بۆ هەڵسەنگاندن و بیری رەخنەیی(Critical Thinking).
٨- كێشە كۆمەڵایەتییەكان: مادەی هۆشبەر، تەقەی خۆشی، راو و كوشتنی زیندەوەران، سەركێشی یاساكانی هاتوچۆ، دەستنەگرتن بە ئاو و كارەباوە، دەنگ و بێڕێزی دراوسێتی، نەپاراستنی پاكوخاوێنیی شوێنە گشتییەكان، نەپاراستنی تەندروستیی تاك و كۆمەڵگە، نەپاراستنی موڵكی گشتی و تایبەتی و.. هتد. دانانی یاسا بۆ كێشە كۆمەڵایەتییەكان تەنیا چارەسەر نییە، بەڵكو هۆشمەندیی كۆمەڵایەتی یارمەتیدەرە بۆ دووركەوتنەوە و خۆپاراستن لە كێشەكان و پەیڕەوكردنی قانوون. پەروەردە وێستگەی سەرەكییە بۆ چاندنی هۆشمەندیی كۆمەڵایەتی.

* بۆ زیاتر بڕوانە «كاریگەری پەروەردەی عێراق لە سەر پەروەردەی كوردستان» https://kcdev.org/
** بۆ زیاتر بڕوانە «پێگەی رەگەزی نێرومێ لە پڕۆگرامەكانی خوێندندا» https://kcdev.org/textbook-evaluation/

سەرچاوەكان
١- خوێندنەوەی كوردی بۆ پۆلی دووەمی بنەڕەتی. چاپی شەشەم ٢٠١٣.
٢- خوێندنەوەی كوردی بۆ پۆلی سێیەمی بنەڕەتی. چاپی شەشەم ٢٠١٣.
٣- خوێندنەوەی كوردی بۆ پۆلی چوارەمی بنەڕەتی چاپی هەشتەم ٢٠١٥.
٤- رێزمان و خوێندنەوەی كوردی بۆ پۆلی پێنجەمی بنەڕەتی چاپی چوارەم ٢٠١١.
٥- رێزمان و خوێندنەوەی كوردی بۆ پۆلی شەشەمی بنەڕەتی چاپی پێنجەم ٢٠١٢.
٦- زمان و ئەدەبی كوردی، بۆ پۆلی حەوتەمی بنەڕەتی، چاپی هەشتەم ٢٠١٥ زایینی ٢٧١٥ كوردی.
٧- زمان و ئەدەبی كوردی، بۆ پۆلی هەشتەمی بنەڕەتی، چاپی هەشتەم ٢٠١٥ زایینی ٢٧١٥ كوردی.
٨- زمان و ئەدەبی كوردی، پۆلی نۆیەمی بنەڕەتی، چاپی دەیەم ٢٠١٦ زایینی ٢٧١٦ كوردی.
٩- زمان و ئەدەبی كوردی، بۆ پۆلی دەیەمی ئامادەیی، چاپی نۆیەم ٢٠١٥ زایینی ٢٧١٥ كوردی.
١٠- زمان و ئەدەبی كوردی، بۆ پۆلی یازدەهەمی ئامادەیی، چاپی نۆیەم ٢٠١٥ زایینی ٢٧١٥ كوردی.
١١- زمان و ئەدەبی كوردی، بۆ پۆلی دوازدەیەمی ئامادەیی، چاپی یازدەیەم ٢٠١٦ زایینی ٢٧١٦ كوردی.
12- Hassanpour، A. (1992). Nationalism and language in Kurdistan. San Francisco (Calif.): Mellen research University Press، pp.305-334.
13- Sluglett، P. (2007). Britain in Iraq. London، New York: I.B. Tauris.a