بەشی یەكەم

كاتێك كتێبی ((بۆ مێژوو..))م لەشاشەی تەلەفزیۆنەكانەوە بینی، بووە جێگەی سەرنجم، مەبەستم بوو بیخوێنمەوە، بەتایبەت، كە نووسەرەكەی بەڕێز كاك مەسعودە و خۆی هەر لەمناڵییەوە لەجەرگەی ڕووداوەكان و شۆڕشەكاندا بووەو دوواتر سەركردەیەكی كوردە، كە گرنگترین جووڵەی دیموكراسییانەی كورد لەسەر دەستی ئەودا بوو، كە ئەویش ڕیفراندەم بوو.
كتێبەكەم دەستخست، خوێندمەوە، كۆمەڵێك تێبینی و سەرنجم لەلا ڕسكان، كە لە چەند شێوەیەكدا خۆ دەبیننەوە، لەوانە: زمانی نووسینەكە، دیارە من قسەم لە كوردییەكەیەو ئەوەشم خوێندووەتەوە، بۆیە دەكرێت بڵێم زمانی نووسینەكە ئەو زمانەیە، كە تا ڕاپەڕین، پتر لە سەدەو نیوێك بوو رێچكەی بوونە ستانداردی گرتبوو، بەڵام دووای ڕاپەڕین، لەسەردەستی خۆماندا لەمپەری خرایە بەر، بەگشتی زمانی نووسینی كتێبەكە كوردییەكی پاراو و تۆكمەیە، دیارە مەبەستم ئەوە نییە، كە بڵێم لێرەو لەوێ كەلێنی زمانی تێدا نییە، هەر بۆ نموونە لە ل(29)دا لەبری (بەچاودێریی)، ( لەژێرچاودێری) نووسراوە، هەر لەو لاپەڕەیەدا، نووسراوە (حكومەتی تازە دامەزراوی عێراق)، كە ڕاستییەكەی بەپێی دەوروبەرە زمانییەكە، مەبەستی (دەوڵەتی....)ە، نەك (حكوومەت)، چونكە حكوومەت دەگۆڕێت، بەڵام دەوڵەت جێگیرو بەردەوامە، لە ل(35) دا، وشەی حكوومەت هاتووە، بەڵام ناكرێت بڵێین هەڵەیە، چونكە دەشێت بەپێی پەرەگرافەكە و دەوروبەرە زمانییەكەی، شەڕ هەڵگیرساندنەوەكە بخرێتە ئەستۆی ئەو حكوومەتەی (عەبدولڕەحمان عارف). واتە مەرج نییە نووسەر مەبەستی لەو پەرەگرافەدا دەوڵەت بووبێت، ئەو كەلێنانە هێندەنین، كە ئەرێی ڕەوانی و پاراوی بۆ زمانی نووسینەكە نەكرێت، سەبارەت بەتەكنیكی نووسین و بەدیاریكراویش لایەنی خاڵبەندی، كەم تا زۆر ڕەچاوكردنی هەیە، بەڵام بێ كەموكووڕی نییە.
دیارە ئەوە بۆ كتێبێكی وا، كە سەركردەیەكی كورد بینووسێت، بەتایبەت كە پێوەندی بەپرسێكی گرنگ وقۆناغێكی گرنگتری نەتەوەكەمانەوە هەبێت، ئەوا چاكوابوو وردتر رەچاوبكرایە، دیارە بەندە وەك پسپۆری زمان، چاك ئەوە دەزانم، كە خاڵێك و كۆماوەیەك لەباریاندایە واتای رستەیەك و پەرەگرافێك بە تەواوی بگۆڕن، هەربۆیە ئەو وردەكارییانە دەبنە جێگەی سەرنجم، دەنا رەنگە بەپێودانگی زۆرینەی خەڵكی كورد، ئەو لایەنە نەبێتە بابەتی ئاماژە پێدان.
نووسەر، هەر لە دووای پێشەكییەكەوە، سەبارەت بە(دابەشبوونی كوردستان)، كە ناونیشانی بڕگەیەكی گرنگە، دەبوو بە (دابەشكردنی كوردستان) گوزارشتی لێ بكرایە، چونكە (دابەشبوون) دەشێت خۆبەخۆبێت، نەك بە كاریگەریی دەرەكی. لە ئەم بڕگەیەدا زۆر بەباشی بەسەركردنەوەیەكی مێژوویی بۆ پرسی كورد كردووە، بەتایبەت لە سنووری ئەو پێنج سەد ساڵەی دوواییدا، دوواتر هەڵوێستەی لەئاست دووا سەدەدا كردووە، هەوڵەكانی شێخ عەبدولسەلامی بارزانی خستووەتە ڕوو، بەتایبەت ئەو جووڵە دیپلۆماسییانەی لەگەڵ نێرراوی قەیسەری رووسدا، خاڵێكی گرنگیش لەوەدا، هاودەنگیی شێخ بووە لەگەڵ مارشەمعوونی ئاشووری و ئەندرانێك پاشای ئەرمەنیدا. تەنانەت شێخ ئامادەبووە، كە بچێت بۆ بەریتانیا و چاوی بە سەرۆكی كەنیسەی كانتربەری بكەوێت و داوای ئەوەبكات، كە قوتابخانە لە گوندەكانی كوردستاندا دروستبكەن، هەروەها سەردانی مەلیك جۆرج بكات و لە كێشەی كوردستان بكۆڵنەوەو گفتوگۆ لەبارەی سەربەخۆییەوە بكەن، دوواتر لەو قۆناغە دوواوە، كە سایكس پیكۆی تێدا هاتە ئاراوە، هەڵوێستەی لە ئاست پێكهێنانی دوودەوڵەتە نوێیەكەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست (سووریاو عێراق) كردووە، بەشێوەیەكی پێڕەوبەند لە چۆنییەتی ئەوكارە لەلایەن براوەكانی جەنگی دووهەمی جیهانەوە، ئینگلیز و فەرەنسا... دوواوە. لێرەدا ئاماژەی بە چەند خاڵێكی گرنگ كردووە، لەوانە: كاتێك كە باشووری كوردستان و رۆژئاوایان خستووەتە سەر عێراقی عەرەب وسەر سووریا، تەنانەت پێش ئەوەبووە، كە ئەو دوو دەوڵەتە پێكهێنرابن، دوواتر پەرژاونەتە سەر پەیمانی سیڤەر ولۆزان، هێندێك زانیاری بەكەڵكی بەكورتی خستوونەتە ڕوو. بەشێوەیەكی وردتر (دامەزراندنی دەوڵەتی عێراق و لەكۆنگرەی قاهیرە) دوواوە، لەو بابەتەدا، داواكەی فەیسەڵی لە وینستۆن چەرچەڵ بەیاد كردووە، بۆ ئەوەی كوردستان بخرێتە سەر مەملەكەتەكەی، هاوكات وەڵامەكەی چەرچڵ بۆ فەیسەڵی خستووەتە ڕوو، كە وتوویەتی كورد خۆیان نەتەوەیەكن و خاوەن جوگرافیای خۆیانن وسنووریان زنجیرە چیای حەمرینە.
سەبارەت بەلیژنەی كۆمەڵەی گەلان، كە لە 1924 دا، بۆ ماوەی دوومانگ هاتوونەتە عێراق لەپێناوی چارەسەركردنی سنووری نێوان توركیا و عێراق، هەر ئەولیژنەیە، لە ڕاپۆرتەكەیدا بۆ كۆمەڵەی گەلان، وتوویەتی، كە عێراق بۆ ماوەی (25) ساڵ لەژێر دەستی بەریتانیادا بمێنیتەوە، ئەو مەرجەشی تێدا باسكراوە، كە حكوومەتی تازە دامەزراوی عێراق، بەرژەوەندی كورد بپارێزێ.
لە ل (40) دا، كە سەبارەت بە: پلانی لەناوبردن وتواندنەوەی گەلی كورد لەناو دەوڵەتی عێراقدایە، وتراوە: ((بەرنامەی عەرەباندن لەپرۆسەیەكی لەسەرخۆدا كاری بۆكراو لە سی و چل و پەنجاكانی سەدەی ڕابردوودا ژمارەیەكی زۆر عەرەب لە حەویجە و مەندەلی و جەلەولا... نیشتەجێ كران و سەدان گوندی تازەیان بۆ دروستكران.....)).
ئەوەی لێرەدا جێگەی سەرنجمە، ئەو دیاریكردنی دەستپێكردنی عەرەباندنەیە، چونكە ئەوەی راستی بێت عەرەباندن هەر لەدووای تاج لەسەرنانی فەیسەڵەوە، ئاماژەكانی دەركەوت بەتایبەت لەو نامەیەدا، كە بۆ چەرچڵی ناردبوو، داوای كردبوو كە ویلایەتی مووسڵ بخرێتە سەر دەوڵەتەكەی، ئەوەبوو سەرەتا چەرچڵ داواكەی ڕەتكردبووەوە، بەڵام دوواتر بەرژەوەندی بەریتانیا لەوكردنە پاشكۆیەی كوردستاندا خۆی بینییەوە، دیارە فەیسەڵ هەر لەگەڵ دەستبەكاربوونیان بیری لای عەرەباندنی كوردستان بووە، هەربۆیە لە ساڵانی یەكهەمی پاشایەتییەكەیدا خەڵكێكی كۆچەری لە نەجد و حیجازەوە بۆ باشووری كەركووك هێناون، جگە لەوەش كاتێك كە ژمارەیەكی زۆر عەرەب بۆ ناوچەی(گلە)ی جەلەولا دەنێرێت، هانیشیداون، كە زەوی وزاری تر لەبەگە كوردەكان بكڕن، هێندێك لەبەگەكان زەوییان پێفرۆشتوون، هێندێكیش ڕەتیانكردووەتەوە، یەكێك لەوانە (حاجی برایم بەگی (دەكە) بووە، كە نەك هەر ڕازی نەبووە زەوییان پێبفرۆشێت، بەڵكو كاتێكیش كە مەلیك دەبێتە میوانی، ویستوویەتی بەناوی كڕینەوە داوای زەوی لە (برایم بەگ) بكات، برایم بەگ پێی ووتوە خاوەن شكۆ، تۆ (مەلیك)یت نەك (مالیك)، هەموو ماڵێك ماڵی خۆتە، خەڵكەكە لە خزمەتتدا دەبن، بۆیە ئەگەر بتەوێت (مالیك) بیت، ئەوا كاتێك كە دەسەڵاتت نەمێنێت هیچ موڵكێك بەهی تۆ نامێنێتەوە!، كەواتە هەوڵی عەرەباندنی باشووری كوردستان لەگەڵ فەیسەڵ و دەستبەكاربوونیدا، لەئارادابووە، بەڵام بەشێوازێكی نەرم و شێنەیی، نەك وەك ڕۆژگاری بەعس و سەددام، كە بەیاسا ڕەواییان بە عەرەباندن دابوو.
خودی ئەو مەلیك فەیسەڵە، دووای ئەوەی ئینگلیز (شێخ مەحموودی نەمر) لە هیندستانەوە دەهێنێتەوە، لەو هەشت ڕۆژەدا، كە شێخ لە بەغدا بووەو هەموو رۆژێك ئینگلیزەكان كۆبوونەوەیان لەگەڵدا كردووە، تاوەكو دوو خواستیان بۆ بەدیبهێنێت، كە ئەوانیش، یەكەم: ئارامكردنەوەی خەڵكەكە لە كوردستان، دووەم: كاركردن بۆ دەرپەڕاندنی (ئۆزدەمیر)ی تورك لەناوچەی ڕەواندز، دیارە شێخ چاك لەمەبەستی ئینگلیز تێگەیشتووە، بۆیە هەرجارێك لە كۆبوونەوەكان گەڕاوەتەوە، شێخ محەمەد غەریبی زاوای لێیدەپرسێت كە ئینگلیز چیمان بۆ دەكەن؟ شێخ هەموو جارێك وتوویەتی: تەنیا وتەنیا دەیانەوێت بەكارمانبهێنن و هیچ بەرنامەیەكیان بۆ ئێمە نییە، لەو سەروەختەدا، كە فەیسەڵ ویستوویەتی لەڕێگەی شێخبوون و سەییدبوونی شێخ مەحموودەوە، دنەی بدات تاوەكو دەست لەپرسی كورد هەڵبگرێت، بۆیە بەشێخی وتووە ئێمە یەك پشتین و ئامۆزاین، تۆ چیتە بەسەر كوردەوە؟!، شێخ لە وەڵامدا وتوویەتی: من كوردم و شانازی بەكوردبوونمەوە دەكەم، تۆش شانازی بە عەرەببوونتەوە بكە! . كەواتە فەیسەڵ ویستوویەتی لەلوتكەی قووچەكەكەوە، كار لەسەر پرسی كورد لەپێناوی دامركانەنەوەیدا بكات.لە ل (43-45) دا، كە تایبەت كراوە بە (راپەڕین)، كاك مەسعود راشكاوانە لەوە دوواوە، كە چوونیان بۆ بەغدا: ((سەختترین بڕیاری ژیانم بووە))، پێموایە ئەم گوزارشتە دروست وایە و هیچ گومانێك هەڵناگرێت، چونكە خۆم لەو بارودۆخەدا ژیاوم، بەئاگابووم لەوەی كە چۆن زۆرێك لەخەڵكی ئێمە دژایەتیی ئەو چوونەیان دەكرد، تەنانەت چەندان نووسین و هۆنراوە بۆ دژایەتیی ئەو چوونە، سەبارەت بە تەوقە و ماچ نووسران، دیارە بەرپرسێتی نەتەوەیەك جیاوازە لەوەی بەرپرس نەبیت، بۆیە كاتێك بەندە لەوەم دەڕووانی، كە زۆرینەی كورد لەماڵ و جێگەی خۆی هەڵكەنراوەو شیمانەی درێژەكێشانی ئەو بارودۆخە، ئاكامی زۆرباشی لێ چاوەڕوان نەدەكرا، ئەگەر زلهێزان هەڵوێستی روونیان بەرامبەر پرسی كورد نەبێت، بۆیە لەنێوان گێڕانەوەی خەڵك بۆسەر زێدی خۆی و لەنێوان سەركێشی بەچارەنووسی نەتەوەیەك، ئەوا گێڕانەوەكە كارێكی خراپ نەبوو، بەڵام ئەگەر ترووسكاییەك لەئارادابووبێت لەلایەنی پشتگیریی زلهێزانەوە بۆ بەرەی كوردستانی، تاوەكو بڕیارێكی چارەنووسسازی سەبارەت بەپرسی كوردی باشوور بدایە و بەوە نادیدەیكردبێت، ئەوە بەڕاستی ئەو چوونە كارێكی ناشیاو دەبوو. هاوكات، كە لە هەڵوێستی زلهێزان بەرامبەر بەڕیفراندەمی 2017 ورد دەبمەوە، ئەوا بۆم ئاسان نییە، بچمە سەر ئەو بڕوایەی، كە نەچوونیان ئاكامی باشتر لەچوونەكەیانی دەبوو، ئەگەرچی هەلومەرج جیاوازیی هەیە، چونكە كۆڕەو بارتەقای هەموو شۆڕشەكانی كورد، پرسەكەی خستبووە بەرچاوی هەموو جیهان، وەك لایەنی سۆزی مرۆیی، بەڵام هەمیشەش سۆزو سیاسەت دوو شتی جیاوازن، هەروەك ئەوەی فرانسوا مێتیران بە دانیاڵی هاوسەری وتووە، لەوەڵامی ئەوەدا، كە دانیاڵ پێیوتووە تۆ ئەو گەلە نابینیت لەچ بارێكدایە؟! فرانسوا، وتوویەتی: زۆر چاك لێی بەئاگام، بەڵام سیاسەت شتێكەو هەست و سۆز شتێكی دی.
لە ل (46) دا، كە سەبارەت بە: (كۆنگرەی ئۆپۆزسیۆنی عێراقی و رووخانی رژێمی پێشوو)ە، دەڵێت: ((چالاكانە بەشداریمان كرد، ئەو كاتیش هەموو هەوڵماندا بۆ ئەوەی دووای هەر گۆڕانكارییەك لەعێراق، پێویستە كەس بیر لە تۆڵەسەندنەوە نەكاتەوە))، لێرەدا بەڕاستی ئەمە دڵپاكیی كورد دەسەلمێنێت، نەك سیاسەتكردن، بەتایبەت ئەگەر بەشدارانی كورد هەژێنەری ئەم پرسە بووبن، چونكە بۆ نەتەوەیەك، كەچەندان جار لەساتەوەختی لاوازیی داگیركەرانیدا ئامادەییان بۆ داننان بە مافیدا هەبووبێت و دوواتر لە بەهێزبوونەوەیاندا، ئەو پەیمانانە ژێرپێخرابن و پەلاماری درابێتەوە، ئیتر بۆ دەبێت ئێمە لە خەمی یەكڕیزیی ئەواندابین؟!، بێگومان ئەو هەڵوێستە هەڵوێستێكی مرۆییەو ئاكارییشە، بەڵام ئەگەر وەك سیاسەت لێبروانین و بمانەوێت لە هەلە هەڵكەوتووەكان كەڵك ببینین و پرسی نەتەوەكەمان لەو جەنگەڵستانەی دەوروبەرماندا بەرەوپێش ببەین، ئەوا هەمیشە دەبێت ئەگەر بۆ درز خستنە نێوانیان كارنەكەیت، نابێت بۆ نەهێشتنی كێشەكانیان لەكاردابیت، بەڵكو دەبێت بەهەر شێوەیەك لەتوانادابێت، خاڵی لاوازی بەرامبەرەكەت لە پێناوی پرسە ڕەواكەی خۆتدا بەكاربهێنیت، كورد لە زۆر لەوەرچەرخانەكاندا بووەتە هۆكاری چارسازی بۆ دژبەرەكەی، تاوەكو بەهێز بووەتەوە و مارو پەیژەی گەمە سیاسییەكە لەگەڵ كوردا چووەتە چوارگۆشەی یەكهەم.
بۆ ڕاستیی ئەم بۆچوونەش، هەر لەم كتێبەدا، چەندان ڕێككەوتن لەگەڵ دەسەڵاتی عێراق و رژێمە یەكلەدووایەكەكان خراونەتە روو، لەوەدا كە لەبێهێزییاندا ئامادەی گفتوگۆ و دانی پەیمانی جۆراوجۆر بوون، بەڵام راستییەكەی تەنیا بۆ هەل قۆستنەوە بووە، تاوەكو بەهێزبوونەتەوە، دوواتر خۆیان وتەنی ((حەلیمە گەڕاوەتەوە سەر عادەتی قەدیمەی))، لەبەرامبەردا هەمیشە حكوومەتە یەكلەدووایەكەكانی دەوڵەتی عێراق، هەر لە بیستەكانەوە بەردەوام كاریان بۆ پەرتكردنی كورد و دووبەرەكێ نانەوە كردووە، پێشتر لەوە دووام، كە چۆن خودی مەلیك فەیسەڵ، لە 1922 دا، ویستوویەتی شێخ مەحمووی حەفید بەختووكەدانی شێخێتی و سەییدبوونەوە دنە بدات، تاوەكو واز لەپرسی نەتەوەكەی بهێنێت، لەسییەكان و چلەكان و شەستەكاندا، چۆن هەوڵی جاشگرتنیان داوە، لە پێناوی لێدان لە شۆڕشگێڕانی كورد، لە دووای روخانی بەعسەوە، چۆن كار لەسەر ئەوە دەكەن، كە ئێزدی و شەبەك لەكورد داببڕن، تەنانەت دووای داگیركردنەوەی نیوەی خاكی كوردستانیش، هەوڵدەدەن هەرێمەكەش بكەنە دووان، تاوەكو سیما و پێگە دەستوورییەكەی لەبەین ببەن، پرس ئەوەیە، بۆچی هەرگیز كورد ئەوەی لە وەرچەرخانەكاندا بەرامبەر ئەوان نەكردووە؟!، بەندە هەمیشە قسەكەی كێسنجەرم بیر دەكەوێتەوە، كە لەدووای نسكۆی 1975، لێیدەپرسن ئایا ئەوەی بەرامبەر كورد كردتان بێئاكاری نەبوو؟ لەوەڵامدا وتویەتی: بەڵێ، چونكە ئێمە سیاسەتمانكردووە، بەڵام باسكردنی ئاكار، كاری پێغەمبەرانە نەك سیاسییەكان.
لە ل (47)ی (بۆ مێژوو) دا نووسراوە: ((بەرلە رووخانی رژێمی پێشوو لەلایەن ئەمەریكاوە، بەرلە كۆنگرەی ئۆپۆزسیۆنی عێراق لە لەندەن، كوردستان قەوارەیەكی نیمچە سەربەخۆبوو، هیچ پێوەندیی بەعێراقەوە نەمابوو...))، ئەوەی لێرەدا هاتووە هەمووی راست و دروستە، بەڵام خۆ دەبێت بپرسین بۆچی پێش ئەوەی عێراق دروستبكرێتەوە، هەرێم دەستووری خۆی نەنووسییەوە؟ ئایا ئەگەر دەستوورێكی لەبار هەبووایە و پسپۆڕی خۆمان وبێگانەش هاوكاربوونایە لە نووسینەوەیدا، ئەوە پێگەی بەشداربووانی كوردی لە نووسینەوەی دەستووری نوێی عێراقدا بەهێزتر نەدەكرد؟ بەتایبەت ئەگەر دەستوورێك بووایە، هاوچەرخ، خاك و مرۆڤ و سەروەتی هەرێم و كەرامەتی تاكی كوردستانییانی بپاراستایە و كەس بۆی نەبووایە پێشێلی خاڵ و بڕگەكەكانی بكات، بڵێی ئەو دەم نەبووایەتە هاندەر بۆ عەرەبی عێراق، كە داوای چاولێكردنی بكەن؟. تەنانەت ئەو پڕۆژەی دەستوورەی هەرێم كە دوواتر خرایە ناوانەوە، بەندە وتارێكم لەبارەیەوە نووسی و لەكۆنفرانسێكیشدا لە دهۆك هێندێك لەبارەیەوە دووام، یەكێك لەو ماددانەی كە تێیدا نەبوو بابەتی هەرە دەغەلی (الخیانة العظمی) بوو، پرس ئەوەیە ئایا ئەگەر وەك ماددەیەك لە دەستووری هەرێمدا هەبووایە و دەستوورەكە بەركاربووایە، ئایا بۆكەسی ئاسایی دەبوو، كە دەستتێكەڵی دوژمنانی كوردبین و وەك بەرزەكی بانان بۆی دەربچن و كەس نەڵێت بەری چاوت كلی پێوەیە!
هەرێمی كوردستان دەستووری بۆ نەنووسرایەوە، بەڵام ئایا ئەوانەی بوونە ئەندامی لیژنەی نووسینەوەی دەستووی عێراق، چەندیان پسپۆڕی یاسا و دەستووربوون، لەوانەی كە نوێنەری كوردبوون؟ بەندە ئەوە چاك دەزانم، كە نەك وشەو زاراوە، بەڵكو لایەنی خاڵبەندی لە نووسینی دەقی دەستووریدا، چەند كاریگەری لە گۆڕینی چەمك و واتادا دەبێت، ئەی دەبێت لە هەڵبژاردنی وشەو زاراوەكاندا چ هەلێك بۆ بەرامبەر بڕەخسێت، كە گەمەی زمانیی تێدا بكەن و بەسەر ئەندامانی كوردیدا بسەپێنن؟! ئایا بەشی ئەوە پسپۆڕی یاسایی دەستوورییمان نەبوو؟ بۆچی ئەو پسپۆڕانە نەبرانە ئەو لیژنانەوە؟! لە ل (48)دا، ئەوە خراوەتە روو، كە (بریمەر) لەكاتی دانانی یاسای كاتی بۆ بەڕێوەبردنی عێراق و مەجلیسی حوكم:((....زۆر هەوڵی دا سنوور ببەزێنێ وتەنگ بەهەرێم هەڵچنێ و تەجاوەزی سەركیانی هەرێمی كوردستان ودەستكەوتەكانی گەلی كوردستان بكات...))، من ئەو هەوڵانەی (بریمەر) ئاسایی دەبینم، چونكە ئەو وەك فەرمانبەرێك بۆ وڵاتی خۆی كاریكردووە و ویستوویەتی بەكەمترین كێشە كاری وڵاتی خۆی مەیسەر بكات، هاوكات چاك ئەوەش دەزانم، كە عەرەب بە سوننە و شیعەوە هەمیشە خواستی ئەوەیان هەبووە، كە بەو جۆرە مامەڵە لەگەڵ كورددا بكەن، دیسان پرس ئەوەیە، كە ئایا ئەگەر پێش ئەوە هەرێم دەستووری هەبووایەو دانیشتووانی هەرێم لە پرۆسەیەكی دیموكراتییانەدا دەنگییان پێبدایە، ئایا هەلی ئەو هەوڵانەی (بریمەر) بۆ نادیدەكردنی پێگەی هەرێم، لەئارادا دەبوو؟! من پێموایە وەڵام نەخێرە، جگە لەوەش كورد دەبوو چاك بارودۆخەكەی بخوێندایەتەوە و بیزانیایە، كە لەو پشێوییەدا پتر هەلی جێبەجێكردن و چەسپاندنی خواستەكانی هەیە، نەك بیداتە دەست رۆژگار، دیارە لەم بارەیەوە بیرەوەرییەكانی (بریمەر)یش هێندێك زانیاری سەبارەت بە خەمی خۆی لەبارەی ئەوەوە، كە كورد ئاستی داخوازییەكانی بڵند نەكات، دەربڕیووە، كەواتە زانیویەتی، كە هەلی ئەوە بۆكورد هەبووە، كە ئاستی ئەو خواستانە بەرەو باڵاتر ببەن، هەربۆیە وایشی وتووە. خاڵێكی تری گرنگ، ئەوەیە، كە ئایا لەكاتی نووسینەوەی دەستووردا، بۆچی بەشداربووانی كورد ئەو مەرجەی لە دیباجەكەدا نووسراوە، پێداگرییان نەكردووە، كە بكرێتە مادەیەكی دەستووریی، تاوەكو نەتوانرێت بوترێت دیباجە حوكمی مادەی دەستووریی نییە؟ ئایا ئەندامانی كورد لەوە بەئاگا بوون، كە دیباجە جیاوازیی لەگەڵ مادەكانی دەستووردا هەیە؟ ئەوەیڕاستی بێت، دیباجە تەنیا وەك راڤەیەك، نەك وەك مادەیەكی دەستووری رەچاودەكرێت، بۆیە ئەگەر حیزبانی ئیسلامیی كورد لێم زوویرنەبن، ئەوا دەكرێت بڵێم دیباجە وەك (تەفسیر) و (مادەی دەستووری) وەك (قورئان) وایە، هەربۆیەش دەكرێت بە راڤەكار(مفسر) بوترێت هەڵەی كردووە، بەڵام بۆ (قورئان) ناتوانرێت.
لەمانەش گرنگتر، بۆچی كورد پێداگریی نەكردووە، كە لایەنێكی نێودەوڵەتی بهێنرایەتە ئەو لیژنەیەوە، تاوەكو لە دەمی پێشێلكردنیدا، ئەو لایەنە وەك گۆیا و ناوەندگیر پەنای ببرایەتە بەر.
كاك مەسعود، راشكاوانە، لە ل (49) دا، دەڵێت: ((ئەوەی لە دیباجەی دەستووردا هاتبوو وەك بەربەستمان دەدیت بۆ رێگەگرتن لە گەڕانەوەی بیری شۆڤێنییەت و خۆ سەپاندن)). ئەم گوزارشتە پڕە لە راستگۆیی، ئەوە جەخت دەكات، كە حوكمی دیباجەیان نەك بە حوكمی مادەیەكی دەستووری زانیووە، بەڵكو بەبەهێزتریش زانراوە، جگە لەوەش زانینی دیباجە بە بەربەست بۆ نەگەڕانەوەی بیری شۆڤێنییەت و خۆ سەپاندن لەلایەن برایانی شیعەمانەوە، وەك ئەوە وایە ئێمەی كورد هیچمان لەبارەی (مبدأ التقیة و الفتوی المخفیة) نەبیستبێت، كە سوننەی عەرەب بەرامبەر بەشیعەی عەرەب باسیدەكەن، كە گوایە برایانی سەربە بە ئایینزای شیعەمان رەچاوی دەكەن، ئەگەرچی هەمیشە بەرپرسەكانیان ددان بەوەدانانێن، كە شتێكی وا لە ئایینزاكەیاندا هەبێت.
بۆیە پێدەچێت كورد هەربە دڵپاكییە كوردانەكەوە هەنگاوی نابێت و وازانراوە، كە شیعەی برای دوێنێمان جیاواز دەبن لە سوننە، ئەگەر جێ پێی خۆیان لە دەسەڵاتدا توند بكەن، هەر لەو لاپەڕەیەدا، باس لەخۆدزینەوە لە جێبەجێكردنی مادەی 140 و پشتكردنە بەڵێن و ڕێككەوتنەكان كراوە، بەندە بۆئەوە شتێكم نییە، تەنیا ئەوە نەبێت، كە بڵێم شتێكی نامۆ نییە، ئەوان كاریان لەسەر كاتكوشتن كردووە، تاوەكو هەلی گونجاویان بۆ هەڵبكەوێت و گەمە كۆنەكەیان لەگەڵ كورددا دەست پێبكەنەوەو كردیشیان.
لە ل(50)دا، ئەوە خراوەتە ڕوو، كە: ((نەیانویستووە پۆستی سەرۆككۆمار بدرێتەوە بەكورد....)) بۆئەوە دەڵێم بە دڵنیاییەوە زلهێزان هێندەی رازیكردنی عەرەبیان مەبەستە، هێندە گوێ بە كورد و پرسەكەی نادەن، سیاسەت و بەرژەوەندیش هەمیشە كار بۆ (( هەشتبێ و لەمشتبێ)) دەكات، نەك ((نۆبێ و نەبێ))، وەك ئەوەی كەقسە نەستەقە كوردییەكە دەیڵێت، بەتایبەت بەرامبەر بە كورد، كە چاك دەزانن یەكدەنگیی كورد، چووەتە خانەی ئەفسانەوە. خاڵێكی درەوشاوە لەو بڕگەیەدا، ئەوەیە، كە كاك مەسعود، بەرامبەر بە خواستی ئەمەریكاییەكان وەستاوەو پێداگری كردووە لەوەی، كە سەرۆككۆمار رەواو مافی كوردەو دەبێ هەر مام جەلال ببێتەوە بە سەرۆك كۆمار.تێبینییەكی گرنگ لە ل(51) دا، سەبارەت بە نەوت و گاز هەیە، كە: ((وەزیرێكی دەستڕۆیشتووی شیعە باسی ئەوەی كردبوو، كە حكوومەتی عێراق خەمساردی لەو بابەتە بكات و كات بكوژێ، كوردەكان ئەو توانایەیان نابێ خۆیان نەوت دەربهێنن، ئەو قسەیەی ئەو وزیرە شیعەیە، گوزارشتێكی راشكاوە لە هەڵوێستی راستەقینەی ئەوان و كاركردنە بەپێی ئەو دوو بنەمایەی كەپێشتر خستماننە روو، خاڵێكی گرنگ لەوەدا ئەوەیە، كە (زاڵمای خەلیلزاد)یش لەوكۆبونەوەیەدا بووە، من پێموایە كورد دەیتوانی ئەو بۆچوونە چ لەلای (خەلیلزاد) و چ لەلای بەرپرسانی تری ئەمەریكایی، بكاتە خاڵێكی ورووژێنەر، بۆجەختكردن لەوەی كە دەسەڵاتی نوێی عێراق بەئاڕاستەی نادیدەكردنی مافی كورد و تاكڕەوی مل دەنێت، بەڵام من دڵنیام كورد نەیان ویستووە شیعە بڕەنجێنن، بۆیە ئەو خاڵە هەڵوێستەی رژدی لەبەرامبەردا نەبووە، هەر ئەو نەهاتنە دەنگەی كورد بووەتە هۆی ئەوەی شیعە ژێربەژێر، لەسەرخۆ كار بۆ تۆكمەكردنی پێگەی خۆی بكات، بە تایبەت ئەوە لە (2007) دا روویداوە، كە زۆرێك لە شۆڤێنییەكانی شیعە و سوننە، كەوتبوونە هەڵڵای ئەوەی، كە مادەی 140 كۆتاییهات و بەسەرچوو، بێگومان خۆدزینەوەكانی شیعەش بۆ ئەوەبووە، كەكاتی دیاریكراو بۆ جێبەجێكردنی ئەو مادە دەستوورییە تێپەڕێت و ئەو دەنگە دروستبێت، ئەوە لەكاتێكدا ئەو مادەیە شتێك نییە، كەبەسەربچێت، ئەگەر دەستوور رەچاوبكرێت.
هەر لەو لاپەڕەیەدا هاتووە كە: ((زۆرجار ئەمەریكاییەكان لە خوێندنەوەی هاوكێشەكانی عێراقدا نەدەكەوتنە سەر ڕێگایەكی دروست و ئەگەر هەڵەیەكیشیان كردبا، هەمووجار دەبووایە كورد باجەكەی داباو لەمافی خۆی خۆش ببا...))، بۆ ئەو سەرنجە، بەندە پێموایە ئەمەریكاییەكان، گوێگرێكی چاكی ئینگلیزن، كەئەوان دەزانن سرووشتی پێكهاتەكانی عێراق چۆنە، بەشیعە و سوننە و كوردیشەوە، جگە ل?