بە پێی دستوری عیراقی فیدراڵ، شایستەداراییەکانی هەرێمی کوردستان کە لە دستورو دا چەسپاون دەکاتە ١٧% ی بودجەی گشتی ساڵانەی عیراق.

هەر بە پێی ئەم دستورە لە بارەی داهاتە جۆراوجۆرەکان لە نەوت و دەروازە سنورییەکان و دەرگاکانی تر، هەر هەموویان رێکخراون و پەسەند کراون.

لەگەڵ ئەوەشدا، لە یەکەم رۆژەوە و تا ئەمڕۆشی لەگەڵدا بیت حکومەتی عیراق زیاتر لە ٧% ی بودجە بۆ هەرێمی کوردستان رەوانە نەکردووە، وە ٩٣% ی ئەم بودجەیە لەبەر دەستی حکومەتی عیراقی دا ماوەتەوو، ئەوەی تا ئێستا بۆ هەرێمی کوردستان رەوانە کراوە بەرامبەر بەوەی لە عیراق ماووتەوە، شتێکی وا ناکات کە باسی لێوە بکرێت.

کە واتا کێشەی عیراق لەگەڵ هەرێمی کوردستان بودجە و موچە نیە، بە سیاسی کردنی پرسی بودجە و موچە تەنها کارتێکی فشارە لە دژی هەرێمی کوردستان بەکاردەهێندرێت.

لای هەمومان روون و ئاشکرایە، لە پاش قورغ کردنی لایەنە شیعیەکان بۆ دەستهەڵاتی سیاسی و حوکمرانی لە عیراق، لەسەر دەمی مالکی و تا ئێستا و بە پاڵپشتی و سەرپەرشتی لایەنێکی دەرەکی و بەرکارهێنانی هەندێک لە خوفرۆشانی ناوخۆیی کەوتنە بەر دژایەتی کردنی راستەوخۆی هەرێمی کوردستان.

بە هەموو شێوەیەک هەوڵیان دا دڕبێک لە پێکەو سەروەری هەرێمی کوردستان بدەن و لە قەوارەی هەرێم کەم بکەنەوە، ئەو هەوڵانەشیان هەندێک پرسی تری ستراتیجی و ئەقلیمی لە پشتەوە بوو، کە بەستراون بە ئەجندای وڵاتانی دەوروبەر و وەکو ئەجندای شاراوە لە پشت پەردەکان کارییان لەسەر دەکرد و لەسەر عەردیش پرسی بودجە و موچە و برسی کردنی هاووڵاتیانی کوردستان وەکو کارتێک بەکادەهێنرا.

تا گەیشتە ئەو ئاستەی هەوڵ بدرێت لە رووی لەشکری یەوە مەترسی بخرێتە سەر هەرێمی کوردستان، چ بە رێگای داعش، یان خیانەتەکەی ١٦ی ئوکتۆبەر، حەشد و لەشکری عیراقی، یان پیلانە ناوخۆییەکانی تر لە رێگای نانەوەی پشێوی و تێکدانی دۆخی ئەمن و ئاسایش.

سەرەرای ئەو هەموو جیاوازیە لە بودجە دا لە نێوان هەرێمی کوردستان و عیراق دا، هەرێمی کوردستان توانی لە رووی سیاسی و دیبلوماسی و ئەمن و ئاسایش و ئابوری و ئاوەدانی و خزمەتگوزاری دا، جیاوازیەکی یەکچار گەورە دروست بکات، کە ئەم جیاوازیانە پێکەی هەرێمی کوردستان یان بەهێز کرد، نەک لەسەر ئاستی ناوخۆیی و ئەقلیمی، بەڵکو لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی، ئەزمونی هەرێمی کوردستان بووە مایەی ئاماژە پێکرن، لە هەمان کاتدا بووە کێشەیەکی گەورە بۆ دەستهەڵاتدارانی عیراق.

هەر بۆیە لە لای نەیار و ناحەزانەوە بووە مایەی ئیرەیی پێ بێردن و هەوڵەکانیان چرتر کرد بۆ درب لێدان لەو پێگەیە، بەڵکو خەونیان بە سڕینەوەی قەوارەی هەرێمەوە دەبینی.

ئەسلی بابەتەکە ئەو پێگە بە هێزەيه کە کورد توانیویەتی دەستەبەری بکەن، کە لە چوارچێوەی هەرێمی کوردستان دایە.

بۆیە دەبێ لەوە تێبگەین کە بابەتی بودجە و موچە تەنها کارتێکە لە چوارچێوەی پیلانێکی گەورەو فراوان لە دژی کورد وەکو نەتەوە، ئەوەی دەکرێت هەوڵی سڕینەوەی ناسنامەی نەتەوەیی کوردە لە ناوچەکە، درب لێدانە لە شکۆی کورد.گ، کە ئەمڕۆ هەرڵمی کوردستان نوێنەرایەتی کورد دەکات.

سەرکردایەتی سیاسی هەرێمی کوردستان تا ئێستا زۆر حەکیمانە لە دژی ئەو پیلانانە تەعاملی کردووە، لە تەواوی قۆناغەکانی گفتوگۆدا لەگەڵ عیراق سەرکەوتوو بووە، توانیویەتی فشارەمان پوچدڵ بکاتەوەو سەروەری و قەوارەی هەرێم بپارێزیت.

دوژمنان لە دوا هەوڵیان، بە هاوکاری خۆفرۆشە ناوخۆییەکان، خەریکی تێکدانی شیرازەی کۆمەڵایەتی و ئەمن و ئاسایشی ناوخۆیی هەرێمی کوردستانن، وەکو بەشێک لە پیلانە گەورەکەیان.

ئەم قۆناغە جگە لە هەوڵەکانی سەرکردایەتی سیاسی هەرێمی کوردستان، ئەرکێکی کوردایەتی و نەتەوایەتی دەخاتە سەر ملی هاووڵاتیانی هەرێمی کوردستان، ئەوەی لێ دەخوازیت بە هەموو هێزو توانایەوە پشتگیری لە حکومەتی هەرێم بکات لە بەرەنگاربونەوەی ئەو پیلانە، دەبی بە هەموو شێوەیەک هەوڵ بدرێت ناسنامەی کورد و کوردستانی بوون بپارێزێت.

نابێت بابەتی بڕینی موچە، نانەوەی ئازدژاوە، کار بکاتە سەر باری دەرونی و سایکولوژی، نابێت ببێتە هۆی لاوازی و بێ ئومێدی تاکی کورد، بەڵکو دەبی ژیرانە بیری لێ بکرێتەوە و بزانرێت کە مەبەست لێی سڕینەوەی قەوارەی هەرێمی کوردستانە.

بۆیە بەرگری کردن لە ناسنامە و قەوارەی هەرێم، دەبێتە ئەرکێکی نشتیمانی و فەرز لەسەر تاکی کورد، تەنها بە یەکگرتویی و خۆڕاگری دەتوانرێت رێگا لە پیلانی دوژمنان بگیرێت و هەرێمی کوردستان پارێزراو بێت.