دوای چەند ساڵ لە نێو عێراقی بە ناوی فیدراڵ و دەستووری و دیموكراسی ،نەك هەر نەیتوانی هەرٍسی دیموكراسی و دەستوور بكات ، بەڵكو ئەو وڵاتە بەرەو هەڵدێر و میلیشایی هەنگاویی نا و تادێت لە هەڵدێر نزیكتر دەبێتەوە .بەڕاشکاوی عێڕاق وێران کراوە،لەسەر دەستی کۆمەڵێک هێز و کەسایەتی سیاسی کەئەڵقە لەگوێی دەوڵەتانی ترن،بەشێوەیەک بە گوێرەی بەرژەوەندی و پلانی ئەو دەوڵەتانە هەڵدەسوڕێن وکار و کاردانەوەکان ئەنجام دەدەن،لەپاڵ ئەوەشدا ئەو هێز و کەسایەتیانە هیچ کاتێک ڕەچاوی بەرژەوەندی دەوڵەتی عێڕاق و خەڵکەکەیان نەکردووە،واتا ئەوەندی سودیان بۆ خۆیان و دەوڵەتانی تریان هەبووە،تۆزقاڵێک بۆ خاکەکەیان نەبووە،کە لەسەری ژیانو گوزەران دەکەن.
لەدوای 2003 هیچ دەوڵەتێک هێندەی ئێران و تورکیا دەستیان لەکاروباری عێڕاق وەرنەداوە، ئێران و تورکیا تا پێیان کراوە عێڕاقیان تێکداوە و خێروبێرەکەیان بۆ خۆیان دزیووە،ئەمەش لەڕێگەی ئەو هێز و کەسایەتیانەی کە ئەڵقەلەگوێی خۆیانن،بەشێوەیەکی ئەو دوو دەوڵەتە کاریان لەسەر قوڵکرنەوە و نانەوەی کێشە کردووە لەنێوان لایەنە سیاسیەکان و نەتەوە و ئاینە جیاوازەکانەوە.مێژووی عێراق ،لەدروست بوونی یەوە بەخوێن سووربوەو،هەموو دەسەڵاتەکان لەڕێگەی خوێن ڕشتنەوە هاتونەتە سەردەسەڵات،جگەلەحکومەتی پاشایەتی ،هەربویە بەشێک لەمێژوو نووسانی عێراقی لەسەرئەوە کۆکن ،کەعیراقیان ناوناوە مێژووی خوێن .
پێک هاتەی کۆمەڵایەتی عێراق بەردەوام هۆکاری شەڕو خوێن ڕشتن بوەو بەردەوامی کێشاوە،بەهۆی ناکۆکی مەزهەبی و نەتەوەیی یەوە.ئەم ناکۆکیانەش خاڵی جەوهەری کودەتاو کوشتن و خوێن ڕشتن و توانەوەی یەکتری بووە ،بەدریژایی مێژووی دروست بوونی عێراق ،تابەئەمڕۆ دەگات.پرۆسەی ئازادكردنی عێراق كە كۆتایی بەڕژێمەكەی سەدام حسین هێنا، بەڵام 17ساڵە ئەو گروپەی ناوی ئۆپۆزسیۆنی عێراق بوو بە ھەوڵی ئەمریكا دەسەڵاتی گرتە دەست، نەیتوانیووە ببێتە نمونەیكی باشتر لەحكومڕانی و ڕژێمی پیشوو تێپەڕێنێت، بەلكو بۆتە نمونەیەكی خراپ لە ناوچەكە.
عێراقچەندین ساڵە جگە لە تاڵانی و نا ئارامی ھیچی لێ‌ بەرهەم نەهاتووە و رۆژ بەرۆژبەرەوخراپتر هەنگاوییناوە وهەروەها یەكێكیتر لەهۆكاری سەرەكی ناسەقامگیری عێراق كێشەی ئەو سیاسیە تەقلیدیانەیە كە چەندین ساڵە لەژێر عەبای مەرجەع و پیاوی ئیقلیمی عێراقیان وێرانكردوە و، سەروەت و سامانەكەیان دزیوە. ئەوانەی حكومڕانی ئەو وڵاتەش دەكەن پیاوی دەوڵەتداری نین و هیچ پلانێكی ستراتیژیان بۆ باشتركردنی ژێرخانی ئابوری عیراق نییە، تاسەر ئێسقان ئەو وڵاتەیان لەگەندەڵی و نا سەقامگیری نقوومكردوە، ھەر ئەوان وایانكردوە عێراق بەردەوام ئارامی بە خۆیەوە نەبینیت.
گەلی كورد وەك دووەم گەورەنەتەوە لە عێراق بەدرێژایی مێژوویی بە زۆر لكاندنی هیچ كاتێك هەست بە عێراقی بوونی خۆی نەكردووە بەلكو خۆی بە بەشێك لە گەلی كورد دەبینێت كە ولاتەكەی لە لایەن هێزە كۆلۆنیالیستەكانەوە دوای جەنگی یەكەمی جیهانی دژ بەخواستی ئەم دابەش و كۆلۆنیزە كراوەو بە زۆر لكێندراوە بە دەولەتی تازە دروستكراوی عێراقەوە. ئەم هەلوێستەی كورد لە عێراق هۆكارو دەرئەنجامی خۆی هەیە.
لە 99 سالی ڕابوردودا ، لەو كاتەوەی دەولەتی عێراق دروستكراوە ڕژێمە یەكبەدوای یەكەكانی عێراق كوردیان لەم دەولەتە دەستكردەدا هەمیشە وەك مرۆڤی پلە دوو مامەلە كردوە كە لە پڕۆسە سیاسیەكاندا پەراوێز خراوە. ڕوبەڕوی دەربەدەری و لەناوبردن و جینۆسایدكردن كراوە. ئەم سیاسەتە بوە هۆی ئەوەی كورد كە بەپێی ئامارە گشتیەكان %20ی دانیشتوانی عێراق پێكدێنێت نەبێتە خاوەن ناسنامەیەكی ڕاستەقینەی عێراقی وە نە لەم بارودۆخەدا ئەم ناسنامەیەی قبول بووە.
ئەم ڕاستیە ئەوە دەگەیەنێت كە دیموكراسیەت و سەقامگیری و ئاسایشی نیشتیمانی بێ بەرقەرار بوونی بە كۆمەلگایی بوون و پێكەوە ژیانی ئارەزومەندانەی
نەتەوەو ئێتنیكەكان و بێ ددان پێدانان بە جیاوازیەكان و مافەكانیان مەحالەو كۆمەلگایەكی ناجێگیر دەبێت. عەرەبە ناسیۆنالیستەكان و هەروەها لایەنە ئیسلامیە توندڕەوەكان بە ئەقلیەتی دەسەلاتی مەركەزیەت و دەمارگیریی نەتەوەیی و ئاینیی بیردەكەنەوەو ڕەفتار دەكەن. دەسەلاتدارانی عێراق بە سونەو شێعەشەوە بە ئەقلی مەركەزییەت و خۆسەپاندن بیردەكەنەوە.
پێكهاته‌ی سوننە لە سەردەمی حوكمرانیی رژیمی بەعسیشدا پیادەی دیكتاتۆریەتی كەمینەیەكی دەكرد بەسەر زۆرینەدا. ئێستە زۆرێك لە لایەنە شێعەكان دەیانەوێ پیادەی دیكتاتۆریەتی زۆرینە بكەن بەسەر كەمینەدا. ڕوانینە دیموكراسیەت وەك زۆرینەو كەمینە دیدێكی هەلەیە ئەگەر عێراق بەنمونە بهێنمەوە. ململانێ بە شێوە نادیموكراتیەكەی تا ئێستا لە عێراقدا هەر بەردەوامە. كەلتوری بەعسی كە لەسەر سرینەوەو ڕەد كردنەوەی ئەوی دی دامەزرابوو هەر هێشتا كەلتورێكی زیندووە.
مووشەكبارانكردنی، چەكی كیمیایی ، ئەنفاڵكردن ، چەكی فسقۆر و گەمارۆدان و لۆژیكی برسیكردن و سرٍینەوە تا بە ئەمرٍۆ لە نێو عێراقی فیدراڵی ، دیموكراسی و دەستووری بەردەوامە و ئەوەش راستییەكی حاشاهەڵنەگرە كە گەلی كورد هیچ كات خۆی بە عێراقی نەزانیبووە و نازانێت ..