ئاشكرایە، كێشەی گەلی كورد وەك نەتەوەیەكی رەسەن لە ناوچەكە، بگرە رۆچووی مێژوو و جوگرافیا و دیموگرافیای ناوچەكەیە لەو دەمەی نەخشەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست لەسۆنگەی دارشتنەوەكانی سایكس- پیكۆوە پێكهاتووە.
حكومەتە یەك لەدوا یەكەكان لە عیراق و توركیا مامەڵەیان لەگەڵ مەسەلەی كورد كردووە. كورد رۆڵی كاریگەری هەبووە لە ناوچەكە، بەوپێیەی بەشێكی سەرەكی شیرازەی كۆمەلایەتی ناوچەكە بووە، بەڵام بە رەگەزپەرستی و شۆڤێنی و وەلاوەنان مامەڵەی لەگەڵدا كراوە.بوونی كورد لەسەر خاكی خۆی بووەتە كێشە، هەوڵەكان بە گشتی بۆ لەناوبردنی كورد بووە نەك بۆ چارەسەكردنی كێشەكەی.
ستەمێكی مێژوویی و جوگرافی و كۆمەڵایەتی لە دژی كورد ئەنجامدراوە ئەو ستەمەش لە ستەملێكراوییەكەوە سەرچاوەی گرتووە كە دەرەنجامی تەنگژە و ململانێكان بووە. گەلی كورد بەسەر چوار وڵاتدا دابەشكراوە كە پەرسەندنی ئابوری تێیاندا جیاواز بووە و هەریەك خاوەنی سیستمی سیاسی و كلتوری و زمانی جیاواز بوون. كورد بەشێوەیەكی چڕ رووبەڕووی چەوساندنەوە بووە، لە هەندێك كاتیشدا رووبەڕووی كوشتنی بەكۆمەڵ بۆتەوە.
لە سەرەتاوە تواندنەوەی توند و بەزۆری كورد بووە لەنێو كۆمەڵگەكانی تر، لەگەڵ ئەوەی داواكارییەكانی كورد، داننان بووە بە كلتور و مافەكان و هەڵگرتنی چەوساندنەوە و ستەم، هەر ئەندازەی داواكارییەكانیش، جۆرێك بووە لە سەربەخۆیی.لە نیوەی دووەمی سەدەی بیست، مامەڵەی ئەمنی لە هەر چوار دەوڵەتەكە عیراق و سوریا و ئێران و توركیا) كارپێكراو بووە، لە عیراقیش ئەو مامەڵەیە گەیشتە ئاستی لەناوبردن.
ئەو دۆخە جۆرێك لە بێ‌ متمانەیی دروست كرد لەنێوان بزوتنەوە كوردییەكان و حكومەتەكانی ناوچەكە كە جگە لە نزیكبوونەوەی ئەمنی بۆ رووبەڕبوونەوەی كورد، پشتییان بە هیچ رێگەچارەیەكی تر نەدەبەست.عەقڵیەتی سەپاندنی دەوڵەتی ناوەندی تا دوا سات كارپێكرا بووە، ئەوەش بەڕوونی لە رووداوەكانی ئەم دواییەی كەركوكدا دەركەوت.
ناكرێت چیدیكە ستەم لە نەتەوەی كورد و كەمینە نەتەوەیی و ئایینیەكانی كوردستان بكرێت و چیدیكە بێبەزەییانە و بە پاساوی یەكپارچەیی عیراق بچەوسیندرێنەوە. لە ڕاستیدا هەر تاوان و جینۆسایدی ئەنفال و كیمیابارانكردنی هەلەبجە و وێران كردنی پتر لە 4000 گوندی كوردستان لە لایەن دەسەلاتدارانی عەرەبی رژێمی پێشووی عیراق هۆكاری شەرعی و یاسایین بۆ سەربەخۆیی هەرێمی كوردستان واتە جیابوونەوەی هەرێمی كوردستان لە دەولەتی عیراق، كە لە بنەڕەتدا هەر لە سالی 1925 بە زۆرەملێ و لەسەر داوای ئیستیعماری بەریتانی بە بڕیارێكی "كۆمەلەی نەتەوەكان" بە پاشایەتی عیراقەوە لكێندرا.
شارەوانییە ،بە پێی سەدان بەلگەی مێژوویی و جیۆگرافی و سەرژمێریی فەرمی حكومەتەكانی پێشووتریش خاكی ئەم دەولەتە هاوبەشە پێكهاتووە لە خاكی عیراقی عەرەبی و خاكی كوردستانی باشوور بۆنموونە نەخشەی ویلایەتەكانی دەولەتی عوسمانی لە ئاسیا لە سالی 1893 ئەم ڕاستییە بە ڕوونی پیشان دەدات. هەروەها حوكمرانانی گەل و نەتەوە دراوسێكان وەسی و وەكیلی نەتەوەی كورد نین، بۆ ئەوەی تا ڕۆژی دوایی ژێردەستی نەتەوەی خۆیانی بیهێلنەوە و ئەوەی بۆ نەتەوەی خۆیان حەلال و ڕەوا بێت، بە دەولەت یان چەند دەولەتێكی سەربەخۆشەوە، لە نەتەوەی كوردی قەدەخە بكەن و بە حەرام وتاوانی دابنێن..
بۆیە، گەلی كورد ، دوای سەدەیەك لە زوڵم ستەمكاری بەرانبەری ، بە ئەنجامدانی ریفراندۆمی سەربەخۆیی و سەركەوتنی ، بە وڵاتانی داگیركەری كوردستان و ناوچەكە و هەموو دونیایی گووت كە ئیتر سەردەمی ستەمكاری و پاشكۆیی و بێ دەوڵەتیی كورد بە سەر چووە و دەبێ گەلی كوردیش وەك هەموو نەتەوە و گەلانی تری ناوچەكە ببێتە خاوەن دەوڵەت و شكۆ وسەروەری خۆی ..