لە سەردەمی رۆژە مێژووییەکان پرۆسەی ریفراندۆم، لە گوتارێک دا بە ناوونیشانی "لە سایکس پیکۆ تا ریفراندۆم ئەو هەڵانەی دەبیت راست بکرێنەوە"، ئاماژەم بە قوناغی داهاتووی ناوچەکە و پرسی کورد کرد لە رووی سیاسی و دیبلوماسی یەوە.
ریفراندۆم خۆی لە خۆیدا پلان و نەخشەیەکی ستراتیجی بوو، پێویستیێکی قۆناغی خەباتی سیاسی بوو، بریارێکی بوێرانە بوو، نەخشەی رێگای داهاتووی ناوچەکەی دیاری کرد، لە رووی سیاسی و جوگرافی و ئابوری یەوە.
سەلماندنی سەرهەڵدانی هێزێکی نەتەوەیی بوو لە ناوچەکە بە ناوی کورد، کە ئەو کوردە پێشتر لە چەند قۆناغێک دا هەوڵی داوە ناسنامەی خۆی بە جیهان بناسێنیت و سنورەکان وڵاتی خۆی لە رووی نەتەوەیی و مێژوویی و جوگرافی دیاری بکات، بەڵام سیاسەتە هەڵەکانی پێشتر رێگری یان لێکردووە.
ريفراندۆم و ئەو ئەنجامە گەورەی تۆماری کرد، سەلماندنی هێز و ئیرادەی گەلی کورد بوو، سەلماندنی دەستهەڵاتی قەوارەیەک بوو بە ناوی هەرێمی کوردستان.
هەروەها رووداوەکانی ناوچەکە و نیازی کۆمەڵگای نێودەڵەتی لە دروست کردنی گۆرانکاری، بونە هۆی ئەوەی کە هەرێمی کوردستانی ببیتە سەنتەری دیبلوماسیەت و پێگەیەکی گرنگی بریاردان لە ناوچەکەدا.
ئەگەر بەراوردێک بکەین لە پاش ریفراندۆم و تا ئێستا، لە سەر ئاستی سەرەدانە فەرمیەکانی وڵاتانی جیهان لە نیوان هەولێر و بەغدا، دەبینین لە سەدا ٩٩% یان بۆ هەولێر بوونە، ئەوەش سەلماندی پێگەی بە هێزی هەرێمی کوردستانە لە ناوچەکەدا و کلیلی کردنەوەی
دەرگا داخراوەکانە لە ئایندەدا.
دوژمنانی گەلی کورد هەوڵیان دا لە مەودایەکی کورتەوە کۆسب بخەنە بەردەم هەرێمی کوردستان، دەستکەوتەکانی ریفراندۆم لە ناو ببەن.
بە هاوکاری تاقمێکی خیانەتکار و خۆ فرۆش لە ناوخۆی هەرێم و گروپە شیعیەکان لە عیراق پیلانی ١٦ی ئەکتۆبەر یان دارشت، لە پێناو ئەوەی هەرێمی کوردستان ناچار بکەن دەست لە ئەنحامەکانی ریفراندۆم هەلگریت و لە هەنگاوەکانی پاشگەز ببیتەوە.
بەڵام بە پێچەوانەوە، هەرێمی کوردستان توانی ئەو خیانەتەش بقۆزتەوەو بەردەوام بیت لەسەر پلانی خۆی وبەلکو فراوانتر و بەهێزتری کرد.
هەروەها توانی بەرگەی ئەو دۆخە سەختەی ئابوری بگریت کە لە لایەن حکومەتی بەغداوە وەکو فشار خرایە سەر هەرێمی کوردستان، لو برینی موچە و بودجەی هەرێم، کە بەشێکی تری پیلانی ١٦ی ئەکتۆبەر بوو.
جارێکی تر دەیڵینەوە، لە سایکس پیکو تا ریفراندۆم، واتا لە سەدەی بیست دا سیاسەتی ناوچەکە بە هەڵە دارێژراووە، هەر بۆیە لە ئەنجامی ئەو سیاسەتە هەڵەیە ناوچەکە ئارامی بە خۆیەوە نەبینیوە و بەردەوام لە کێشە دابووە، جگە، لەوەی زولمێکی گەورە لە یەکێک لەنەتەوە رەسەنەکانی ناوچەکە کراوە کە تەوەی کوردە.
کەواتا رۆژە مێژوویەکەی ریفراندۆم، دەستپێکی دارشتنی سیاسەتێکی نوێ یە لە ناوچەکە، راست کردنەوەی هەڵەکانی پێشوترە، هەنگاو نانە بەرەو ئاراستەیەکی نۆی و پەیدا بوونی گۆرانکاری یە لە نەخشەی سیاسی و جوگرافیدا.
بەو ئاراستەیەش هەرێمی کوردستان دەبێتە سەنتەری دیلوماسیەت وبریار دان لە ناوچەکەدا، نەخشە رێگای ریفراندۆم بەردەوام دەبیت تا گەیشتن بەئامانجەکانی، لە بە دەست هێنانی مافی زیاتر و پێگەیەکی بەهێز تر بۆ گەلی کورد.
قوناغێکی نوێێ دلخۆشکەرە، گەرانەوەی مافە بۆ خاوەنە راستەقینەکان.