نەوزاد بارزانی
ناوچەی رۆژهەلاتی ناوەراست، بە هۆی گرنکی ناوچەکه لە رووی جیوسیاسی و ئابوری یەوە، سەدەیەکە ئارامی بەخۆیەوە نەبینیوە، دەستێوەردان و لەشکرکێشی و داگیرکردن و کودەتا و تیرۆر، سێمای هەرە دیاری ناوچەکە بوونه، کە جگە لە وێرانکاری و نەهامەتی هیچی تری بەدواو نەبووە.
لەگەل زیاد بوونی گرنگی ناوچەکە با تایبەت لە رووی ئابورییەوە، زیاتر دەست تێوەردانی تێدا کراوە، بووەتە گۆرەپانی ئەجندای جۆراوجۆری وڵاتە داگیرکەر و زل هێزەکان، تا دەکاتە تەسفیەحسابات لەسەر جەستەی گەلانی ناوچەکە.
بێ گومان خولقاندنی کێشەی درێژ خایەن و هێشتنەوەی ناوچەکە لە دوخێکی ئالوز دا، بو بە سیاسەتێکی چەسپاو بەسەر ناوچەکەدا، تا گەیشتە ئەو ئاستەی سەرکردوە و حکوماتی گرێدراو بە ئەجندای ئەو وڵاتانەوە فەرز بکرێن بەسەر گەڵانی ناوچەکە.
ئەو واقعەی ئێستا لە ناوچەکەدا هەیە، لەئەنجامی سیاسەتە جۆراوجۆرەکانی رابردووە کە لە لایەن ڵاتە داگیرکەرەکان پەیرەو کراوە، سایکس پیکو، کێشەی ئیسرائیل و عەرەب، ئێران و دەست تێوەردانەکانی، شەرەکانی کەنداو، تا دەگاتە داعش و تورکیا، هەر ئەو سیاسەتانە بونەتە هۆی لەدەستدانی کۆنتڕول بەسەر ناوچەکەدا، ئەو حکومەتانەی بە هۆی ئەو سیاسەتانەوە دامەزرێندران بۆ خزمەت کردن بە ئەجینداکانیان، هەر خۆیان ئەو حکومەتانە بونەتە مایەی سەرئێشە بۆ تەواوی جیهان، رکابەری هێز و ئایدیای زل هێزەکان دکەن و هەرەشە لە بەرژەوەندیێەکانیان و ئارامی جیهان بە گشتی دەکەن، گواستنەوەی تیرۆر و چالاکی بۆ دەرەوەی سنور بووەتە کێشەیەکی گەورە و ئالۆز.
ئەوە جگە کە لەسەر بنەمای هەمان سیاسەت کێشەی بە هەمان جۆر لە ناوچە جیانیاکانی تری جیهان سەریان هەڵداوە.
ئەم واقعە نوێ یە، ئەو قەناعەتەی دروست کردووە، کە دەبی لەسەر هەندێک بنەمای نوێ سیاسەت و ئابوری جیهان بونیان بنرێتەوە، سەر لە نوێ پێویست بە دارشتنەوەی نەخشەی سیاسی و جوکرافی هەیە، بە تایبەت لە رۆژهەڵاتی ناوەراست کە بووەتە زەنگاوی تیرۆری جیهانی.
بەڵێ پێویست بە گۆرانکای هەیە، بەڵام چۆن و بە چ بیانو و میکانیزمێک؟.
ناکرێت بە هیچ جۆرە بیانویەک، یان بریارێکی تاک لایەن، فشار یان هێرش بکرێتە سەر وڵاتێکی دان پێدانراو و خاوەن سەروەری، ئەوە پێشێل کردنی بنەما و رێکەوتنە نێودەڵەتیەکانە.
کە واتا پێویست بە بیانو و بەلگەی گونجاو دەکات، تا بتوانرێت بە رێگای بریارێکی نێو دەوڵەتی کار لەسەرئەم بنەمیانە بکرێت.
لەم قۆناغەدا تومەتی تیرۆر ، پشتیوانی گڕوپە تیڕۆریستەکان و هەوڵی بەدەست هێنانی چەکی ئەتۆمی دور لە رێکەوتنە نێودەوڵەتیەکان، دەستێوەردان لە کاروباری وڵاتانی تر، دەکرێت ببن بە بەڵگەی گونجاو بۆ سەپاندنی سزا و فشار و تا دەگاتە بەکارهێنانی هێز.
تەقینەوەکەی بەیروت، زۆر شتی شاراوی ئاشکرا کرد، بوون بە بەڵگەی حاشا هەڵنەگر لەسەر هەبوونی دەستی حزبواللەی لوبنانی لەو تەقینەوەدا، وە بە پشتیوانی تەوای ئێران.
ئەو تەقینەوەیە سەلمێنەری دەستهەڵاتی رهای حزبو اللە و هەژمونی بە هێزی ئێران بوو لە لوبنان، ئەم کارەش دەچیتە خانەی کارە تیرۆریستیەکانی تری حزبوالله، بۆ نمونە تیرۆر کرنی رەفیق حەریری سەرۆک وەزیرانی پێشوارر لوبنان، کە پاش ساڵانێک لە لێکۆلینەوە، بریاری دادگا لە ئاست خواستی گەلی لوبنان نەبوو.
تەقینەوەکەی لوبنان، لە کات و ساتێکی جیاواز بوو، لە کاتێک دا بوو کە کۆمەڵگای نێودەوڵەتی پێویستی بە هۆکارێکی بەهێز هەبوو، بۆ ئاراستە کردنی پەنجەی تومەتێک بۆ ئێران کە بتوانرێت لەسەر ئاستی کۆمەڵگای نێودەۆڵەتی هەولی سزادانی بدرێت، بێ گومان ئەم سزادانە کلکەکانی ئێرانیش دەگرتەوە ل ناوچەکە، حزبواللەی لوبنانی و گروپەکانی لە عیراق، گروپە شیعیەکانی سەر بە ئێران لە سوریا و عیراق و یەمەن، رێخۆشکەریشە بۆ سورانەوە بەسەر تورکیا و دانانی سنورێک بۆ دەستێوەردانەکانی ل ناوچەکە ودەرەوەی ناوچەکە.
باس لە چەندین پلان و سیناریۆ دەکرێت لەسەر هەنگاوەکانی کۆمەڵگای نێودەوڵەتی لەمەر ئەم بابەتە، بێ گومان رەهەندی زۆر بە خۆوە دەگریت و پێویست بە لێکدانەوەیەکی قۆڵ هەیە، بەرژەوەندی تەواوی یاریزانە زلهێزەکان، حکومەت و گەلانی ناوچەکە لە نێوان گۆرانکاری و مافی سەرخۆبوون، ئابوری و هاوسەنگی هێز، ئایندەی ناوچەکە لە داهاتوو دا، بە تایبەت لە پاراستنی سەقامگیری ئەمن و ئاسایش، ئەمانە هەمووی خاڵی گرنگن کە دەبیت حسابی بۆ بکرێت.
پێشتر نەخشەی رۆژهەڵاتی نوێ و، ئێستاش نەخشەی شامی نوێ لە ئارادایە لەوانەشە لە داهاتوو چەند بیرۆکەیەکی تریش بخرێنە بەر چاو.
گومان لەوەدا نیە کە تەقنەوەکەی بەیروت، خاڵی یەکلاکەرەوەیە، کۆمەڵگای نێودەوڵەتی بیانو و بەڵگەی دەست کەوت تا دەست بە پلانی خۆی بکات لە گۆرانکاریەکان، بێ گومان لە بەرژەوەندی ئێران و کلکەکانی نابێت، هەروەها تورکیاش دەخرێتە بازنەی سزاکانەوە.
ئەم واقعە دەرفەتێکی گونجاوە بۆ کورد کە بتوانن گۆرانکاری پەیدا بکەن، پێشەکی ناو ماڵی خۆیان رێک بخەن، دواتریش سوود لەو پشتیوانیە نێودەوڵەتیە وەربگرن کە ئێستا لە کورد دەکرێت، لە پێناو بەهێز کردنی قەوارەی هەرێمی کوردستان و فراوانکردنی نەخشەکەی بە رووی رۆژئاوا، کە لەم قۆناغەدا هەموو رووداوەکان لە بەرژەوەندی کوردە و دەبی سوودیان لێ وەربگێرێت.