لەپرسی داننان بە مافەکانی کورد لەلایەن ئەو دەوڵەتانەی کوردستانیان بەسەر دابەشکراوە، گۆڕینی دەموچاوەکان لە ترۆپکی حوکمڕانی هیچ کاریگەری بەسەر پرسەکە نەبووە یا نابێت تا ئەوعەقلیەتە نەگۆڕێت، کە پێیوایە هەر پێشکەوتنێکی کوردستان لەخۆیدا هەڕەشەیە بۆ سەر ئاسایشی نیشتمانی یا سەقامگیری ناوچەکە، بەپێچەوانەوە چارەسەر نەکردنی هەڕەشەیە. واتە تا کێشەکەی چارەسەر نەکرێت، کورد بەردەوام دەبێتە فاکتەرێکی داچۆڕانی توانا ماددی و مرۆییەکانی ئەو دەوڵەتانە، کە بەنۆرەی خۆی زەمینە بۆ ناسەقامگیری و گۆڕینی حوکمڕانان دروست دەکات. ئەگەر دوورتر نەڕۆم، زنجیرەی گەلەکۆمەکی دژ بە هەرێمی کوردستان لەدوای راپەڕینەوە هەیە و بەردەوامە، رەنگە بەشێکی خەتای خۆمان بێت، لەبری ئەوەی وەک پێویستە گوشار لە داگیرکار بکەین، دەستی دەگرین و وەپێشی دەکەوین، رێی پیشاندەدەین و خاڵە لاوازەکانمانی بۆ دیاری دەکەین.
سەیری حوکمڕانانی بە قەولان عێراقی نوێ بکەن، وێڕای ئەوەی لە هیچ شتێک لە دەوڵەتێکی دامەزراوەیی سەقامگیر ناچێ، وەک دەگوترێ"سەری دەڕوا پێی لەدووی نایەت" دوای ئەوەی جێ پێی خۆیان کردەوە، لەئەنجامی هەڵە و ناکارایی هێزی هاوپەیمانان لە راستەڕێکردنەوەی دۆخی عێراقدا، لە گەمەیەکی شەیتانیانەدا لە نەخشەرێگای چارەسەرکردنی کێشەکان و دامەزراندنەوەی متمانە هەڵگەڕانەوە. وەک سەرەتای سەرپێخستنی ئەم هەڵگەڕانەوەیە هەرێمی کوردستانیان بە پرسگەلێکی لاوەکییەوە سەرقاڵ کردووە بۆئەوەی پرسە بنەڕەتییەکان لەبیر بەرنەوە. سەروەختایەک باسی هەمواری دەستووریان هێنایە گۆڕێ، بەڵام، کە زانیان بەهۆی رێگری دەستووری ئەوەیان بۆ مەیسەر نابێت، (المادة (126): رابعا:- لا يجوز إجراء أي تعديل على مواد الدستور، من شأنه أن ينتقص من صلاحيات الأقاليم التي لا تكون داخلة ضمن الاختصاصات الحصرية للسلطات الاتحادية، إلا بموافقة السلطة التشريعية في الإقليم المعني، وموافقة أغلبية سكانه باستفتاء عام.)، بە سوودی سەرپێخستنی مەرامەکەیان دەستیان بۆ جوڵاندنی پرسی لاوەکی برد، خوا هەڵناگرێ لەوەشدا لەناو کوردستاندا کڕیاریان هەیە، چونکە لەبری بەرەنگاربوونەوە و جەختکردنەوە لەسەر چارەسەری کێشەکان کەوتنە شرۆڤە کردن، کە هەندێجار بە هەڵبەستنی تۆمەت بۆ هەرێمی کوردستان دەبووە جۆرێک لە بەرگری کردن لە هەڵگەڕانەوەکە.
کێ رێنیشاندەرە، کێ خەتابارە ؟ ئەوەیان پرسێکی دیکەیە، ئەگەر ئێمەش لای لێ نەکەینەوە و شەنوکەوی نەکەین، ئایندە روونی دەکاتەوە و مێژوو رەحم بەکەس ناکات. بۆیە هەوڵ دەدەم بۆ زیاتر سەردەرکردن لە گەمە شەیتانییەکان، کە سەلمێنەری نەگۆڕینی عەقلیەتی خۆسەپاندنە، ئاماژە بە رووداوی کشانەوەی ئیدارە لە هەرێمی کوردستان لەلایەن حکوومەتی بەعس و کاردانەوەی جەماوەری هەرێمی کوردستان بکەم. هەرچەندە ئەوکات هەرێمی کوردستان هێشتا خۆی خڕ نەکردبۆوە، بەڵام نەک تەسلیمی گەمە شەیتانییەکەی بەعس نەبوو، بەڵکو گەل بەتێکڕایی بۆ تێپەڕاندنی لەمپەرەکان شانی دایە بەر و کەس نەک داوای گەڕانەوەی بۆ کۆشی بەعس نەکرد، بەلکو بوێری ئەوەی بە خۆی رەوا نەدەبینی لەبن لێوانەوەش باسی بکات. بەمەش بەغدای ناچار کرد مامەڵە لەگەڵ واقیعەکەدا بکات، چونکە ئیرادەی بەرەنگاربوونەوە و بەرگری کردن هەبوو. رەنگە هەبن بپرسن، کێ لە کاڵ کردنەوەی ئەم ئیرادەیە بەرپرسیارە، ئەو پرسیارە دەمانباتە ناو هاوکێشەیەکی ئاڵۆز، کە دیسان بە زیانی هەرێمی کوردستان تەواو دەبێت، لەبەرئەوەی هەن حوکمڕانی ناوخۆیی و داگیرکار لێکجودا ناکاتەوە، بەئەنقەست و بۆ چەواشەکردن چەمکەکان تێکەڵاو دەکەن.
راگەیاندنی بارگاوی کراو
لە پرسی بەلاڕێدا بردنی رووداوەکان بە زیانی هەرێمی کوردستان و کاڵ کردنەوەی ئیرادەی گەل، مرۆڤ ناچارە باس لە رۆڵی کەسە بەرژەوەندخوازە هەڵپەرستەکان و دەزگای راگەیاندنی نا بەرپرسی کوردی بکات، کە لەبری دەمەزەرکردنەوەی ئیرادەی خۆبەدەستەوەنەدان لە ئاستی گشتیدا، کار لەسەر نائومێد کردنی دەکەن، بەشێوەیەک رووداوەکان وێنا دەکەن، کە هەرێمی کوردستان جگە لە بژاردەی خۆبەدەستەوەدان هیچ بژاردەیەکی دی لە پێشدا نییە، کە وا نییە، بەپێچەوانەوە جگە لە زیندوو کردنەوەی ئیرادەی سەربەخۆیی، هەرێمی کوردستان کارتی زۆری بەدەستە، نەک هەر حوکمڕانانی عێراقی پێ قاو بدات، بەڵکو کۆمەڵگەی نێودەوڵەتیشی پێ شەرمەزار بکات، بەمەرجێک بزانێ چۆنیان بەکار دەهێنێ. تۆ چاوێک بە ئەرشیفی سەنتەرەکانی لێکۆڵینەوە و رۆژنامە جیهانییەکاندا بخشێنەوە، ئەوکاتەی تۆ خۆت باست لە مافی رەوای خۆت دەکرد و دیوارە دەروونیەکەت( Psychological barrier) دەرووخاند، ئەوان بە چ شێوەیەک و بەلێشاو باسیان لەو مافە سرووشتیە دەکرد و بەڵگەی قانوونیان دەهێنایەوە، کە کۆشکەکانی حوکمڕانانیش ناچار بوون گوێی خۆیانی لەگەڵ رابهێنن. ئێستەش، کە تۆ خۆت داوای گەڕانەوە بۆ بەغدا و هەڵوەشانەوەی قەوارەی هەرێمی کوردستان دەکەی، دەرفەت دەدەیتە هەمووان ئەو بابەتە زەق بکەنەوە، تۆش لەبری بەرەنگاربوونەوە و بەسزا گەیاندنی ئەو دەنگانە، لەناوخۆدا بە بەشینەوەی تۆمەت بۆ حوکمڕانی هەرێمی کوردستان خۆت دەکەیتە بەشێک لەو گەمە شەیتانییە.
بۆئەوەی لە رۆڵی راگەیاندنی ئێستای کوردی تێبگەین، کە چەندە نابەرپرسانە دەجوڵێتەوە، بێئەوەی بە راگەیاندنی پێشوو بەراوردی بکەم، کە هەندێک پرس لای هێڵی سوور بوو، تەنها باس لە دوو نموونەی دەزگاکانی راگەیاندن، بەتایبەتی تەلەفزیۆن دەکەم. ئەوە باس لە سۆشیالمیدیا هەر ناکەم، کە بووەتە تێکدانی باری دەروونی کۆمەڵگە، تەنانەت هەندێ جار مافی ئەوەش بە خۆی دەدات وەک گوتەبێژی کۆمەڵگە خۆی وێنا بکات.
نموونەی یەکەم، پەیامنێرە بارگاویکراوەکان، بێگومان ئەم وەسفە گشتی نییە. کاتێک شوفێرێک تووشی رووداوێک دەبێت، بەشێوەیەک بۆ بینەری دەگوازنەوە، ئەمەی روویداوە، کە رەنگە کۆمەڵێک هۆکار لەپشتیەوە هەبێت، خەتاکە دەخاتە ئەستۆی دەزگا پەیوەندیدارەکانی حکوومەت، لەپاڵیدا بێ بەڵگە کۆمەڵێک تۆمەتیش بۆ حکوومەت هەڵدەبەستێ، کە نا کاتیەتی نە جێگەی ئەو تۆمەتانەیە.
نموونەی دووەم، هەمدیس پەیامنێرە بارگاویکراوەکان، کاتێک راپۆرتێک لەسەر کەشی باراناوی کوردستان دەکەن، کە بڕی زۆری باران لە هەردوو وەرزی زستان و بەهار دەبارێ، بەر لەوەی دڵۆپێک باران یا کەلوە بەفرێک ببارێ، هەرێمی کوردستان بە شێوەیەک وێنا دەکەن، کە وێرانەیەکە و کەس لە لافاوی ساڵ بەسەلامەتی دەربازی نابێت. لەوەشدا دیسان بێ بەڵگە تۆمەت دەبەخشنەوە، کاتێکیش بستە ئاوێک بەهەر هۆکارێک بێت لەلایەکی شەقامێک یا دۆڵێکی دوورە دەست کۆدەبێتەوە، لە بینەری دەکەن بە تسۆنامی.
ئەوە باس لە راپۆرتە سیاسییەکان هەر ناکەم، چونکە هێندێجار بەدەر لە سیاسەتی دەزگاکە میزاجی سیاسی پەیامنێرەکەش بە فۆکس کردن لەسەر خاڵێک و زەقکردنەوەی خاڵە لاوازەکان بۆ بەرژەوەندی دی دەور لە تێکدانی باری دەروونەکان دەبینێ ، نموونەی لەو بابەتەمان زۆرە و لە ژمارە نایەن، دەکرێ قوتابیانی بەشی راگەیاندن لە تۆژینەوە و تێزەکانیاندا زیاتر لا لەم پرسە بکەنەوە و بەشدار بن لەم چارەسەرییە. واتە داڕشتنەوەی کاری راگەیاندن بووەتە پێویستی چارەسەرکردنی ئەم حاڵەتانە، بەشێوەیەک چۆن لەبری کارەکەی پاداشت وەردەگرێ دەبێ لەسەر کارێک، کە دەبێتە کاڵکردنەوەی ئیرادەکان و تەجاوزی هێڵە سوورەکانیش سزای خۆی وەربگرێ. چونکە بەهەر پاساوێک بێت بنیاتنان و بنکۆڵ کردن پێکەوە هەڵناکەن. واتە دەبێ پێوەرێک هەبێت بۆ لێکجودا کردنەوە.
پێویستی چوارچێوەیەک
لای بەرپرسانی هەرێمی کوردستان و بەغدا روونە، کە کێشەگەلێک لەنێوان هەردوولادا هەیە، هاوکات بە پێی دەستوور هەرێمی کوردستان مافی لە لای بەغدا هەیە. واتە هەردوولا پێویستیان بە یەکتری هەیە، بەڵام ئەوەی ئێستا هەیە، هەرێمی کوردستان راکە راکیەتی و بەغداش بێئەوەی هەنگاو بەئاراستەی چارەسەرییەکان بنێ، رۆژ دوای رۆژ بنمیچی داواکارییەکانی بەرز دەکاتەوە.
بەداخەوە بەرپرس و نوێنەرانی کورد لەبەغدا ، لەبری ئەوەی ببنە باڵیۆزی چارەسەرکردنی کێشەکان، یا خۆیان کردووە بە مەقاشی دەستی ئەوان یا بەخۆ بێدەنگ کردن خۆ لە کێشەکان دەدزنەوە وەک بڵێی کێشەکانی نێوان بەغدا و هەولێر، کێشەی ئەوان نەبێت، بێگومان گشتی نییە. دیسان رەنگە کەسانێک هەبن ئەو گللەییە بکەن: (بەرپرسانی هەرێم پرسمان پێ ناکەن) ئەم گللەیەشیان جۆرێکە لە هەڵاتن لەبەرپرسیارێتی، چونکە ئەرکێکی ئەوان پێدانی بەرچاوڕوونیە بە هەرێمی کوردستان، نەک بەدەنگەوە نەهاتنی بانگەشەکانی هەرێمی کوردستان بۆ کۆبوونەوە و راگۆڕینەوە بەبیانووی سەیر و خۆکردنە بە راوێژکاری ئەوان بۆ بنکۆڵکردنی هەرێمی کوردستان. ئەمانە هەمووی هەبووە و روویانداوە، قسەیەک نییە لە خەیاڵی خۆماندا دامانرشتبێ.
راستە دەبێ رایەڵەی پەیوەندییەکان لەگەڵ بەغدا هەبن و بەردەوام بن، بەڵام پێویستە چوارچێوەیەک هەبێت، شاندەکانی کوردستان( چ شاندە ئیدارییەکان چ سەربازییەکان) نەچنە ناو هیچ گفتوگۆیەکی لابەلا، چونکە گفتوگۆی لابەلا لە بەرژەوەندی هەرێمی کوردستاندا نییە. واتە بەرلەوەی بچنە ژێرباری داواکاری لابەلای بەغدا، دەبێت جەخت لە جێبەجێ کردنی مافە دەستوورییەکان بکەن. ئەمەش وردەکاری هەیە. بەکورتی پێویستە هەرێمی کوردستان واز لەو شێوازەی گفتوگۆ و سەردانی بەغدا بۆ دۆزینەوەی چارەسەری پرسە لاوەکیەکان بهێنێ، کە لە کۆتاییەکەیدا بەهۆی داواکارییە زۆرەکانی بەغدا پرسە دەستوورییەکان دەبنە پرسێکی بزر، وەک گەڕانی ناو ئینتەرنێتی لێدێت، چۆن هەندێجار تۆ بەدوای بابەتێکی دیاریکراو دەگەڕێی، بەڵام هەندێ بابەتی لاوەکی وا دێنەپێش و تۆش بەدوای دەچی تا لە کۆتاییەکەیدا سەرەداوی بابەتە سەرەکیەکەت لێ بزر دەبێت، بۆیە ناچاری جارێکی دی تێهەڵچیتەوە، وەک راستییەک بەفیڕۆدانی کات لە بەرژەوەندی هەرێمی کوردستاندا نییە، چونکە ئەوەی لە ٢٠٠٥ وە پێی دەکرا، ئێستە شتێکی دی تەواو جودایە، لەوەشدا خەتای هەرێمی کوردستان نییە، وەک ئەوەی زۆرجار دەخوێنمەوە یا گوێبیستی دەبم، پێگەی هەرێمی کوردستان لەبەغدا لاواز بووە، بەڵکو ئەوان گۆڕاون و خۆیان لێگۆڕاوە.