لە 30ی سێپتەمبەردا، سووریا و عێراق دەروازەی سەرەكیی سنووری نێوان (ئەلبوكەمال و قائم)یان كردەوە، كە لەوەتەی پێنج ساڵ بوو بە فەرمی داخرابوو، هەلومەرجی تایبەت بەم رووداوە بەڵگە و ئاماژەی زۆری لێ كەوتەوە، ئەوە بوو ئاهەنگی كردنەوەكە بۆ دوو هەفتە دواخرا، بەهۆی گورزی ئاسمانیی بیانی كە هیچ لایەنێك بەرپرسیارێتی خۆی لێ رانەگەیاند و پاسدارانی ئێرانی لە رۆژهەڵاتی سووریا كردە ئامانج، ئەمەش دوای ئەوەی كە ماوەیەكی پێشتری ئەم مانگە، ئێران هێرشی كردبووە سەر دامەزراوە نەوتییەكانی سعودیە، پرسیارەكە ئەوەیە پاسدارانی ئێران و بریكارە خۆجێیەكانیان چییان دەكرد لە پارێزگای دێرەزوور؟ هەروەها بەڵگە و ئاماژەكانی ئەم چالاكییە تایبەت بە پلانە فراوانەكانی دیكەی ئێران لەو دەڤەرەدا چین؟
واڵاكردنی دەرگا بۆ بریكارە عێراقییەكان
كازم عیقابی وەك نوێنەری حكومەتی عێراق سەرۆكایەتیی كردنەوەی دەروازەكەی كرد، ئەمەش پرسیارگەلی زۆری بەدوای خۆیدا هێنا، بەوەی كە ئایا ئەم بڕیارە یارمەتیدەرە بۆ رێگەگرتن لە سزاكانی ئەمریكا بەسەر ئێراندا؟ هەرچەندە میدیاكانی حكومەتی سووریا رووداوەكەیان رووماڵ كرد و بە دەرفەتێكیان لێكدایەوە بۆ بەهێزكردنی بازرگانی لەگەڵ عێراقدا، بەڵام كاردانەوەی ئێران ئاماژە بوو بۆ ئەوەی كە ئەم دەروازەیە بە شێوەی فەرمی خزمەتی بەرژەوەندییە سەربازییەكانی ئێران دەكات.
بە گوتەی بەرپرسان و میدیاكان لە ئێران كردنەوەی دەروازەكە گرنگییەكی گەورەی ستراتیژی هەیە لە بەهێزكردنی(هاوپەیمانی سێ لایەنە)ی كۆماری ئیسلامی لەگەڵ بەغداو دیمەشق، هەروەك لە وتارێكدا هاتبوو كە بەم دواییە ئاژانسی دەنگوباسی میهر بڵاوی كردەوە، ئەم رووداوە رێگە لەبەردەم ئێرانیش خۆش دەكات بۆ رووبەڕووبوونەوەی مۆڵگەكانی سەربازیی ئەمریكا، كە رەنگە لە باكووری رۆژهەڵاتی سووریا كەم بكرێنەوە، ئەویش بە رێگەدان بە هێزەكانی حەشدی شەعبی و گرووپەكانی دیكە كە بە تەواوی بچنە نێو خاكی سووریاوە بۆ لەناوبردنی تیرۆر، وەك ئاماژەیەكی بچووك بۆ میلیشیا شیعەكان لە چوارچێوەی هێزەكانی حەشدی شەعبی كە زۆرجار لەسەر سنوور چالاكییان هەیە.
پەراوێزخستنی هێزەكانی ئەسەد
بە گوتەی چالاكانی ئۆپۆزسیۆنی سووریا دژی رژێم، لە ئێستادا ئێران و دەست و پێوەندەكانیان بەلای كەمەوە حەوت شارۆچكەیان لەژێر دەستدایە كە دەكەونە بەری رۆژهەڵاتی رووباری فورات كە بەرەو باشووری شاری دێرەزوور لە ئەلمەیادینەوە تا ئەلبوكەمال درێژ دەبێتەوە. ئەمەش دەسەڵاتی تەواوی سەربازی و بەڕێوەبردنی جێبەجێكاری دەگرێتەوە، كە 4500 چەكدار بەڕێوەی دەبەن، هەندێك لەوانە پاسداری ئێرانن و هەندێكی دیكەش میلیشیای شیعەن وەك (لیوای ئەلباقر) و (كەتیبەی فاتمیون) و (حەشدی شەعبی) و گرووپگەلێكی دیكەی جیاواز كە خۆیان بە (حزبوڵای سووری) ناودەبەن.
هەبوونی ئەو چەكدارانە بە شێوەیەكی زیاتر رۆڵی لۆكاڵیی میلیشیاكانی (هێزەكانی بەرگریی نیشتمانی)ی سەر بە رژێمی ئەسەدیان لاواز كردووە، ئەمەش لەبەر نەبوونی متمانەی پاسدارانی ئێرانە بە توانای ئەو هێزانە، هەروەها بەهۆی پلانی دوورمەودای تاران بۆ بەهێزكردنی دەستڕۆیشتوویی تایبەتیی خۆی. بە قسەی عومەر ئەبو لەیلا-ی بەڕێوەبەری تۆڕی دەنگوباسی دێرەزوور 24، تەنیا رێگە بە (هێزەكانی بەرگریی نیشتمانی) دەدرێت كە دەسەڵاتی خۆی لە ناوچە مەدەنییەكانی پارێزگاكە بەكاربهێنێت، بەڵام رێگەی پێ نادرێت بەشداریی شەڕ بكات، لە هەندێ حاڵەتدا چەند راپۆرتێك ئاماژە بۆ ئەوە دەكەن كە پاسدارانی ئێران چەكدارانی هێزی بەرگریی نیشتمانییان بە هۆی ململانێی ناوخۆی لەسەر دەسەڵات دەستگیر كردووە، تەنانەت وا دیارە یەكە سەربازییەكانی رووسیاش لە سەرتاسەری پارێزگاكە كشاونەتەوە.
لە هەمان كاتدا ئێران دەستی كردووە بە دامەزراندنی دوو بنكەی تازەی سەربازی لە ناوچەكەدا: یەكێكیان لە ئاقاری رۆژئاوای شاری ئەلمەیادین، ئەوی دیكەش كە قەبارەكەی گەورەترە، لە ئەلبوكەمالە و ناوی (ئیمام عەلی)ی لێ ناوە، هەردوو بنكەكەش بە هاوكاریی (جیهادو لبنا) و (رێكخراوی ئیمام حوسەین) دروست دەكرێن، كە دوو دامەرزاوەن و ئێران سەرپەرشتییان دەكات، لقیشیان لە شارەكانی دێرەزوور و ئەلمەیادین و ئەلبو كەمال هەیە. ئەو دوو بنكەیەش ئامانجی تاران بەهێز دەكەن كە بریتییە لە كۆنتڕۆڵكردنی رێگەی ستراتیژیی سەرەكی: لە ئەلبوكەمالەوە لە باكوور بۆ وێستگەی ترومپای نەوت لە ئەلمەیادین تی 2، پاشان بەرەو رۆژئاوا تا ئەلتیاس، كە وێستگەی ترومپای بنكەی ئاسمانیی تی 4ی لێیە، دواتریش تا دەشتی ئەلبیقاع لە لوبنان، كە مۆڵگەی سەرەكیی حزبوڵایە. چەند لایەنێكی جیاجیای بیانی هێرشێكی زۆریان كردۆتە سەر بەشێكی ئەم رێگایە، بەڵام هێزەكانی پاسدارانی ئێران و دەست و پێوەندەكانیان كاریگەریی ئەو هێرشانەیان كەم كردۆتەوە لە میانی خۆشاردنەوە لە نێو ماڵانی خەڵكی سیڤیل.
پێدانی مووچە بە چەكداران و نیشتەجێكردنیان
هەرچەندە میلیشا شیعەكان لە دێرەزوور پێكهاتەی ئەفغانی و پاكستانیشیان تێدایە، بەڵام هێزەكانی حەشدی شەعبیی عێراق بوونەتە كەناڵێكی سەرەكیی دارایی بۆ ئێران لە پارێزگاكەدا، بەتایبەتیش لە ئەلبوكەمال، مووچە و شێوازی دابەشكردن بە پێی رەگەزنامەی چەكدارەكە جیاوازە، بۆ نموونە، چەكدارانی عێراقی لە سووریا مانگانە لە رێی (ماستەر كارد)ەوە نزیكەی 400 دۆلار وەردەگرن، كە لەلایەن حەشدی شەعبییەوە پێیان دەدرێت، بەڵام چەكداران لە رەگەزەكانی دیكە، پارەكانیان راستەوخۆ وەردەگرن، هەندێ جاریش لەو بانكانە رایدەكێشن كە كەوتوونەتە ژێر ئیدارەی هێزەكانی حەشدی شەعبی لە عێراق، كە ئەمەش پێشێلكردنی سیاسەتی سزاكانی ئەمریكایە.
بەڵام سەبارەت بە چەكدارانی سووریا، ئەوان مووچەكانیان راستەوخۆ لەلایەن پاسدارانی ئێرانەوە پێ دەدرێت بە گوێرەی ئەو پارەیەی بەرامبەر ئەو ئەركانەی كە پیێان سپێردراون، ئەوانەیشی كە لە شار و گوندەكانی خۆیان خزمەت دەكەن، مانگانە 100 دۆلار وەردەگرن، لە كاتێكدا ئەوانەی دەچنە هێڵەكانی پێشەوە 150 دۆلار وەردەگرن، وێڕای ئامێری سەربازی و كارتی سووتەمەنی و پارەی دیكە بۆ خەرجیی جۆراوجۆر. بە گوتەی هەندێ كەسی ناوخۆی دژ بە رژێم، ئەو سیستەمە داراییەی پاسدارانی ئێران زۆر رێكترە لە پێكهاتەی ئەمنیی بێسەروبەر و بێ پارەی رژێمی ئەسەد. بۆیە هاوشێوەی رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامی كاتێ ناوچەكەی كۆنتڕۆڵ كرد، هەر ئاواش هاندانی دارایی لەلایەن پاسدارانەوە بێكار و هەژارانی سووریا و چەكدارانی بیانی هەڵخەڵەتاندووە.
سەرباری ئەمە، خانووبەرە بۆ چەكدارانی شیعە و خێزانەكانیان دابین دەكرێت، كە بزنێسكارانی ئێرانی دەیكڕن و بەڕێوەی دەبەن. لە تشرینی دووەمی 2018وە زیاتر لە 100 خێزانی شیعەی بیانی لە گەڕەكەكانی باشووری ئەلمەیادین نیشتەجێ كراون، بە هەمان ژمارەش لە خێزانی شیعەی عێراقی لە ئەلبوكەمال، بێ گومان ئەو ژمارەیەش لەو كاتەوە زیادی كردووە.
پارەداركردنی چالاكیی پەروەردەیی و ئایینی
دەستپێشخەرییەكانی ئاوەدانكردنەوە و پرۆژەكانی گشتی كە ئێران لە سووریا جێبەجێیان دەكات، لە زیادبووندان، لەپاڵ پێدانی راستەوخۆی پارە بە چەكدارانی شیعە، پاسدارانی ئێران و حەشدی شەعبی دزەدەكەنە نێو پێكهاتەی كۆمەڵایەتیی زۆرینەی دانیشتووانی عەرەبی سوننە، ئەویش لە رێی كۆمەڵێكی هەمەجۆری چالاكیی كۆمەڵایەتی و ئابووری، ئەمەش یارمەتییە بۆ ئەو هێزانە تا دوازدە مەزهەبەكەی شیعە بەسەر دانیشتووانەكەدا بسەپێنن كە بە دەست گرفتی داراییەوە دەناڵێنن.
بۆ نموونە، بە دەست لەپشتدانی ئەسەد (سەنتەری رۆشنبیریی ئێرانی) لە شاری دێرەزوور قوتابیانی قوتابخانە و زانكۆكان ناچاردەكات بەشداری لە چالاكییەكانی سەنتەرەكەدا بكەن. هەروەها (یەكێتیی لاوانی شۆڕش)ی سەر بە حزبی بەعسی رژێم فەرمان بە بەڕێوەبەرایەتیی پەروەردەی ناوچەكە دەكات، گەشتی مەیدانی سازبكات بۆ ئامادەبوون لە ئاهەنگەكانی ئایینی شیعە و موحازەراتەكانی پاسدارانی ئێران و چالاكییەكانی نووسینی كورتەچیرۆك و پێشبڕكێی وەرزشی، لەبەرامبەردا قوتابیان پارە و كۆمەكی دارایی زیاتر وەردەگرن، هاوكات خوێندن بۆ قوتابیان لە دەرەوە رادەگەیەندرێت، ئەوانەی كە گرنگی بە خوێندنی ئایینی دەدەن، وەك بانگخوازی مەزهەبی دوانزە ئیمامی دەگەڕێنەوە سووریا، هەروەها پارە و كۆمەك بە قوتابیانی سەرەتایی تا تەمەنی سی ساڵی دەدرێت، پێشتریش سەد قوتابی لە دێرەزوورەوە لەگەڵ كەسوكاریان چووبوونە ئێران و پەیوەندییان كردبوو بەم بەرنامەیە، هەروەها مامۆستایانی ئێرانی سێ قوتابخانە لە ئەلمەیادین و ئەلبوكەمال و دێرەزوور بەڕێوەدەبەن، كە زمانی فارسی و مێژوو و بابەتی دیكە دەڵێنەوە، راپۆرتەكان ئاماژەش بەوە دەكەن كە نزیكەی 200 قوتابی پەیوەندییان بەو قوتابخانانەوە كردووە. هەندێ هۆزی ناوخۆش لە دێرەزوور رۆڵی سەرەكی لە جێبەجێكردنی ئەم ئەجێندایانەی ئێران دەبینن، لە ناوچەكانی وەك سبێخان و ئەلمەیادین، پاسدارانی ئێران فەرمانیان داوە بە سەرۆك هۆزەكان كە داوا لە دانیشتووان بكەن لەو چالاكییانە ئامادە بن كە لە حوسەینییەكانی شیعە سازدەكرێن و خەڵات و كۆمەك بەسەر بێ باوك و ئافرەت و بنەماڵەی شەهیداندا دابەش دەكرێن، سەرچاوەكانی ناوخۆ ئاماژە بۆ ئەوە دەكەن كە شێخ نەواف ئەلبەشیر لە هۆزی (ئەلبقارە) میلیشیایەك بەڕێوەدەبات كە ئێران لە محڵمیدە پاڵپشتیی دەكات، بە هەمان شێوە ساڵح محەمەد ئیسماعیل بەعاج كە بەرپرسێكی هۆزی (بەعاجین)ە لە ئەلمەیادین، هاوپەیمانی سەرەكیی تارانە لە بڵاوكردنەوەی مەزهەبی دوانزە ئیمامی بە هاوكاریی سەنتەری رۆشنبیریی ئێرانی لە دیمەشق، وێڕای ئەوەی كە رۆڵی هەیە وەك راوێژكارێكی ئایینی لە (لیوای ئەبو فەزل ئەلعەباس) كە یەكەیەكی میلیشیای سەر بە ئەسەدە و لە چەكدارانی عێراقی و لوبنانی پێك دێت.
ساڵی رابردوو دەسەڵاتدارانی سووریا بیست كەسیان لە مەلاكانی سوننە لە سبێخان و ئەلمەیادین و ئەلبوكەمال و شارەكانی دیكە دەستگیر كردووە، لەبەر ئەوەی قایل نەبوون بە شێوەی شیعە نوێژ بكەن، لەبەرامبەردا ئەو مەلایانەی بە قسەیان كردوون، پارەی زیاتریان پێداون.
ناوەندی دێرەزوور لە بەجێهێنانی ئامانجە ئایینی و ستراتیژییەكانی ئێران لە مانگی تەمووزی رابردوودا زۆر بەهێز بوو، كاتێ قاسم سولەیمانی فەرماندەی فەیلەقی قودسی سەر بە پاسدارانی ئێران سەردانی شاری ئەلبوكەمالی كرد، لەوێش چاوی بە فەرماندەی میلیشیاكان كەوتبوو بۆ دامەزراندنی یەكەیەكی تازە بە ناوی (لیوای پاسەوانیی مەزارەكان) كە ئەركیان پاراستنی مەزارەكانی شیعەیە و، بەم دواییە لە دێرەزوور دروستكراون، بۆیە لە میانی ئەو مەزارە تازانەی شیعە لە شوێنە پیرۆزە كۆنەكان، یان نزیكیان كە پێشتر بنەچەكانی سوننە دروستیان كردبوو، دەبینین كە پاسدارانی ئێران هەوڵدەدەن شەرعییەتێكی ئایینی بە ناوچەكە بدەن، ئەمەش هاوڕێیە لەگەڵ زۆر لە رێكخراوە مرۆییەكان كە ئێران لە پارێزگاكە دایمەزراندوون، كە لە كاتی دابەشكردنی كۆمەك بەسەریاندا دانیشتووانی ناوچەكە بە بیروباوەڕی شیعە ئاشنا دەكەن.
دەبێ ویلایەتە یەكگرتووەكان بێ ئومێدیی ناوخۆ بەكاربهێنێت
لەم دواییەدا هێنانی ئەو هەموو ئامێرەی ئێران دانیشتووانی دێرەزووری ناچاركرد، كە ناڕەزایی بەرامبەر رژێمی ئەسەد دەرببڕن و رەخنەش لە بوونی سەربازیی پاسدارانی ئێران و كاردانەوە كۆمەڵایەتییەكەی بگرن، ئەم ناڕەزایی و خۆپیشاندانانەش دەرفەتێك بوو بۆ ئەمریكا و هاوپەیمانە ئیقلیمییەكانی بۆ ئەوەی نیگەرانی لە ناوچەكە بهێننە كایەوە، ئەویش چ لە رێی بە ئاشكرا پشتگیریكردن لە خۆپیشاندەران و پارێزگاری لێ كردنیان بەپێی توانا، یان یارمەتیدانیان بە نهێنی، ئەو كارە تەنیا پشتگیری نییە لە داوا و پاساوی سوورییەكان، بەڵكو دەبێتە ئاستەنگ لە بەردەم ئامانجی ئێران، كە بریتییە لە هیلالی شیعە بە رێگای عێراق و سووریا و لوبنان، ئەم ئەنجامەش دەبێتە هەڕەشەیەكی گەورە بۆ بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا و هاوپەیمانان لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، وێڕای ئەمەش لەسەر هاوپەیمانان پێویستە كە لە كاتی پێویستدا هەوڵەكانیان زیاتر توند بكەن، هەر لە ئەنجامدانی گورزی زیاتری ئاسمانی دژی چەكدارانی پاسدارانی ئێران و بریكارە دیاریكراوەكانی ئێرانی وەك (كرێگرتەكانی كۆماری ئیسلامی) لەناو سووریا، بۆ ئەوەی رێگە لە دامەزراوەكانی (هێزی حەشدی شەعبی)ی عێراقی بگرێت، تا پارە نەنێرن بۆ ئەو چەكدارانەی لەسەر سنوور چالاكی ئەنجام دەدەن.