پێسترکێ مازلۆ-ی بۆ پێدڤیان (Maslow's Hierarchy of Needs) "پێسترک یان قوپکێ مازلۆ-ی"، د زانستێ دەرونناسیێ دا، ئێکە ژ قوپک و تیۆرێن ھەرە ب ناڤ و بانگ، د بیاڤێ دەرونناسیێ دا، کو ژلایێ زانایێ دەرونناسێ ئەمریکی "ئەبراھام مازلۆ"ڤە و د ڤەکولینەکێ دا لساڵا ١٩٤٣ێ پێشکەش کرییە.
دڤی تیۆرێ دەگمەنێ "مازلۆ"ی دا, یان "پلەبەندی یا پێدڤییان", بشێوەیەکێ بنەرەتی تەکەزی لسەر لایەنێن پاڵنەرێن مرۆڤی، و ھەوڵ ژی دایە کو ب رێ یا وی تیۆری شرۆڤەکاریێ بۆ چەوانی و ساخلەتێن پاڵنەران و پێدڤی یێن دبنە ھۆکارێن لڤین و رەفتارێ مرۆڤی و ب جھئینانا خودی بکەت.
مازلۆ ب ڤێ تیۆرا خۆ رێچکەیەکا نوی د بیاڤێ رەفتارناسیێ دا دامەزراند ب پرتووکا خۆ یا بناڤ (Motivation and Personalty) ل ساڵا ١٩٥٤ێ ئەڤ رێچکەیە رونکرەڤە و ئەو دبێژیت: مرۆڤ ھەر ئەو نییە کو ل بەرامبەر دەروبەری کاردانەڤە ھەبیت، مرۆڤی ویستەکا بھێز بۆ "خۆبجئینانێ" (Self-Actualization) ھەیە و کو ئەو ژی بلندترین ئاستێ پێدڤی یێن مرۆڤی یە و ھەیا بڤی ئاستی ژی بگەھیت، دڤێت پێدڤی یێن ئاستێ خوارتر ھاتبنە پڕکرن.
مازلۆ دڤی تیۆری دا، مەگرتی یا وێ یەکێ دکەت: دەما ئەو پێدڤی یێن زۆرترین بایەخ یان مەزنترین پێدڤی پێ ھەی، دھێنە تێرکرن، دێ پێدڤی یێن پلە یێن سەرتر و لدویڤ پلەبەندی یا قوپکێ مازلۆی دەرکەڤن و داخوازا تێرکرنا وان ھێتە کرن، ھەرکو ئەو ژی دھێنە تێرکرن، رامانا وێ ئەوە، کو پلەیەکا دی دێ چییە سەرڤە د پلەبەدییا پاڵنەران دا, و ھەر بڤی ئاوایی ھەیا دگەھینە ئاستێ پێنجێ کو گوپیتکێ پلەبەندیێ یە د پەیسکێ مازلۆی دا.
ئەو پێنچ ئاستێن پێسترکێ پێدڤییان یێن مازلۆ-ی پێک دھێن ژ:
پێدڤی یێن فزیۆلۆژی (خۆرسک)ی Physiological Needs، وەکو پێدڤی یا بۆ ھەناسێ، خوارنێ، ڤەخوارنێ، خەوێ، سێکسی و ھەڤسەنگیێ، کو بنەمایێ قوپکێ مازلۆ-ی لسەر ھاتییە ئاڤاکرن، ئەڤان پێدڤی یا پێشەکیاتی یا ھەی و شەنگستە یێن سەرەکی یێن ڤی قوپکێ پێک دئینن، چونکە مرۆڤ د ژینگەھەکا پیس دا و د برسیاتیێ و تێنیبوونێ دا، گەشێ ناکەت، لەوا ژی ئەو جڤاکێ ڤان پێدڤی یا تێرنەکەت، نەشێت بەرەڤ ھەڤراز بچیت، ئەگەر تەماشە بکەی، دێ بۆتە ئاشکرا بیت، کو دڤێت چەوا دەستھەڵاتا ژیر و دلسۆز، خەمخۆرا ژینگەە و دابینکرنا خوراکی بیت، چەوا بۆ ھەڤژینیێ زەمینەسازیێ دکەت و دەلیڤێ د رەخسینیت، و دێ بۆتە دەستھەڵاتێن نەبەرپرسیار و نەیار ژی دیاربن، کا چەوا ژینگەھێ ژەھرباران و وێران دکەن، و دەستی ب سەر بازارێ خوارنێ و سێکسی دا دگریت ژ بۆ کۆنترۆڵکرنا مللەتی ژ روویێ خواست و ئامانج و ئارمانجانڤە.
ھەر لەوا ژی دەما ئەڤ پێدڤی یێن فزیۆلۆژی ھاتنە تێرکرن، دێ بەرڤ پلە یا دویێ ھنگاڤ ھێتە ھاڤێتن، کو ئەو ژی پێدڤی یێن "ھەستکرن ب ئەولەھیێ و ئارامیێ" یە (Safety Needs) کو ژ پێدڤی یێن بەختەوەریێ یە وەکو، لەشساخی و پاراستنا لەشی ژ توندکاری و دەستدرێژییان، ئەولەھییا کار و پیشەیی, ئەولەھییا دەرامەتان، ئەولەھییا خێزانی و ساخلەمیێ، ئەولەھییا مال و مولکان، ئانکو مرۆڤی پێدڤی یا ب بەختەوەریێ ھەی، بۆ خۆ و کەسێن نێزیکی خۆ، چونکە ئاژاوە دێ بیتە سەدەما ترس و دودلیێ، و مرۆڤی پێدڤی یا ب رزگاربوونێ ژ وێ ترس و دڵنیانەبوونێ ھەی، ژبەرکو د بارۆدوخێن ئارام دا بەختەوەری یا دابینکرییە و مرۆڤ ژ ترس و دودلیێ قورتال دبیت، و دەرفەت ژی بۆ گەشێ و سەرکەفتنێ بۆ ئاستەکێ بلندتر دروست دبیت.
ئەڤجا ئەگەر جڤاکەک لژێر لەپێ ترس و ھەڕشێ دابیت، گەشەکرنێ بخۆڤە نابینیت، دەستھەڵاتا ب شیان و دڵسۆز ژی ھەرگیز خۆ نائێختە د بازنێ ترسناکیێ و ستەمکاریێ دا، چونکە ئەو چاک دزانیت، جڤاک د ژینگەھا نە ئەولەە و د ترس و ھەڕشێ دا د بوھژیتن، ئەو ژینگەە خواستا دەستھەڵاتەکێ یە، کو داردەستێ دوژمنی یە، نە یا خۆمالی و خۆ- برێڤەبەرە.
پشتی پێدڤی یێن فزیۆلۆژی و پێدڤی یێن ئەولەھیێ دھێنە تێرکرن، ئەڤجا دێ بۆ پلە یا سێ یێ یا پلەبەندکرنا مازلۆ-ی چین کو، پێدڤی یێن جڤاکی یە (Love\Belonging Needs)، کو ژ پێدڤیی یێن پەویوەندی و حەزداری و تێکەلداریێ پێکھاتییە، وەکو ھۆگری و ھەڤالینی و دۆستایەتی، پەیوەندی یێن مالباتی و خێزانی و سۆز و ئەڤین و تێکلییا سێکسی, کو مرۆڤ دخوازیت پشکەک بیت ژ کومێ و ژ سازیێ و ھەست ب ژێیاتیێ بکەت، دخوازیت وەکو تاک جھێ وی لناڤ جڤاکێ ھەبیت و یێ سەلماندی بیت، و پەیوەندی یێن ھەستی لگەل دەوروبەری ھەبیت، ژ دوستایەتیێ وسۆز و ئەڤینێ، مازلۆ بخوە ڤێ پێدڤیێ ب پێدڤی یا حەزداریێ ژی ددەتە ناسین (Love Needs)، دەما کو ئەڤ پێدڤی یە ھاتە پڕکرن و تێرکرن، ئەندامەتی یا دەستە و گرۆپان ئەو گەرم و گۆری نامینیت.
ھەر لەوا دڤێت رێبڤەبرنا کارا، زەمینەیێ بۆ دابینکرنا پێدڤی یێن جڤاکی برەخسینیت، نە وەک دێ بەھرە یێن ئەندامێن سازیێ و جڤاکێ د ڤی بازنێ پێدڤییاندا پەنگیێتن، و دێ مللەت ژ کاروانێ دیرۆکێ قوتبیت و دێ ھەر مینیت مللەتەکێ ژیاربەدەر.
ھەر وەکو چەوا پێدڤی یێن ڤێ پلەیێ ژی ھاتن دابینکرن، دێ دشیاندا بیت، پێنگاڤ بۆ پلە یا چوارێ بھێتە ھاڤێتن، کو ئەو ژی پێدڤی یا رێزگرتنێ (پەسندانێ) یە (Esteem Needs) کو رێزگرتنە ژ خۆە، و متمانە، و باوەری بخۆبوونە، و دەستکەفت و رێز ل یێن دی گرتنە، ژبەرکو مە مرۆڤان پێدڤی ب وێ ھندێ ھەیە، کو ھەم ژ کاروبارێن خۆ رازی ببین و ھەم دەوروبەر ژی ب چاڤێ رێزێ ل مە بنێڕیت، و مە پێخۆشە دەوروبەر ئافەرینیێ ژ مە بکەت, گەر ئەڤ پپێدڤی یە نەھێتە دابینکرن، دێ مرۆڤ ھەست ب بچویکبوونێ و سەرکزیێ کەتن، و ئەگەر ھاتە دابینکرن ژی، دێ شانازبیتن و بەرەڤ پلە یا بلندتر چیتن.
خواندن و رێسا یێن گەشەکرنێ د وارێ کار و پێگەھێ فەرمانبەر و فەرمانداری دا تەماشە بکە, بەرابەریێ دناڤبەرا دو وەلاتاندا بکە، وەلاتێ ئێکی سیستەمەکێ روھن و رێسا یێن ئاشکرا ھەنە و خوەدی پیڤەرێ دادپەروەری یا جڤاکی یە، و مرۆڤ لدویڤ بەھرە و شیانان, ھەوڵ ددەت و تێکوشینێ دکەت، لەوا دێ بینی مرۆڤ تێدا گەشێ دکەت، و ولاتێ دویێ، کو پێڤەرێ ئێکانە تێدا خزمایەتی و خزمەتکرنا رێبەر و دەستھەڵاتداری یە، و ھۆگری و لایەنگری یا حزبی تێدا زاڵە، دەرھاڤێژتە و دانێن ھەر دوو وەلاتان تمام دێ د جودا و بەرچاڤبن بۆ تە، کو چەند ژھەڤ جودا و دویرن!.
ھەلبەت لپەی تیۆرا مازلۆ-ی، دەما مرۆڤ پلە یا چارێ ژی تێردکەت، دێ دشیاندا بیت، پێنگاڤێ بۆ دوماھی پلە یا پێسترکا مازلۆ-ی بھاڤێژیت، کو گوپیتکێ قوپکێ یە، ئەو ژی "پێدڤی یا خۆ- ب جھئینانێ" یە (Self-Actualization Needs)، کو تیدا مرۆڤ ھەوڵ ددەت، دەستکەفتێن خۆ ب رێیا زێدە بکارئینا ھێز و شیانێن خۆ یێن نھا و یێن داھاتی پێکبئینیت، پێخەمەت بدەستئێخستنا مەزنترین دەستکەفتێن دشیاندا یە بھێنە بدەستڤەئینان, ئانکو داھێنان و چارەسەری یا گرفتان و قەبولکرنا کەتواری و راستی یا بخۆڤە دگریت.
خوە- پێکئینان، ب وێ رامانێ دھێت، کو مرۆڤی دەرفەتا ب کارئینانا ھەموو شیان و بەھرە یێن خۆ ھەبیت و ژێ سوودمەند بیت، و ببیتە خوەدی ئەزموونا خۆ و مرازێن خۆ ب جھبینیت و بگەھتە ئامانجێ، ئەڤ پێدڤی یە ژ مرۆڤەکی بۆ ئێکی دی جودایە، مرۆڤ ھەیە دخوازیت ببیتە ھۆنەرمەند یان نڤیسەر و ھەیە ژی دخوازیت و ھەوڵێن بدەستڤە ئینانا پلەیێن زانستی یێن بلند ددەت.
مازلۆ لسەر ئەڤێ پێدڤیێ دبێژیت: دەرفەتا گەھشتن و ب جھئینانا وێ بۆ زۆرینە یا مرۆڤان گەلەک یا ب زەحمەت و سەختە، ب گشتی بۆچوونێن مازلۆ-ی ب بەردەوامی جھێ تێبینی و دویڤوونێنە و رەخنە ژی لسەر ھەنە، ئێک ژوان دبێژیت: مازلۆ-ی ب تەنێ فەرھەنگا رۆژئاڤایی، ئەوا فەرھەنگا کو لسەر جڤاکێ زەڵام تێدا سەردەست ئاڤابووی لبەرچاڤ گرتی یە، و مللەتێن دی و مرازێن ژنان پشتگوە کرینە، دیسان ژی چ ئاست و چ قەبارە ژی بۆ تیربوونا پێدڤییان دەستنیشان و دیار نەکرینە، و دبیت ھندەک کەس سەرباری تێربوونێ بەردەوامبن و ھەوڵا ھێش زێدەترتێربوونێ ژ ھەمان پێدڤی بدەن، یان ھندەک جاران مرۆڤێ داھێنەر دێ ل پێدڤی یا خوە- بجھئینانێ دەست پێکەت، و ئێکێ دی دێ خێزانێ پێکئینیت و ھێش یێ بخانی یە، گەلەک جاران ژی مرۆڤ چەند پێدڤییان پێکڤە و دھەمان دەمدا تێر و پردکەت، نە ژ ئاستەکی بۆ ئێکێ دی دچیت, دیسان ڤێ تیۆرا مازلۆ-ی لایەنێ روحی و ئایینی و فەلسەفی ژی پشتگوھکرییە، سەرباری رەخنە و تێبینی یێن لسەر ھەین، مۆدەیێ مازلۆ-ی کو تیۆر پاڵنەرێن مرۆڤی ھەمبێزکرینە ھەر دێ مینیت تیۆر و تێگەھەکێ ھەرە گرنگێ پێدڤی یێن مرۆڤی بۆ گەھشتن ب رەفتارێن ھەرە باش و چاک د رێکخراو و سازییان دا.
ب پشدانیکرن لسەر تیۆرا مازلۆ-ی یا دەرونناسیێ، دێ شێین نە بتەنێ رەھەندێ دەرونی یێ کەسان، لێ بەلێ ب رێیا ھەمان قوپکێ پێدڤی یا دێ شێین رێکخراوێ و جڤاکێ و دەستھەڵاتێ ژی ب گشتی ڤەخوینین و بناسین، ئەڤجا ئەگەر زۆرینە یا جڤاکێ د ھەوڵا تێرکرنا پێدڤی یێن فزیۆلۆژی (خۆرسکی) دا بیت، ئەڤە جڤاکێ مە نەشێت پێنگاڤێ بەرەڤ پێدڤی یێن ئەولەھیێ و ئارامیێ و بەختەوەریێ بھاڤێژیت، چونکە ئەو جڤاکێ ھێش کەسێن وێ پێدڤی یێن ھۆگری و ھەڤالینی و دۆستایەتی پڕنەکری، و پەیوەندی یێن خێزانی و سۆز و ئەڤین و راھاتنا سێکسی تێرنەکری، و پێدڤی یێن لەشساخی، و ئەولەھییا کار و پیشەیی, و دەرامەتان، و خێزانی و ساخلەمیێ، ئەولەھییا مال و مولکان، و بەختەوەریێ، بۆ خۆ و کەسێن نێزیکی خۆ ئەڤ پێدڤی یێن دەستپێکی یێن سادە یێن فزیۆلۆژی دابین نەکرین، دێ جڤاکەکێ نەساخلەم و نەسەقامگیر ھێتە دیتن.
ئەڤجا دەما پێدڤی یێن پلەبەندیێ یێن پلە یا ئێکێ، کو یێن سەرەتایی و سادە و خورسکینە، نەھێنە دابینکرن، ب چ شێوەیەکی نە دشیاندایە بچینە قوناخا پێدڤی یێن پلە یا دویێ و دەما پێدڤی یێن پلە یا دوویێ ژی نەھێنە دابینکرن نەشێین ژ بۆ پلە یا سێیێ بچین و ژ پلە یا سێیێ بۆ یا چارێ و ژ پلە یا چارێ بۆ پلە یا پێنجێ و دوماھیێ بچین.
لپەی پێسترکێ مازلۆ-ی بۆ پێدڤییان، کو تیۆرەکێ زانستی یە و ل ھەموو زانینگەھێن جیھانێ دھێتە خواندن، مخابن کارگێرییا جڤاکێ مە، ھێش بێ چارە و بێ ھویڤی یە!، کو پێدڤی یێن پلە یا ئەولەھیێ و ئارامیێ و بەختەوەریێ بۆ جڤاکی دابین بکەت، و ژ بۆ گەھشتن و ب دەستڤەئینانا پێدڤی یێن پلە یێن دی، تاک و جڤاکێ مە ھێش گەلەک رێیەکا درێژ مایە، و ب دودلی و نیگەرانییەکا مەزنڤە یێ ل ملەەتێن دی دنێڕیت و خەونان ب پێدڤی یێن پلە یێن ماییڤە دبینیت، ئەو مللەتێن کو ئەڤە ژمێژەیە ل گوپیتکێ قوپکێ مازلۆ-ی خۆ دھەلاڤێژن و چێژێ و خۆشیێ ب ژیانێ دبەن، و ئەم مللەتێن رۆژھەلاتێ ژمێژەیە د ترس و گەف و خەم و شەر و ناکوکیاندا دژین، ھەر وەھا گەلێ مە ل وەلاتێ مە کوردستانێ ژی، ئەڤە سەد ساڵ و زێدەترن ب بەردەوامی لژێر گەف و ترس و کوشتن و دەربەدەری و شەڕێن قڕکرنێدا ل رۆژێ دنێڕیت، بۆمبە یێن تۆپ و فرۆکە یێن نەیارێن مە بەردەوام لسەر مە دبارن و خەبات و تێکوشینا مللەتێ مە ژی ل ھۆندر و دەرڤە بەردەوامە بۆ دابینکرنا پێدڤی یێن مازلۆ-ی رێزکرین، داکو بھێنە تێرکرن و پێشبکەڤین، داکو سەربکەڤین و ئاستێن پێسترکا مازلۆ-ی ببڕین و ئەولەھیێ و بەختەوەریێ ببینین و ژ بۆ ئاستێ پێنجێ یێ پێدڤییان بچین، کو چارەسەری و راستی و داھێنانە، و پێدڤی یێن گوپیتکی ژی تێربکەین، وەکو ھەموو جڤاک و گەلێن پێشکەفتی یێن جیھانێ ژی بمرین بۆ ژیانێ و نەژین ژبۆ مرنێ!.
مفا ژ ڤان ژێدەرێن ل خوارێ ھاتییە وەرگرتن: