دەما مرۆڤ د ناڤ ویستگەھێن ژیانێدا دبوریت، دێ تێکھەلی خەلکی بیت و ئەو تێکھەلی ژی دبیتە ژێدەرێ پەیوەندییا مرۆڤی ب یێ دی ئان ب یێن دی، و ژدانێن ڤێ پەیوەندیێ رەخنە ژ ھزر و کریار و رەفتاران پەیدا دبن ب ئەگەرێ پاشخانە یێن جودایێن کەسی ژ پاڵنەر و نەریت و حەز و ھش و سۆز و دید و بۆچوون و بیر و باوەر و بەرھەڤبوون و شیان و ھەست و زانین و تێگەھشتنا وی، لەوا ژی بۆچوونێن جودا لسەر رەخنێ و رەخنەگران پەیدابووینە، چونکە زێدەتر گرێدان ب کەسایەتی یا رەخنەگریڤە ھەیە، ژ بەر ڤان ھۆکاران رەخنە ھاتییە دابەش و پولێن کرن بۆ رەخنەیا ئاڤاکار و وێرانکار، کو یا ئێکێ برینێ دەرمان دکەت و یا دویێ ژەھرێ ب دەڤێ برینێ دا دکەت.
وەکو دیار پێشکەفتنا تەکنۆلوژی دەلیڤە یێن رەخنە یا وێرانکار و ھەرفینەر بھێزترکر، ب تایبەتی د ھۆیێن تێکھەلیێ و مەدیا یا جڤاکی دا، ڤێجا ئێرشێن نە رەوا دێ لسەر کەسایەتی خەلکی ھێنەکرن و بێ گوھدان ب چ پیڤەر و ئێتیکی و رەوشتێن رۆژنامەگەریێ و راگەھاندنێ و ژ جیاتی رەخنێ ب زمانێ گولان بگریت دێ ب زمانێ گوللەیان رەخنێ کەتن و ئاراستە و بەڵاڤ کەتن.
ھەلەبت ئەڤ جۆرێ رەخنێ دەربڕینێ ژناخێ کەسەکێ نەخۆش ب گرێ یێن دەرونی دکەت, ب دیدا دەرونزانان، کو دبیت گەلەک ھۆکار ھەبن، لەوا پێدڤی یە رەخنە وەکی وی گوشتێ دناڤبەرا دو لێڤێن سەمونێ دا بیت، داکو بھێتە وەرگرتن و ئەرێکرن و ئەڤیکرن لجەم وەرگری یان ئەو کەس و لایەنێ ئامانجگرتی، داکو تاما خۆ یا خۆش و ئامانجێ خۆ ژی ب پێکیت.
و دڤێت کەسێ رەخنەگر یێ وێرەک بیت درەخنەگرتنا خۆ دا بۆ نمونە ھەکە رەخنەگری شاشی یان باشی یا کەسەکی ب ناڤ رەخنەکر دڤێت ناڤێ ھەموو کەسێن پێتر ئەو شاشی و باشی ھەی بھێتە ئینان، ھەکە نە دێ رەخنەگر گرنگترین پیڤەر و ساخلەتێن خۆ یێن پێکھاتی ژ وێرەکی و بێلایەنی و ھەڤسەنگی و راستبێژیێ ژ دەست دەتن.
رەخنەگرێ ئاقل ژی ئەوە یێ رەخنێ، بێ بریندارکرن و شکاندن و ناڤئینان دکەت، ئەوە یێ رەخنێ ژ خرابیێ و شاشیێ دگریت، چونکە رەخنەگر دوژمنێ شاشیێ یە نە شاشیکاری، جگارە کێشان یا خرابە نە جگارکێش، ئانکو دڤێت دوژمنێ جگارێ و کێشانا وێ بیت، نەک جگارکێشی، مە دڤێت جگارێ نەھێلین نە جگارکێشان بکوژین!.
دیسان دڤێت مرۆڤ دەستپێکێ رەخنێ ل خۆ بگریت پاشان ل خەلکی بگریت، نە زلکی دچاڤێ خەلکی دا ببینیت و کاریتەی د چاڤێ خۆ دا نەبینیت!، داکو مرۆڤ پێشەنگێ رەخنا خۆ ژی بیت و و ژبۆ رەخنەگران ژی گەلەک پێدڤی یە خانیێ وی ژ شوشەی نەھاتبیتە دروستکرن!.
دێ ب داخوازا فیلۆسۆف و سەرکێشێ مەزنێ رەخنا ئەدەبی یا کوردی (ئەحمەدێ خانی) دوماھیێ ب نڤیسینا خۆ ئینم و ھویڤی ئەوە من مفایەک گەھاند بیت و گولەک ژ من بۆ ھەموو کەسێن دخوازن رەخنێ بگرن، ژ نڤیسەر و مەلا و رۆژنامەڤان و چاڵاکڤان و بۆ ھەر لایەکێ خۆ ب رەخنەگر دزانیت یان ھەوڵا کو ببیتە رەخنەگرەکێ باش و راست و دروست و وێرەک، و بۆ ھەر ھەموو وان ھەڤاڵان سڵاڤ، و من رێزگرتن بۆ وە ھەر ھەموویان ھەنە، ھەیا ئەوێن ئەز نەڤێم و کەرب ژی ل من ڤەدبن! من دو بەرابەر رێز بۆ وان ھەیە فیلۆسۆفێ مەزنێ کورد دبێژیت:
ئاڤا رویێ شاعری نەڕێژن
گەر مومکنە یێکە قەنج ببێژن
سەھو غەلەتان نەکەن تەعججوب
تەئویل بکەن ژ بۆ تەعسسوب
ئانکو دەما رەخنێ دگری دڤێت