ئەوەی حاشاهەڵنەگرە ئەوەیە كە گەلانی زیندووی جیهان هەر ئایین و بیروباوەڕێكیان هەبێت، یان كۆمەڵگەكەیان خاوەنی چەند ئایین و بیر و رەگەزی فرە بن، ئاسایشی نەتەوەیی و تەنایی خۆیان لە پێشینەی هەموو ئەركەكانیانە، لەهەمان كاتیشدا خودی ئایین دەكەنە ئامراز و چەكێكی بەهێز بۆ بەرگریكردن لە خاك و سنوور و خەڵك و تەنایی نیشتمانی و نەتەوەیی و جڤاكیی خۆیان، هەڵبەتە بۆ خۆی ناوەندە ئایینییەكان بە مزگەوت كڵێساكانیشەوە، گرنگیی هەرە بەرچاویان لە رووی كۆمەڵاتی و سیاسی و ژیاری و نەتەوەییەوە هەیە، بەتایبەتی ئەگەر بێت و بخرینە خزمەتی كۆی پرسە گرنگەكانی وڵات و كۆمەڵگەوە ئەوا لە پرسی تەناهی و تەبایی و كۆمەڵایەتی و تەندروستییەوە رۆڵی هەرە گرنگیان دەبێت، لە كاتێكدا نزیكەی حەوت هەزار مزگەوت لە كوردستانی باشوور بوونیان هەیە، بێجگە لە سەدان تەكیە و خانەقا و كڵێسا و هاوشێوەكانیان، ژمارەیەكی زۆریش لەو مزگەوت و خانەقایانە قوتابخانەی تایبەت بەخۆیان هەیە، بێگومان پەرستگەی ئایینزاكانی دیكەیش بە هەمان شێوەن كە من بۆ خۆم لە ئێستادا زانیاریی ئەوتۆم لە سەریان نییە، هەر بۆیە زیاتر لە سەر مزگەوتەكان و ناوەندە ئیسلامییەكان دەدوێم، چونكە زۆرینەن.
لێرەوە ئەگەر ئاوڕێكی ورد لە خیتاب و دوانگەی مزگەوت و ناوەندە ئایینییەكانی خۆمان بدینەوە و بە وردی هەڵسەنگاندن بۆ ئەو ناوەندانە بكەین، ئەوا زۆر بە كەمی ئەوە دەبینین كە ئەو ناوەندانە خرابنە بواری خزمەت بە ئاسایشی نیشتمانی و نەتەوەیی و جڤاكیی هەرێمی باشوور، لە راستیدا وردبینی لەو بوارەدا بۆ ئەوەی بگەینە ئەو راستییەی كە ئەو ناوەندانە وەكو پێویست لە خزمەتی پرسی نەتەوەیی و ئاسایشی نیشتمانیدا نین، هیچ ماندووبوونێكی ئەوتۆی گەرەك نییە، هەر بۆ نموونە ئەگەر لە سێ مزگەوتی جیاوازدا و تەنیا لە یەك شاری كوردستاندا نوێژی هەینی بكەین، گوێمان لە خیتابی جیاواز و بەڵكو دژ بە یەكیش دەبێت، ئەو گوتارانەش نەك لە ئاستی پرسی نەتەوەییدا نین، بەڵكو لە ئاستی فیكر و بیری ئیسلامەكە خۆیشیدا نین، ئەمە بێجگە لەوەی ئەم خیتابە شپرزەیە زیانی فرە بە تەنایی و ئاسایشی جڤاكی دەگەیەنێت و زەبرێكی گورچكبڕیش بە خودی ئایینی ئیسلام و موسڵمانان دەگەیەنێت، ئەوەی زۆر جێگەی داخە پێشنوێژ و گوتارخوێنەكان سەرەڕای ئەوەی فەرمانبەری حكومەتن و مووچەی دەوڵەت وەردەگرن بە مەبەستی ئەوەی راڤەی دروست بۆ دەقەكان بكەن و تاكی موسڵمان رێنوێنی بكەن بۆ خزمەتی ئایین و كۆمەڵگە و نیشتمان، لەو رێگەیەشەوە خزمەتی بەرچاو بە ئیسلام و موسڵمانان و دواجاریش بە كۆی كۆمەڵگەی كوردەواری بكەن، لە هەمان كاتیشدا خزمەت بە بەرژەوەندیی كۆی پرس و بەها باڵاكانی ئایین و كۆمەڵگە بكەن، كەچی جۆرێك لە ناتەبایی و شپرزەیی دەخەنە ناو كۆمەڵی موسڵمانان، كە شیرازەی كۆمەڵایەتی و كولتووری پێكەوەژیانی ئایینی نەتەوەیی لێك دەترازێنن.
ئەوەی جێگەی داخە بەشێكی بەرچاو لە زانایان و شێخانی تەریقەتی بواری ئیسلامەتی هاوشێوەی باری نالەباری كۆمەڵگەكەمان لە رووی سیاسییەوە دابەش بوون بە سەر حیزب و لایەنە سیاسییەكاندا، سەردانی هەر مزگەوتێك بكەیت و گوێت لە گوتاربێژەكەی بێت، یەكسەر دەزانیت ئەمە یەكگرتووی ئیسلامی و ئەوی تریان كۆمەڵ و ئەوەشیان رەوتی سەلەفی و ئەمیشیان یەكێتی و دواتریش پارتی و گۆڕان و ئەوانی دیكەن، ئەوە بێجگە لەوەی ئەویتر سۆفیزمە، ئیدی سەر بە رێبازی نەقشبەندی بێت، یان قادری، ئەو دابەشبوونەش لە رووی خیتابە گشتییەكەوە هەمان ئەو ئاكارە مەترسیدارەیە كە هەردەم پەیامبەرمان بە «مەترسیی كوشندە» لە قەڵەمی داوە، دەشێت تاكی زانای ئایینی و شێخی تەریقەت و ناوەندی ئایینی لە وردەكاری و لق و بەشەكانی فیكری و فیقهیدا جیاوازییان هەبێت، بەڵام هەرگیز ناشێت لە هێڵە پان و گشتییەكاندا ئەو جیاوازییە رەنگدانەوەی بەرچاوی هەبێت، چونكە ئایینی ئیسلام بۆ خۆی تەنیا یەك ئایینە و مەبەستی سەرەكیی ئایینیش خزمەتكردنە بە پرسی فیكری مرۆڤ لە یەكتاپەرستی و بەرژەوەندییە باڵاكانی كۆمەڵگە و وڵات و خاك و نیشتمان، لە هەمان كاتدا رەتكردنەوەی هەر جۆرە ستەم و بێڕێزی و قۆرخكارییەكە كە بە بەها باڵاكانی مرۆڤ و بە بەزاندنی سنووری نیشتمان و تێكدانی باری ژیاری و كۆمەڵایەتی و سەروەریی خاك و وڵات دەكرێت، ئەم چەمكانە بۆ خۆی دەكرێت بكرێنە هەوێنی یەكگرتوویی خیتابی ئایینی ئیسلام، هاوتەریبیش یەكگرتنەوەی خیتابی تێكڕای ئایینزاكانی كوردستان.
واتە ئەم چەمك و هێڵە پانانە بۆ خۆیان هێڵی پان و خاڵی هاوبەشی نێوان ئایینزا جیاوازەكانە، باشە ئەگەر وانەكەین تاكی موسڵمان بۆ وەدەستخستنی زانیاریی ورد لەمەڕ ئایینی ئیسلام و چارەسەری ئەو ئایینە بۆ كۆی پرسە گرنگەكانی خێزان و كۆمەڵگە، دەبێت روو لە كوێ بكات؟ لە كاتێكدا رەوڕەوەی مێژوو هەردەم لە بەرەوپێشچوونی بەردەوامدایە و رۆژانە پێشهات و رووداو گەلی نوێ دێنە ئاراوە، دەبێت تاكی موسڵمان و هاووڵاتی راڤەی دروست بۆ پێشهاتە سەردەمییەكان لە كام لەم رەوتە ئایینیانە وەرگرێت؟.
باشە ئەوتاكە دبێت چی بكات بە دەست ئەم هەمووو شپرزەیی و پەرت و كەرتبونەوە؟! ئەم پەرتەوازییەش بۆ خۆی گەلێك جاران كارێكی وایكردووە كە بوارە گرنگ و سەرەكییەكەی كە مەبەستی ئایین و خواستی خەڵك و كۆمەڵگەی موسڵمان و كوردەوارییە، هیچ باسی لێوە نەكرێت، ئەمانە هەمووی لە كاتێكدایە كە زاناو گوتاربێژی موسڵمان لە باتی ئەوەی بۆ تەنایی و ئارامی ناوخۆیی كارەكتەرێكی ئەرێنی و چالاكی كۆمەڵگە بێت و جیاواز لە خەڵكانی دیكە دەرمانی ئەو بیماریانە بێت كە كۆمەڵگە دوچاری بووە، كەچی ئەویش بۆ خۆی بووەتە بەشێك لە بیمارییەكانی كۆمەڵگە، زۆر جێگەی سەرنجە كە گوتاربێژێكی مزگەوت وەك میدیاكارێكی ئۆپۆزسیۆن، یان وەك كادیرێكی حیزبیی ركابەر، دوانگەی مزگەوتەكەی بخاتە بواری هاتوهاوار دژ بە حكومەتی وڵات و كاربەدەستانی و رۆڵی میدیای دژ و ركابەر ببێنێ.
ئەم بۆچوونەی من بە هیچ شێوەیەك بەواتای ئەوە نییە كە حكومەت بێ هەڵە و پەڵەیە، بە واتای ئەوەش نییە كە نابێت راست و دروستی گەندەڵی و پەڵەكانی حكومەت و كاربەدەستان پشتگوێ بخرێن، بەڵام كورد واتەنی: هەر رێیەو بە رێبوارێك سپێردراوە، سیاسەت و رەوتی سیاسی دەبێت جێ بهێڵدرێت بۆ سیاسەتوان و لایەنە سیاسییەكان و نوێنەرانی گەل و وڵات لە پەرلەمانتار و هاوشێوەكانی گۆڕەپانی خۆی، كاری پەروەردەی تاك و راگرتنی ئارامیی كۆمەڵگەش بۆ پەروەردەكاران و زانایان و گۆتاربێژانی ئایینی و هەموو پسپۆڕانی ئایینزا جیاوازەكان و هەموو ئەو دامەزروانەی كاریان لە بواری جڤاكی و كۆمەڵدا هەیە.
دامەزراوەی ئایینییش بۆ خۆی دەبێت لەو بوارەدا جێدەستی هەمیشە لە بەرچاو بێت، واتە كاری مەلا و زانای ئایینی لە ناو مزگەوت و قوتابخانەی ئایینیدا بریتییە لە كارسازیی كۆمەڵایەتی و بونیاتنەری تاكی تەندروست و خزمەتگوزار، نەك رابەرایەتیكردنی پرسی سیاسی و دژبەر، ئەركی ئەوان ئەوەیە گەیەنەری پەیامی ئایین و خودابن بۆ بونیاتنانی مرۆڤ و پەروەردەكردنی تاك لە ناخەوە، وەكو مرۆڤگەلێكی سوودبەخش و چاكەكار، دروستكردنی كەسایەتییەكی خوداناس و مرۆڤدۆست و بونیاتنەر، نەك رووخێنەر، مرۆڤێكی پڕبەها و بەزەیی و چاكەكار نەك مرۆڤێكی توندڕەو و كەرت و پەرتكار و ركابەر و سیاسی، ئەوەی سەبارەت بە كچە یەكەمە نیقابپۆشەكە لە وەزارەتی پەروەردە رووی دا، بۆ خۆی ئەوەی خستەڕوو كە خوێندنگە و ناوەندە ئایینییەكانیش بەهەمان پەتای مزگەتەكانەوە دوچار بوون، چونكە ئەم پەتای رێباز و گرووپچێتییەش پەڕیوەتەوە بۆ ناوەندە ئایینییە ئاكادیمییە باڵاكانیش، ئەمانە هەمووی ئاماژەن بۆ ئەوەی كە ئێمە تاوەكو ئەمڕۆ فەلسەفەیەكی روونمان بۆ حوكمڕانی و بۆ ئایندە نییە، بەتایبەتی پرسی پەروەردەی منداڵ و نەوجەوانان و دواتریش پەروەردەی تاك، چونكە ئەم بوارانە پلان و بەرنامەڕێژیی سەردەمییانە و زانستی و تۆكمەی گەرەكە، دواتریش جێبەجێكردن و بەدواداچوون بۆ پلانەكە بۆ خۆی بوارێكی گرنگترە.
زۆر گرنگە بۆ ئێمەی كورد كە ئەوە 28 ساڵە لە سەروبەندی دامەزراندنی دەوڵەتێكی سەربەخۆین لە باشووری كوردستان، كە فەلسەفەیەكی روونی پەروەردەییمان هەبێت، ئەو فەلسەفەیەش لەگەڵ سەردەم و جیهانگیری و پێشكەوتنە جیهانییەكاندا هاوتەریب بێت، هاوكات بە بەردەوامی پێداچوونەوە بە خاڵ و بەندەكانی ئەو فەلسەفەیەدا بكەین، تاوەكو بەردەوام لە بەرژەوەندیی میللەت و نەتەوەكەمان قاڵبێكی سەردەمییانە و نۆێ لەخۆ بگرێت، فەلسەفەی پەروەردەیی تەنیا وەزارەتی پەروەردە و پرۆگرامەكانی ناگرێتەوە، هەرچەندە ئەو وەزارەتە پشكی شێری بەردەكەوێت، بەڵام ئەو فەلسەفەیە چەند وەزارەتێك تێیدا هاوبەشن، لەوانە: وەزارەتی پەروەردە، وەزارەتی ئەوقاف، وەزارەتی كاروباری كۆمەڵایەتی، وەزارەتی رۆشنبیری و چەندین لایەنی دیكەش، هاوكاتیش بۆ خۆی پرسی حوكمڕانی پێویستی بە فەلسەفەیەكی گشتگیر و روون هەیە، كە بەرچاوروونی بدات بە تێكڕای جومگەكانی حوكمڕانیی وڵات و دواجار پەخش بكرێت بە سەر تێكڕای دامەزراوەكانی وڵاتدا.
دیارە گوتەی ئێمە لێرەدا زیاتر لە سەر وەزارەتی ئەوقاف كارو باری ئایینیە، چونكە پەرستگە و مزگەوتەكان سەربەو وەزارەتەن، خیتابی ئایینیمان تا راددەیەكی زۆریش جۆرێك لە قەیران و شپرزەیی پێوە دیارە، كە دواجار ئەو شپرزەیی و پەرتبوونە زیانی زۆر بە هزر و بیری تاك دەگەیەنێت، كە خودی تاكی موسڵمانیشی دوچاری پەرتبوون و شپرزەیی كردۆتەوە، لێرەوە ئەركی وەزارەتی ئەوقاف و یەكێتی زانایان و تێكڕای كەسایەتی و ناوەندە ئایینییەكانە، كە دەیان كۆڕ و كۆڕبەند و سیمینار و كۆنفرانس ببەستن، بۆ نەهێشتنی دیاردەی شپرزەیی خیتابی ئایینیمان و بۆ هێنانەكایەی مەرجەعییەتێكی ئایینیی بەهێز، كە جێگەی متمانەی زوربەی تاكی موسڵمان و هاووڵاتیان بێت، لە هەمان كاتیشدا گرنگە وەزارەتی ناوبراو لە بواری ئاراستەی خیتابی ئایینیدا پرۆژەیاسای مەدروس و تایبەت پێشكەش بە پەرلەمان بكات، تاوەكو چیدی هیچ كەس نەوێرێت پەنا بۆ گوتارێكی نامۆ بەرێت، بە مەبەستی تێكدانی رەوشی كۆمەڵگە.
ئیدی ئەو ئایینە ئیسلام بێت، یان هەر ئایین و ئایینزایەكی دیكە، دواجار تەنیا یاسا دەتوانێت رێگری لەو دەرچوونە نادروستەكان بكات كە بەناوی ئایین و ئایینی ئیسلامەوە دەكرێن، چونكە ئیدی كاتی ئەوە هاتووە كە كۆمەڵگە و پرسە گرنگەكانی نەخرێنە بەردەستی كەسان و گرووپگەلێكی هەلپەرست و بازرگان بە ناوی ئایینەوە، چونكە جوانییەكانی ئایین و بەها باڵاكانی تەنیا كەسانی پسپۆڕ و شارەزا لە ئایین دەتوانن بەرجەستەی بكەن و نیشانی بڕوادارانی بدەن، نەك بازرگانی سیاسی و دەستەڵاتخواز و خۆپیرۆزكار، بە راستی لە ئەمڕۆدا وڵات پێویستی بە چەندین پێناسەی گرنگ هەیە، بۆ كارەكتەرە ئایینیەكان، لەوانە: زانای ئایینی كێیە؟ ئەركەكانی چییە؟ مافەكانی چییە؟ خەتیب و پێشنوێژ و واعیز كاریان چییە؟ مەودای كاریان كامەیە؟ ئەی تەریقەت چییە؟ شێخی تەریقەت مواسەفاتی چییە؟ كێ دەتوانێ شێخی تەریقەت بێت؟ ئەی كام تەریقەت رێگەپێدراوە و بۆچی؟ ئەمانە هەمووی پرسی یاسایی ئیدارین، دەبێت بە یاسا رێكبخرێن و نابێت بدرێنە دەست قەدەر، ناكرێت هەر كەس شارەزاییەكی لە بواری ئاییندا هەبوو، گوتاربێژ بێت و لە هەموو كۆڕ و كۆمەڵێكیشدا دەنگی هەڵبڕێ و پەیامی نادروست بگەیەنێت، چونكە پەیامگەیاندن بەبێ ئەوەی كەسەكە ئاگاداریی تەواوی لە فەلسەفەی دەوڵەت و چوارچێوەی فەلسەفەی داڕێژراوی یاسایی دەوڵەت هەبێت و بێ ئەوەی شارەزای لە مەبەستە پیرۆز و سەرەكییەكانی ئایین بەگشتی و ئایینی ئیسلام بەتایبەتی هەبێت، تەنگژە بۆ كۆمەڵگە دروست دەكات، نەك سوود و قازانجی هەبێت. هەر وەكو چۆن مامۆستای هەر بابەتێكی زانستی و ئەدەبی تاوەكو لە رێبازی وانەگوتنەوە و گەیاندن شارەزا نەبێت و خولی تایبەت نەبینێت، ناتوانێت مامۆستا بێت، بە هەمان شێوەش خەتیب و گوتاربێژ و بانگخواز و شێخی تەریقەت و.. هتد، دەبێت شارەزا بێت لە فەلسەفەی خودی ئایین و فەلسەفەی دەوڵەت و یاسا و رێساكانی و بە چۆنیەتی گەیاندنی پەیامی دینی بە تاكەكانی كۆمەڵگە، بە جۆرێك هەردەم لە بەرژەوەندیی وڵات و كۆمەڵگە بشكێتەوە.
لەوانەیە هەندێك كەسی ئایینپەروەر لە خۆشەویستی و سۆزی بێ لۆژیكیان بۆ ئایین گلەیی لەم بۆ چوونانەم بكەن، بەڵام لە راستیدا هەموو ئەم بۆچوونانەم لە پەرۆشیمە بۆ خودی ئایینی ئیسلام و خودی زانایانی ئایینی ئیسلام و دواجاریش بۆ كۆمەڵگەكەمان و حكومەتەكەمان كە چەندین سەدەیە خەونی پێوە دەبینین.
ناكرێت قەدەری بدینە دەستی نەیاران و دەستی سۆزی ناتەندروستی ئایینی ناحاڵی و تێنەگەیشتوو لە مەبەستە باڵاكانی ئایین و ویستی ئایین بۆ دروستكردنی جڤاكی ساغڵەم و تەندروست، چونكە هەر شپرزەیی و بێ سیستەمییەك بە واتای ئەوە دێ، ئایینی ئیسلام حەزی بە یاساپارێزی و سیستەمی تەنددروست نییە، كە ئەوە بۆ خۆی هەڵەیەكی حاشاهەڵنەگرە. ئایینی ئیسلام بۆ خۆی هەڵگری سیستەمێكی تۆكمەیە بۆ بابەتە فیكری و جڤاكی و یاساییەكان، بۆیە ناكرێت رێگە بدریت هەر كەس لە ئاستی خۆیەوە دەست بە سەر گوتار و بانگەشەكەیدا بگرێت و دواجار تەنگژەی فیكری و ژیاری بۆ كۆمەڵگە بخوڵقێنێت. خۆ نموونەی داعش و هەموو تونداژۆكانیش هێشتا لەبەرچاوانن، بۆیە پێمان سەیر نەبێت لە سەردەمی پەیامبەر (درودی خوای لەسەر بێت) لە پێناوی یەكڕیزی و یەكبوونی خودی موسڵمانان و بە فەرمانی خودا ئەو مزگەوتە دەڕووخێندرێت كە هۆكاری كەرت و پەرتبوونی موسڵمانانە، مزگەوتەكەش ناونراوە «مزگەوتی زیانبەخش»، لە راستیدا هیچ ئایینێك بە هێندەی ئایینی ئیسلام حەزی لە رێكخستن و یاساپارێزی نییە، داڕشتنی ئەو سیستەمەش بە مەرجێك دەبێت لە بنەما رەسەن و چەسپاوەكانی شەریعەت دەرنەچێت، ئەركی حوكمڕانانیشە بە هەماهەنگی لەگەڵ پسپۆڕان و شارەزایان و خەمخۆرانی خودی ئایینەكە ئەو كارە بكەن، هەموو ئەو بۆچوونانەشی ئاماژەیان پێ كرا، بریتین لە رێكخستنەوەی پرس و گوتاری ئایینی و چاكسازی و نەهیشتنی پەرت و بڵاوی و تێكچوونی بواری كۆمەڵایەتی، چونكە هیچ كەس مافی ئەوەی نییە رەوشی جڤاكی و كۆمەڵایەتی وڵات بشێوێنێت، با سەد ناوی ئایینپارێزی و ناوی جۆراوجۆری لەخۆ نابێت. بۆیە دواجار دەڵێم: كاتی ئەوە هاتووە ئێمەش وەكو كۆمەڵگە و وڵاتانی خواپێداو سیستەمی دروست بۆ هەموو بوارەكانی ژیان دابڕێژین و سوود لە ئایین و هەموو بوارەكانی دی وەربگرین لە بەرژەوەندیی ژیاریی خۆمان و ئایندەی میللەتەكەمان و نەوەكانی دواڕۆژمان.
تێبینی: دیارە لەپاڵ ئەو رەوشەی ئاماژەی پێكرا دوانگە و زانای ئایینی خەمخۆریشمان هەیە، بەڵام قسە لەسەر كۆی پرسەكەیە .