ھەر وەک ئاشکرایە کو ئەکادیمیستێن ئەمریکایی حەژێکەرێن دابەشکرنا ھەر تشتەکینە ژ بۆ نڤشان، نڤشێن فڕۆکەیان، نڤشێن تانکان، نڤشێن (ریاکتۆرێن ئەتۆمی، ھەر وەھا شەڕ ژی دابەشی نڤشان کرینە، ئێکەم جار ژی کو شەڕ ب سەر نڤشان ھاتینە دابەشکرن ل ساڵا ١٩٨٩ێ بوو، کو ژلایێ تیمەکا شرۆڤەکارێن ئەمریکایی ڤەبوو، دناڤ واندا شرۆڤەکارێ ئەمریکی"ویلیام لیند" جە دگرت، ئامانجێ شرۆڤەکرنێ، ژ بۆ سالوخەتدانا وان شەرێن پشدانیێ لسەر پرەنسیپێ نەناڤەندی دکەن.
نازناڤێ شەڕێ نڤشێ چارێ (GW٤) ل دویڤ تێگەھێ ئەمریکی لسەر وی شەڕێ ھەمبەر رێکخستی یێن تیرۆرێ ھاتە دانان کو تێدا شەڕێ لایەنان ژ لایێ لەشکەرەکێ فەرمیێ دەولەتەکێ بەرامبەر نە دەولەتەکێ یان دوژمنەکی یان شانەیێن نڤستی و نھێنی یێن بەڵاڤبوویی ل ھەموو جیھانێ دھێتە کرن، شرۆڤەکارێن ستراتەژیک و لەشکەری لسەر پێناسەکرنا نڤشێن شەڕان د نەکۆکن، ئەو چار نڤشێن شەڕان ژی ئەڤەنە:-
نڤشێ ئێکێ ژ شەڕان: شەڕکرن ب چەکێ سپی بوو، ئەو ژی شەرێن سوارچاکانە، ھەموو ئەو شەڕێن دناڤبەرا ساڵێن (١٦٤٨-١٨٦٠)ێ ھاتینە رویدان بخۆڤە دگریت، دیارترین نمونە ژی، شەڕێن ناپلیۆنینە.
نڤشێ دوویێ ژ شەڕان: شەڕکرن ب چەکێ ئاگرییە.. و پێڕا دبێژن شەڕێن گەریلایی یێن دناڤبەرا گەریلایان و لایەنێن ناکۆک و ھەڤدژ دا دھێنە رویدان، و تێدا ئاگر و تانک و فڕۆکە ھاتن بکارئینان، نمونە ژی، شەڕێن ئەمریکا لاتین کو تێدا "کوڵت"ێ دیزاینەرێ دەبانجە یا ئەمریکی ژ جورێ کوڵت ل سەر وان شەڕان گووتی یە: نھا یێ وێرەک و ترسنۆک ئێکسان دبن.
نڤشێ سێیێ ژ شەڕان: شەڕکرن و قڕکرن ب چەکێ ئەتۆمی یە، کو شەڕەکە تێدا یێ ترسنۆکتر ب سەردکەڤیت و ھندەک وەھا پێناسەدکەن، کو شەڕێن خۆپاراستنێ یان شەڕێن پێشدەمن، "ویلیام لیند" لدور نڤشێ سێیێ ژ شەڕان دبێژیت: د شەڕێ جیھانییێ دوویێ دا ژلایێ ئەڵمانانـڤە ئەڤ نەوەیێ شەڕان ھاتە پێشئێخستن و پێڕا ھاتە گووتن شەڕێ مانۆڕان، کو ب شەڕێن نەرم و ب لەز د لڤینێ دا دھێنە ناسین یێن کو توخمێ ژنشکەکێڤە تێدا بەرچاڤە و دیسان پێڕا ھاتییە گووتن شەڕێن پشت توخیبێن دوژمنی.
نڤشێ چارێ ژ شەڕان: شارەزا یێن لەشکەری ڤی شەڕەی ب شەڕێ خۆڕستێ ئەمریکا دزانن، دیسان ب شەڕێ نە وەکھەڤ ژی دایە ناسین، ھەر وەکو لەشکەرێ ئەمریکا پاش ١١ی سەپتەمبەرا ٢٠١١ێ شەرێ نە چ دەولەتەکێ کری، ب رامانەکا دی دەما دەولەتەک یان ھەڤپەیمانییەکا نێڤ دەولەتی شەرێ رێکخستنێن ل دەردوورێ جیھانێ بەڵاڤەبووی بکەن، کو ئەو رێکخستی خوەدی شانەیێن نھێنینە، وەکە قاعیدە و داعشێ، ئانکو ب کورتی بھێلی دوژمنێ تە شەرێ خۆ ب خۆ بکەت، نڤشێ چارێ ژ شەڕان ب رێکا بکارئینانا تابۆرێ پێنجێ یە، کو شەرێ خائینان و سیخوڕانە، نڤشێ چارێ یێ شەران، پشدانیێ لسەر ئازراندن و بکارئینانا نەکۆکی یێن ھزری، ئایینی، مەزھەبی، عەشیرەتی و دەڤەرچیاتی دکەت و ھەوڵا خورتکرنا وان نەکۆکییان دناڤ پێکھاتێن وەڵاتێن ئامانجگرتی دا ددەت.
د نڤشێ ٤ێ یێ شەڕان دا ھۆیێن کلاسیک و نوی یێن راگەھاندنێ و رێکخراوێن نەحکومی (NGO) و ئوپوزسیوون و کردارێن ھەواڵگیری و دەستھەڵاتا ئەمریکا یا کو د ھەر وەڵاتەکی دا ھەی د ھێنە بکارئینان بۆ بەرژەوەندییا وڵاتێن ئێکگرتی یێن ئەمریکا و سیاسەتا پەنتاگوون- ێ.
ھزرمەندێ ناڤدارێ فەرەنسایی "رۆژەر گەراودی" Roger Garaudy ل دەربارێ نڤشێ چارێ و چ لێنەچوونێ دشەڕیدا دبێژیت: نھا رۆژئاڤایی ب چ لێنەچوونێ شەڕی دکەن.. دوژمن ب خۆ یێ خۆ دکوژیت.. دوژمن یێ بھایێ چەکان ژی ددەت.. دوژمن یێ داخازێ ل مە دکەت مایتێکرنێ بکەین و ئەم ناکەین.. چ لێنەچوون رامانا وێ ئێکێ ددەت کو رۆژئاڤایی توشی چ زیانان نابن و چ تشتەکی د شەڕی دا ژ دەست نادەن.. لەوا بۆ ڤان شەڕان پێدڤی ب ھۆشیاری یا ھزری ھەیە، چونکە ئەڤ جورێن شەڕی ژ نڤشێ چارێ پشدانیێ لسەر دروستکرنا دەولەت یان ھەرێمێن شکەستخاری دکەت.
ئەرێ دەولەتا شکەستخاری چەوا دھێتە چێکرن؟
دەولەتا شکەستخاری ب ڤان چەند پێنگاڤان دھێتە چێکرن:-
ئێکەم: چێکرنا نەکۆکیەکا ئایدولوژی، وەک نەکۆکی یێن ئۆلگەری یان نژاد پەرێسی یان مەزھەبی یان ناڤچەگەری و تاگیری.
دویەم: قوتکرنا دەڤەرەکێ د دەولەتا ئامانجگرتی دا ب ئاوایەکی کو لژێر دەستھەڵاتا وێ دەولەتێدا نەبیت.
سێیەم: ئاڤاکرنا لەشکەرەکی ژ جەنگەنەیان و خرابکاران ژ کوڕێت وێ دەولەتێ، داکو ببنە ئاڵاڤێ کوشتنێ یێن نە دلوڤان و بێ ھزر، و ئەڤە ژی دێ بیتە لەشکەر ژ جیاتی لەشکەرێ دەولەتا داگیرکارخواز.
چارەم: ب کارئینانا زراۆکان و گەنجێن نەخویندەوار و نەزان و کێم ھۆشیاری و رۆشەنبیری، و ھاڤێتنا وان د ناڤ شەڕان دا، ھەیا کو نەوەیەکێ تێربوویی ب رۆشنبیرییا کوشتن و وێرانکرنێ دروست ببیت، ژ جیاتی بەرپاکرنا رۆشنبیرییا ئاڤاکرن، سەخبیریکرن و شارستانیکرنێ.
ل دوماھیێ چێکرنا دەولەتا شکەستخاری دێ دروست بیت، یاکو ب ئاسانی دھێتە کونترولکرن و دبیتە ئەگەرێ چوکپێدانانێ لسەر ھەر بریارەکا دەولەتا داگیرکەرخواز ژ دەولەتا شکەستخاری بڤێت.
خویایە کو شەڕ فاکتەرێ گوھڕینا نەخشەیێن ئەردی یە، و دەرکەفتنا دەولەتێن نوی و نەمانا یێن دی یە، ژ بەرکو ئەڤە سروشتێ شەڕانە، یا بێ گومانە لدویڤ دا ژی، دێ د دەولەتێن شەرکەر دا وێرانبوون رویدەت، کو ئەو ژی رامانا زیانێن مەزنێن گیانی و کەل و پەلان ددەت، سەرباری لێچوونێن داریی یێن گرانبھا یێن شەڕی، ھەر بۆ نمونە، ئەمریکا ب تەنێ د شەرێ جیھانی یێ دوویێ دا زێدەتر ژ ٤ ترلیون و ١٠٤ ملیار دولاران زیان پێکەفتن و ژ بەر ڤان تێچونێن مادی یێن رۆژئاڤایێ دیتین، کار بۆ وێ چەندێ کر، کو رێکێن نوی ڤەببینن بۆ مفا وەرگرتنەکا بێ سنور ژ شەڕان بێی کو چ تشتەکی ئەو دەولەتێن زلھێز خەرج بکەن، ئەو بوو نڤشێ ٤ێ یێ شەڕان ئینانە ھەبوونێ